Kavram Tartışmaları Etrafında 21 Mayıs 1864 Çerkes Sürgünü KavRam taRtışmaLaRı EtRafıNDa 21 mayıs 1864 ÇERKEs sÜRgÜNÜ

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 6, 121 - 143, 31.12.2013

Gökhan Bolat

Öz

Kafkasya’nın otokton halkları olan Çerkesler 19. yüzyılda insanlık tarihinin en büyük trajedilerinden birini yaşamıştır. 21 Mayıs 1864 tarihi ile sembolleşen Çerkesler’in Çarlık Rusya’sına karşı verdikleri bağımsızlık mücadeleleri 300 yıla yakın sürmüştür. 1864 yılında sona eren bu asimetrik savaş dünyada az bilinen sıra dışı bir mücadeledir. Çerkesler’in yenilgileri ile sona eren Kafkas-Rus savaşlarının sonunda Çerkesler’in büyük kısmı hayatını yitirmiştir. Kalanların da çok az kısmı hariç başta Osmanlı Devleti olmak üzere ana vatanlarından dünyanın çeşitli yerlerine sürülmüşlerdir. Tarihe ‘Çerkes göçü’ olarak geçen bu trajediler zinciri, yalnızca ‘göç’ olarak değerlendirilemeyecek boyutlar içermektedir. Bu makalede konuya ‘sürgün’ ve ‘soykırım’ kavramları da dâhil edilerek yaşananlar etraflıca değerlendirilmeye ve tanımlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çerkes, Soykırım, Sürgün, Göç

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Tezakir 1-12, Haz. Cavid Baysun, Ankara 1991. Akkayan, Taylan, Göç ve Değişme, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., No 2573, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1979.
• AsLaN, Cahit, Bir Soykırımın Adı 1864 Büyük Çerkes Sürgünü, ASAM Yay. 2006.
• Avagyan, Arsen, Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin Devlet-İktidar Sisteminde Çerkesler, Ludmillan Denisenko (ter.)-Yasemin Gedik (haz.), (İstanbul: Belge Yayınları, 2004).
• Azarkan, Ezeli, “Uluslar arası Hukukta İnsanlığa Karşı Suçlar” Ankara Üniversitesi Hukuk FakültesiDergisi, cilt 52, sayı 3, Ankara 2003.
• Baddeley, John F. , Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil (Çev. Sedat Özden), Kerem matbaası,İstanbul 1995.
• Bağ, Yaşar “Kafkasya ve Çerkesler”, Erkaya matbaacılık, İstanbul 2002.
• Bala, Mirza, “Çerkesler”, İslam Ansiklopedisi, c.3, MEB Yay., İstanbul 1993.
• Belge, Murat, “Genocide Kavramı”, “Radikal Gazetesi”, 2 Haziran 1998, http://www.radikal.com. tr/1998/06/02/yazarlar/murbel.html (Erişim Tarihi 24.12.02)
• BERBERER, Halil Murat, Soykırım Suçu, Çağ Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adana 2007.
• Berkok, İsmail, Tarihte Kafkasya, İstanbul Matbaası, İstanbul 1958.
• Berzeg, Nihat, Çerkesler - Kafkas Sürgünü: Vatansız Bırakılan Bir Halk, Chiviyazıları Yay., İstanbul2006.
• Bolat, Gökhan, Türkiye’de Göç ve Din, Erciyes Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Kayseri 2012.
• ÇEVİKER, Lale, Şiddet ve Toplumsal Hafıza (Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi), Ankara ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009, s.76.
• Ergin, Münire, Kuzey Kafkasya Dergisi sayı 18 cilt 3. Eko matbaası İstanbul 1973. fonvill, A. , “Çerkesya Bağımsızlık Savaşının Son Yılı: 1863-1864” (Bir Fransız Askeri Danışmanının Anılarından)Çev: Murat PapşuNart Yay. İstanbul 1996.
• Güngör, Fethi, ‘Arşiv Belgeleri Işığında Kırım ve Çerkes Göçleri’, Uluslararası Göç Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 8-11 Aralık 2005.
• Habiçoğlu, Bedri, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve İskânları, İstanbul 1993.
• Halaçoğlu, Yusuf Kut, Şule Kentel, Ferhat “Soykırım Tartışması” Habertürk Gazetesi, 21Mayıs 2012. http://www.haberturk.com/polemik/haber/743884-soykirim-tartismasi
• Karayel, Erol, “Uluslararası Hukuk Belgelerine Göre Kafkas Halklarına Uygulanan Soykırım ve İnsanlık Suçları”, Geçmişten Günümüze Kafkasların Trajedisi, Kafkas Vakfı Yayınları, İstanbul 2005, Uluslararası Konferans 21 Mayıs.
• Karpat, Kemal, 21 Mayıs Sürgünü, Nart Dergisi, Sayı 21, (Mayıs-Haziran, 2004).
• Kaya, Ayhan, Türkiye’de Çerkesler - Diasporada Geleneğin Yeniden İcadı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011, s.75.
• Kumıkov, Tuğan, Çerkeslerin Türkiye’ye Sürgünü (Nalçik: Adıgi, Kültür ve Tarih Dergisi, S.3, 1992), s.88-89, Murat Papşu (der.),Vatanından Uzaklara Çerkesler, (İstanbul: Çiviyazıları, 2004), s.17- 34.
• Mann, Michael, “The Darkside of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing”, Cambridge University, Press, 2005.
• Marshall, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü (Çev.: Osman Akınbay- Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1999.
• McCarrthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar, İstanbul 1998.
• Natho, Kadir, Kafkasya’da ve Kafkasya Dışındaki Çerkesler (Çev: Ömer Aytek Kurmel) , Kafdav Yay. , Ankara 2009.
• Öner, S. Gülfer Ihlamur ve ÖNER, N. Aslı Şirin, Küreselleşme Çağında Göç, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• Özbek, Baturay, Çerkes Tarihi Kronolojisi, Ankara 1991.
• Polovinkina, Tamara V., Çerkesya-Gönül Yaram, (Çev: Orhan Uruvelli), Kafdav Yayıncılık, Ankara 2007.
• RicHmond, Walter, B.A. Arizona State University, M.A., Ph.D. University of Southern California ‘’The Northwest Caucasus: Past, Present, Future’’ (Chapter 4) http://www.circassianworld.com/new/ history/war-and-exile/1129-defeat-and-deportation-richmond.html#_ednref18
• Sağır, Adem, “Sürgün Sosyolojisi Bağlamında Göçün Sosyo-Politiği: Rusya Örneği” Avrasya İncelemeleri Dergisi, I/1 (2012), (355-391).
• Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri: 1856-1876, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
• Shenfield, Stephen D., “The Circassian - A Forgotten Genocide”, The Massacre in History. http:// books.google.com.tr/books?id=XrOT0cczclkC&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_ r&cad=0#v=onepage&q&f=false
• Tekeli, İlhan, Göç ve Ötesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
• Yalçın, Cemal, Göç Sosyolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara 2004.
• Yalçın, Özer, Temel Toplumbilim Terimleri Sözlüğü, Cem yayınevi. İstanbul 1995.
• Tavkul, Ufuk, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşında Kafkasya Muhacirlerinin Balkanlardan Anadolu ve Orta-Doğu’ya Sürgünleri,http://www.kafkas.gen.tr/index.php?option=com_content&view=article& id=6:93-harbinde-kafkasya-muhacirleri&catid=28:kafkasyanin-sosyal-ve-siyasi-tarihi&Itemid=37#_ftn1 (Erişim Tarihi: Aralık 2012)
• Tok, Nafiz, Korkut, Recep, “Küreselleşme Ve Yerinden Olma Sorununun Çevresel Güvensizliklere Bağlı Değişen Tabiatı Bağlamında İklim Mültecileri”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı 32, Eylül-Ekim 2012, http://www.akademikbakis.org/32/17.pdf (Erişim tarihi : Mart 2013)
• Tulum, Cahit, “ 1864 Göçü ile İlgili Bazı Belgeler”
• Yel, Selma ve Gündüz, Ahmet XIX. Yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Çerkesleri Sürgün Etmesi ve Uzunyayla’ya Yerleştirilmeleri (1860– 1865) .
• Yürükel, Sefa M. Batı Tarihinde İnsanlık Suçları, İstanbul 2004.
• Yürükel, Sefa M., Soykırımlar Tarihi I – Batı’nın İnsanlık Suçları, Ner Easet Publishing Yayınevi, Mersin 2010 .
• http://www2.ohchr.org/english/law/genocide.htm (Erişim Tarihi: 23.12.12)
• TBMM 2004 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html (Erişim Tarihi: 22.12.12).
• T.D.K. Sözlük: http://tdkterim.gov.tr/bts/ (Erişim Tarihi: 08.03.13).