First Opposition Party of the Turkish Republic: Progressive Republican Party

Yıl 2016, Sayı: 34, 5 - 23, 01.12.2016

Habip Kocaman Mustafa Ceylan

Öz

Studies on the early years of the Republic of Turkey will definitely be useful in the political assessments of modern-day Turkey. Being the first opposition party, the Progressive Republican Party TpCF manifests an important role in the history of Turkish Democracy. Beyond being a political party, TpCF is important to examine with respect to its political views and ideas that it has represented, both before its establishment and after its closure. It will be deficient to evaluate the TpCF, which is an unfortunate democracy experience in the early years of the Republic, by detaching from the final years of the Ottoman Empire, the national struggle period and the establishment of the Republic. The first chapter of the article consists of the historical background of the political climate before the establishment of TpCF and developments that lead to the establishment of the party. In the second chapter, the establishment of the TpCF, its work and the closure are presented. In the final chapter political documents of the Party as well as its ideology are examined. The Party Programme and declaration, minutes of the Grand National Assembly of Turkey and relevant publications are used as resources in the article

Anahtar Kelimeler

Political parties, democracy, opposition, Parliament

Türkiye Cumhuriyetinin İlk Muhalefet Fırkası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarına ilişkin incelemeler, günümüz Türkiye’sinin siyasi değerlendirmelerinde kuşkusuz çok işe yarayacaktır. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet fırkası olması nedeniyle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası TpCF Türk demokrasi tarihinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Bir siyasi fırka olmanın ötesinde TpCF, gerek kuruluşundan önce gerek kapatılışından sonra da var olan temsil ettiği siyasi görüş ve düşünceler bakımından incelenmeye değerdir. Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki talihsiz bir demokrasi deneyimi olan TpCF’yi Osmanlı’nın son yılları, Milli Mücadele dönemi ve Cumhuriyet’in kuruluşundan soyutlayıp değerlendirmek eksik kalacaktır. TpCF’nin kuruluşu öncesi siyasi şartlar ve Fırkayı doğuran gelişmeleri içeren tarihi arka plan makalenin birinci bölümünü oluşturmuştur. İkinci bölümde TpCF’nin kuruluşu, çalışmaları ve kapatılması işlenirken üçüncü bölümde Fırkanın siyasi belgeleri ile ideolojisi ele alınmıştır. Makalede, alandaki zengin sayılabilecek yayınlarla birlikte Fırka programı, beyannamesi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridelerinden faydalanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Siyasi fırka, demokrasi, muhalefet, parlamento

Kaynakça

• Akşin, S. (2007). Kısa Türkiye Tarihi. Ankara: Kültür Yayınları.
• Aslan, T. (2008). İtihad-ı Osmani’den Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne. Bilig. Sayı: 47.
• Atasü, E. (1999). Roman ve Şark. Cumhuriyet Gazetesi Kitap Eki “Cumhuriyet Kitap”, Sayı 467, 28/01/1999.
• Atatürk, M. K. (2008). Nutuk-Söylev. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ateş, N. Y. (1998). Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: DER Yayınları.
• Ateş, T. (2010). Türk Devrim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (1976). İkinci Adam. Cilt 1. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Ş. S. (1991). Tek Adam: Mustafa Kemal. Cilt 3. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Cebesoy, A. F. (2007). Siyasi Hatıralar: Büyük Zaferden Lozan’a, Lozan’dan Cumhuriyete. İstanbul: Temel Yayınları.
• Ceylan, Mustafa. (2014). TBMM’de İlk Muhalefet Partisi: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi. Türkiye Büyük Millet Meclisi. Ankara.
• Durdu, M. B. (2003). Osmanlı Devleti’nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. Sayı: 14.
• Ekincikli, M. Türk Demokrasi Kültürünün Gelişim Sürecinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Kuruluşu. Gazi Akademik Bakış. Cilt: 6. Sayı: 11.
• Frey, F. W. (1965). TheTurkish Political Elite. Massachusetts: The M. I. TPress.
• Güneş, İ. (1987). Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Halk Fırkasına Geçiş. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. Mart. Sayı: 8.
• Güneş, İ. (2014). Cumhuriyet’in İlanı ve Doğan Tepkiler. Cumhuriyet’in İlanının 90’ıncı Yılında Atatürk ve Cumhuriyet Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Karpat, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koç, N. (2015). Hâkimiyet-İ Milliye ve Hilafete Dair Uygulamalarda Milli Mücadelenin Önde Gelen Kadrosunun Tutumları. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. Yıl: 10. Sayı: 20.
• Kodaman, B. (2007). Osmanlı Devleti’nin Yükseliş ve Çöküş Sebeplerine Genel Bakış. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 16.
• Mumcu, U. (1990a) Kazım Karabekir Anlatıyor. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Mumcu, U. (1990b) “Kazım Karabekir Anlatıyor”, Dizi-Röportaj, Cumhuriyet Gazetesi, 27/6/1990.
• Okyar, F. (1980). Üç Devirde Bir Adam. haz. Cemal Kutay. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Orbay, R. (2005). Rauf Orbay’ın Hatıraları [1914-1945]. haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları.
• Özalper, M. (2014). Bir Muhalefet Partisinin İlgası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. “Anemon” Muş Alparslan Üniversitesi” Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 2 Sayı: 1.
• Özoğlu, H. (2011). Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası. çev. Zuhal Bilgin. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Polat, Ş. (2007). Cumhuriyet Olgusunun Tarihsel Gelişimi. Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi. Yıl: 5. Sayı: 9.
• Sarıçoban, G. (2017). Kâzım Karabekir’in Askeri ve Siyasi Biyografisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt: 21. Sayı: 1.
• Sezgin, Ö. (1984). Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu. Ankara: Birey ve Toplum Yayıncılık.
• Tunaya, T. Z. (2009). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları.
• Tunçay, M. (2005). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması 1923-1931. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Weiker, W. F. (1973). Political Tutelage and Democracy in Turkey. Leiden: E. J. Brill.
• Yazıcı, N. (2011). Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
• Zürcher, E. J. (1992). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• TBMM ZABIT CERİDESİ (TUTANAK DERGİSİ)
• VE KAVANİN MECMUASI (KANUNLAR DERGİSİ)
• TBMM Kavanin Mecmuası, Cilt 1, 1339 (1923), s. 390.
• TBMM Kavanin Mecmuası, Cilt 2, 1340 (1924), ss. 365-372.
• TBMM Kavanin Mecmuası, Cilt 3, 1341 (1925a), s. 67.
• TBMM Kavanin Mecmuası, Cilt 3, 1341 (1925b), s. 98.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, 4. Devre, 1. İçtima Senesi, 24. İçtima, s. 496. [18. 3. 1336 (1920) ]
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 1, 2. Devre, 1. İçtima Senesi, 1. İçtima, s. 2. [11. 8. 1339 (1923) ] a
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 3, 2. Devre, 1. İçtima Senesi, 43. İçtima, ss. 90-100. [29. 10. 1339 (1923) ] b
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 7, 2. Devre, 1. İçtima Senesi, 7. İçtima, ss. 213-223. [9. 3. 1340 (1924) ] a
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 7/1, 2. Devre, 2. İçtima Senesi, 13. İçtima, [16. 3. 1340
• (1924) ] ve 19. İçtima, [23. 3. 1340 (1924) ]b
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 8, 2. Devre, 2. İçtima Senesi, 24. İçtima, [30. 3. 1340 (1924)
• 30. İçtima, [6. 4. 1340 (1924) ] ve 31. İçtima, [7. 4. 1340 (1924) ] c
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 8/1, 2. Devre, 2. İçtima Senesi, 36. İçtima, [13. 4. 1340
• (1924) ]ve 42. İçtima, [20. 4. 1340 (1924) ] d
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 9, 2. Devre, 2. İçtima Senesi, 48. İçtima, ss. 57-61. [27. 10. 1340 (1924) ] e
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 10, 2. Devre, 2. İçtima Senesi, 2. İçtima, s. 24. [05. 11. 1340 (1924) ]f
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 15, 2. Devre, 2. İçtima Senesi, 68. İçtima, ss. 110-111. [3. 3. 1341 (1925) ] a
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 15, 2. Devre, 2. İçtima Senesi, 69. İçtima, ss. 155-156. [4. 3. 1341 (1925) ] b