MAĞDURUN CEZA MUHAKEMESİNDEKİ KONUMU AÇISINDAN TÜRK CEZA HUKUKU İLE İSLÂM CEZA HUKUKUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

Year 2021, Issue: 2, 39 - 78, 31.07.2021

Hakan Kaşka

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.827564

Abstract

Bu çalışmada, Türk Ceza Hukuku ile İslâm Ceza Hukuku, mağdurun ceza muhakemesindeki konumu açısından karşılaştırılmaktadır. Karşılaştırma, mağdurlarla ilgili bazı hakların ve müesseselerin iki hukuk sistemindeki görünümüne göre yapılmıştır. Bu bağlamda, öncelikle şahsî dava ve şikâyet bakımından iki hukuk sistemi karşılaştırılmıştır. Daha sonra, şahsî hak davası, mağdurun uğradığı zararın giderilmesi koşulu/yaptırımı, ceza davasına katılma ve kanun yollarına başvurma hakkı bakımından bir karşılaştırma yapılmıştır. Nihayet yapılan son karşılaştırma, şikâyetin geri alınması ve uzlaştırma bakımındandır. Karşılaştırmanın sonucu olarak, İslâm Ceza Hukukuna göre yürütülen bir ceza muhakemesinde mağdurun unutulmadığı, mağdura ceza muhakemesi sürecinin her aşamasında etkin bir rol oynama imkânı verildiği belirtilmelidir. Bu imkân, kişi hakkının kamu hakkına nazaran daha yoğun olarak korunduğu suçlarda açıkça görülmektedir. Bu noktada, İslâm Ceza Hukukunda, kişi haklarına yönelik işlenen suçlar kavramının bulunduğu ifade edilmelidir. Türk Ceza Hukukunda ise bazı haklar ve müesseseler yoluyla mağdurun ceza muhakemesi sürecine dâhil edildiği görülmektedir. Bununla birlikte, Türk Ceza Hukukunda, İslâm Ceza Hukukunda kişi haklarına yönelik olduğu kabul edilen bazı suçlar ve mağdurun uğradığı zararın giderilmesi bakımından, İslâm Ceza Hukukundan farklı bir yaklaşım benimsenmiştir.

Keywords

Mağdur, İslam ceza hukuku, Şahsi dava, Şikâyet, Onarıcı adalet

COMPARING VICTIMS’ POSITION IN TURKISH CRIMINAL LAW AND ISLAMIC CRIMINAL LAW

Abstract

In this work, Turkish criminal law and Islamic criminal law are compared in terms of victims' position in criminal procedure. The comparison is made according to the appearance of victims in these legal systems. In this context, first of all, both of the legal systems were compared in terms of personal action and complaint. Later, a comparison was made in terms of personal rights, the condition/sanction of the victim to compensate the damage suffered, to participate in the criminal case and the right to seek legal remedies. Finally, the last comparison is made in terms of with drawalof complaint and conciliation. As a result of the comparison, it should be noted that in a criminal procedure conducted in accordance with Islamic criminal law, the victim is not forgotten and an opportunity is given to the victim to play an active role in every stage of the criminal procedure. This is clearly seen in crimes which persons’ rights are protected more strongly than public rights. At this point, it should be stated that there is a concept of crimes against personal rights in Islamic criminal law. In Turkish criminal law, it is seen that the victim is included in the criminal procedure process through rights and institutions. On the other hand, in Turkish criminal law, a different approach has been adopted.

Keywords

Victim, Islamic criminal law, Personal action, Complaint, Restorative justice

References

• Açıkgözoğlu, Muhammet (2000) Ceza Hukuku Açısından Teori ve Uygulamada Mağdur Kavramı, Ankara, Adil Yayınevi.
• Akalın, Adnan (2016) İslâm Hukukunda Devlete İsyan Suçu, Ankara, Fecr Yayınları.
• Akalın, Adnan (2019) İslam Hukukunda Hırsızlık Suçu – Çalınan Mal İle İlgili İhtilaflar –, İstanbul, Hiperyayın.
• Akbulut, Berrin (2017) Ceza Hukuku Genel Hükümler, 4. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Akdemir, Süleyman (1988) Ceza Hukukunda Mağdurun Korunması: sosyal gruplaşmaya yönelik yeni bir yaklaşım, İzmir, Akevler Akdeniz Bilimsel Araştırma Merkezi Yayınları.
• Akgündüz, Ahmet (2011) İslâm ve Osmanlı Hukûku Külliyâtı, Birinci Cild: Kamu Hukuku: (Anayasa-İdare-Ceza-Usul-Vergi-Devletler Umumî), İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Akman, Mehmet (2004) Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• Aksar, Yusuf (2019) Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk – II, 5. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Akşit, Mustafa Cevat (2015) İslâm Ceza Hukuku ve İnsânî Esasları, 2. Baskı, İstanbul, Gümüşev Yayıncılık.
• Alan Akcan, Esra (2014) “Ceza Hukukunda Mağdurun Korunmasına Yönelik Düzenlemeler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 16, Özel Sayı: Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ’e Armağan, s. 3949-3997.
• Artuk, M. Emin/Gökcen, Ahmet/Alşahin, M. Emin/Çakır, Kerim (2017) Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Avcı, Mustafa (2017) “İslam Ceza Hukukunda Suçların Tasnifi”, Eren, Abdullah/Korkusuz, M. Refik (Editörler), İslam Ceza Hukuku Uluslararası Sempozyumu, C: 1, 30 Nisan-3 Mayıs 2015, İstanbul, Lale Yayıncılık, s. 442-455.
• Avcı, Mustafa (2016) “Suç Mağdurlarına Tazminat Ödenmesi Anlayışının Tarihi Gelişimi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 24, S: 1, s. 7-36.
• Avcı, Mustafa (2018) Osmanlı Ceza Hukuku – I – Genel Hükümler, 3. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Aydın, M. Âkif (2013) Türk Hukuk Tarihi, 11. Basım, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1996) Fıkıh Terimleri Ansiklopedisi -Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu-, 3, Yücesoy, Hayrettin/Kılıç, Mehmet/Tığ, Ramazan/Tarı, Davut (Sadeleştirenler), Ankara, Gündüz Gazetesi.
• Bozdağ, Ahmet (2017) “Ceza Muhakemesi Hukukunda Mağdurun Hukuki Yardım Alma Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S: 132, s. 121-146.
• Büyükbaş, Nazım (2017) “İslam Ceza Hukukunda Mağdurun ve Kamu Vicdanının Teskini”, Eren, Abdullah/Korkusuz, M. Refik (Editörler), İslam Ceza Hukuku Uluslararası Sempozyumu, C: 1, 30 Nisan-3 Mayıs 2015, İstanbul, Lale Yayıncılık, s. 456-475.
• Centel, Nur/Zafer, Hamide (2017) Ceza Muhakemesi Hukuku, 14. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Centel, Nur/Zafer, Hamide/Çakmut, Özlem (2016) Türk Ceza Hukukuna Giriş, 9. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Cihan, Erol/Yenisey, Feridun (1996) Ceza Muhakemesi Hukuku: Genel Hükümler, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül (2018) Türk Hukuk Tarihi, 10. Baskı, Konya, Sayram Yayınları.
• Çetintürk, Ekrem (2017) Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Çiftcioğlu, Cengiz Topel (2017) Açıklamalı Uygulama Örnekleriyle Savcılık Kurumunun Hukuki Statüsü Bağlamında: Cumhuriyet Savcısının Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Kararı ve Kararın Denetimi, 3. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Çolak, Abdullah (2019) İslâm Ceza Hukuku, 3. Baskı, İstanbul, Hikmetevi Yayınları.
• Değirmenci, Olgun (2008) “Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukukunda Mağdur Hakları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S: 77, s. 33-86.
• Demirbaş, Timur (2020) Ceza Hukuku Genel Hükümler, 15. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Dönmezer, Sulhi/Erman, Sahir (1986) Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Cilt: II, 9. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2018) İslâm Hukuku Umûmî ve Husûsî Hükümler, 3. Baskı, İstanbul, Arı Sanat Yayınevi.
• Erdoğan, Mehmet (2016) Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 6. Baskı, İstanbul, Ensar Neşriyat.
• Erem, Faruk (1978) Ceza Usulü Hukuku, Ankara, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası. Eryılmaz, Mesut Bedri (2012) Ceza Muhakemesi Hukuku Dersleri, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Gökcen, Ahmet (1994) “1296 (1879) Tarihli Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanun-ı Muvakkatı”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 4, S: 1-2 Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nda Yapılan Son Değişiklikler Sempozyumu Özel Sayısı, s. 203-288.
• Gündoğdu, Raşit/Adıgüzel, Niyazi/Önal, Ebul Faruk (2011) Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle) Şemseddin Sami, İstanbul, İdeal Kültür Yayıncılık.
• Hakeri, Hakan (2020) Ceza Hukuku Genel Hükümler, 23. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• İçel, Kayıhan (2016) Ceza Hukuku Genel Hükümler, Yenilenmiş Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Kafes, Veli (2011) “Ceza Hukukunda Mağdurun Zararının Giderilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 60, S: 1, s. 83-156.
• Kahveci, Nuri (2019) Ana Hatlarıyla İslâm Ceza Hukuku, İstanbul, Ensar Neşriyat.
• Kangal, Zeynel T. (2019) Kabahatler Hukuku, 2. Baskı, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık.
• Kaplan, Mahmut (2015) “Onarıcı Adalet ve Türk Ceza Hukukuna Yansımaları”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 5, S: 1, s. 59-86.
• Karakaş Doğan, Fatma (2011) “Suçtan Doğan Mağduriyetin Devlet Tarafından Giderilmesi ve Suç Mağdurlarına Yardım Hakkında Kanun Tasarısı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S: 95, s. 197-234.
• Karakehya, Hakan (2019) Ceza Muhakemesi Hukuku, 3. Baskı, Eskişehir, Nisan Kitabevi.
• Karaman, Hayreddin (2016) Mukayeseli İslâm Hukuku I, 9. Baskı, İstanbul, İz Yayıncılık.
• Karaman, Hayreddin (2019) Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku (Cilt 1) Giriş ve Amme Hukuku, 20. Basım, İstanbul, Ensar Neşriyat.
• Kaşka, Hakan (2019) Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Soruşturma Evresinin Sona Ermesi, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Kılıçoğlu, Ahmet M. (2017) Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 21. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan (2020) Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 13. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi. Koç, Ziya (2011) Ceza Muhakemesinde Katılan, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık.
• Korkmaz, Fahrettin/Kurban, Yasin (2017) “İslam Ceza Felsefesi Açısından Hapis Cezası Üzerine Düşünceler”, Eren, Abdullah/Korkusuz, M. Refik (Editörler), İslam Ceza Hukuku Uluslararası Sempozyumu, C: 1, 30 Nisan-3 Mayıs 2015, s. 582-600.
• Kunter, Nurullah (1949) Suçun Kanunî Unsurları Nazariyesi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İsmail Akgün Matbaası.
• Kunter, Nurullah (1954) Suçun Maddî Unsurları Nazariyesi: (Hareket – Netice – Sebebiyet alâkası), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İsmail Akgün Matbaası.
• Kunter, Nurullah (1989) Muhakeme Hukuku Dalı Olarak: Ceza Muhakemesi Hukuku, 9. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Muhammed Ebu Zehra (1994) İslam Hukukunda Suç ve Ceza, 1, Tüfekçi, İbrahim (Çeviri), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Muhammed Ebu Zehra (1994) İslam Hukukunda Suç ve Ceza, 2, Tüfekçi, İbrahim (Çeviri), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Mumcu, Ahmet (1986) Hukuksal ve Siyasal Karar Organı Olarak Divan-ı Hümayun, 2. Baskı, Ankara, Birey ve Toplum Yayınları.
• Nourredine, Hamadi (2017) “İslam Ceza Hukukunda Cezalandırma Kurallarının Hedefleri”, Eren, Abdullah/Korkusuz, M. Refik (Editörler), İslam Ceza Hukuku Uluslararası Sempozyumu, C: 1, 30 Nisan-3 Mayıs 2015, İstanbul, Lale Yayıncılık, s. 88-122.
• Oğuzman, M. Kemal/Öz, M. Turgut (2017) Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt: II, 13. Baskı, İstanbul, Vedat Kitapçılık.
• Osmanağaoğlu-Karahasanoğlu, Cihan (2016) Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Hırsızlık Suçu ve Cezası, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık.
• Ömeroğlu, Ömer (1999) “Türk Ceza Yargılamasında Şahsi Dava ve Gerekliliği Sorunu” (Doktora), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Bacaksız, Pınar (2020) Ceza Muhakemesi Hukuku, 13. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Özen, Mustafa (2017) Öğreti ve Uygulama Işığında: Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Özgenç, İzzet (2016) Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 12. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Özgenç, İzzet/Bayraktarlı, İhsan Yılmaz (2019) “İnfaz Kurumlarındaki Hükümlü Sayısındaki Artış Sorunu ve Çözüm Önerisi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: XXIII, S: 1, s. 129- 139.
• Öztürk, Bahri/Erdem, Mustafa Ruhan (2020) Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Öztürk, Bahri/Erdem, Mustafa Ruhan/Özbek, Veli Özer (2002) Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 7. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Öztürk, Bahri/Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Sırma Gezer, Özge/Saygılar Kırıt, Yasemin F./Alan Akcan, Esra/Özaydın, Özdem/Erden Tütüncü, Efser/Altınok Villemin, Derya/Tok, Mehmet Can (2020) Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Öztürk, Bahri (Editör), 14. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Pamuk, Gülfem (2012) Türk ve Fransız Ceza Muhakemesi Hukuku’nda Mağdurun Makam Olarak Yeri, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• Polat, Murat (2019) İslâm Ceza Hukukunda Suç-Ceza Dengesi, Ankara, Astana Yayınları.
• Şafak, Ali (1977) Mezheblerarası Mukâyeseli İslâm Ceza Hukuku, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, Cumhur (2005) Ceza Muhakemesi Kanunu: Gazi Şerhi, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Şahin, Cumhur (2017) Ceza Muhakemesi Hukuku I, 8. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Taner, M. Tahir (1950) Ceza Muhakemeleri Usulü, 2. Baskı, İstanbul, Duygu Matbaası.
• Tosun, Öztekin (1981) Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri: Genel Kısım, Cilt: I, 3. Baskı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Fakülteler Matbaası.
• Uslu, Ferhat (2013) “Çağdaş Ceza Adaleti İçinde Mağdur”, Ankara Barosu Dergisi, S: 4, s. 241-260.
• Ûdeh, Abdulkâdir (2012) Seküler Ceza Hukuku Kurumlarıyla Mukâyeseli İslâm Ceza (Suç) Hukuku – Genel Hükümler –, Birinci Cilt, 2. Baskı, Şafak, Ali (Çeviren ve Notlar Ekleyen), İstanbul, Kayıhan Yayınları.
• Ûdeh, Abdulkâdir (2012) Seküler Ceza Hukuku Kurumlarıyla Mukâyeseli İslâm Ceza (Suç) Hukuku – Özel Hükümler –, İkinci Cilt, 2. Baskı, Şafak, Ali (Çeviren ve Notlar Ekleyen), İstanbul, Kayıhan Yayınları.
• Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal (2011) Türk Hukuk Tarihi, 15. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi Yayınları. Ünver, Yener/Hakeri, Hakan (2012) Ceza Muhakemesi Hukuku, 5. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Yaman, Ahmet/Çalış, Halit (2019) İslam Hukuku, 3. Baskı, Ankara, Bilay Yayınları.
• Yaşar, Osman (1998) Açıklamalı ve İçtihatlı: Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu: (Ceza Yargılama Yasası), Cilt: 3, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Yenisey, Feridun/Nuhoğlu, Ayşe (2020) Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Yılmaz, Mahmut (2018) Kadim Medeniyetlerde ve İslâm Hukukunda Cezalar, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Yiğit, Yaşar (2012) İslam Ceza Hukuku Hükümlerinin Yürürlüğü, Ankara, Sistem Ofset Yayıncılık.
• Yurtcan, Erdener (1985) Şahsi Dava ve Uygulaması, 2. Baskı, Ankara, Işın Yayıncılık.
• Yurtcan, Erdener (2017) Ceza Yargılaması Hukuku, 14. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Zafer, Hamide (2016) Ceza Hukuku Genel Hükümler: TCK m. 1-75, 6. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık.
• <https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/> s.e.t. 27.06.2019.
• <http://sozluk.gov.tr/> s.e.t. 21.10.2020.
• Bardakoğlu, Ali, TDV İslâm Ansiklopedisi, “Diyet”, <https://islamansiklopedisi.org.tr/diyet> s.e.t. 02.11.2020.
• Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü (2019) Adli İstatistikler, Ankara, <https://adlisicil.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/1062020170359 HizmeteOzel-2019-bask%C4%B1-%C4%B0SA.pdf> s.e.t. 17.11.2020.