A Study on the Determinability of Some Levels in the Science of Tajwid According to The Current Time Measurement of ‘Seconds’

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 122 - 144, 30.06.2025

Halil İbrahim Aydın

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2025.11.1.06

Abstract

This study is an examination of the possibility of determining some of the measures in the science of tajwīd in seconds and aims to bring unity of execution in the amount of med and gunne to today's Qur'anic readers, Qur'anic and tajwīd education-teachers. In particular, it aims to provide unity of practice in the Qur'ân al-kerîm Reading and Tajwîd courses in the faculties of Theology and Islamic Sciences. As a matter of fact, it is seen that there is an uncertainty in these levels today, some readers perform more and some perform less. However, when we examine the works of tajwīd, it is seen that the unity in the recitation of the Qur'ān, which has come down to us through observation since the time of the Prophet (peace and blessings of Allaah be upon him), is not disturbed, and the original identity of the Qur'ān is preserved. Because the measurement methods for determining the time of med and gunna are an indication of this meticulousness. In the early tajwīd series, “the method of the amount of Elif” was used for this measurement, while in later periods, “the method of the amount of two movements” and “the method of the amount of fingers” were used in addition to this. However, since the methods developed for determining the time of short periods of time (second, salise), such as the times of med and gunna, were not known and used from Asr al-Saadet until the last century, it was very difficult to determine a clear time zone with the methods mentioned above. It is even difficult to determine an approximate time frame. Therefore, it is believed that a concrete time frame can be determined that will more clearly reveal the time of making med and gunna. For this reason, it was thought that determining a time frame in seconds would lead to a better application of these rules. In addition, considering the historical process, in the early tajweed works corresponding to the IVth century H., the med amounts are expressed with a minimum of 1 Elif and a maximum of 5 Elif. It is also reported that the gunnah is performed with a measure of 1 Elif. In the works written after the 5 th century hijri, these measurements expressed in the amount of Elif are also measured in the amount of the movement, and it is stated that a minimum extension of 2 movements and a maximum extension of 6 movements can be made in the meds. In some of the tajweed works written after the 10 th century hijri, in addition to this method of measuring the amount of elif and gesture, the method of the amount of finger was also put forward, and it was stated that the meds could be performed with a minimum of 1 finger and a maximum of 3 fingers. Since each of these methods applied in the historical process was created for the purpose of explaining the other, it is understood that other methods can be put forward for the correct determination of the time of med and gunna. For this reason, in this study, in order to make these methods more specific and to determine the time of med and gunne with a more concrete measure, a measurement in “seconds”, which started to be used internationally in 1967 and came into force in our country with the regulation on units of measurement dated 1989, was considered. The study focuses on the timing of the execution of med and gunnah, and does not include the types, rulings and controversial issues of these tajweed rules. The differences in the execution of madh and gunnah between the imams, the narrators, and the usul and tarikhs (Istanbul Tariqa, Egyptian Tariqa) in Qur'anic qira'ah have also not been taken into consideration. The methods of measurement in the three-elif tarikh and five-elif tarikh were examined only because it was thought that it would lead to a direct settlement of the issue and in order to show that it was not actually a controversial issue. Again, with regard to gunna, the data directly related to the time of its execution were examined and evaluations about the time of its execution in seconds were included, without mentioning controversial issues such as its being a letter or an adjective and its types.

Keywords

Qiraat, Tajweed, Med, Gunne, Measure with an Elif, Seconds, Qur'an

Tecvid İlmindeki Bazı Mertebelerin Güncel Zaman Ölçülerinden “Saniye”ye Göre Belirlenebilirliğiyle İlgili Bir İnceleme

Abstract

Bu çalışma, tecvîd ilmindeki bazı ölçülerin saniye cinsinden belirlenebilirliğinin imkânına dair bir inceleme olup günümüz Kur’ân okuyucuları ile Kur’ân ve tecvîd öğrenim-öğretimi yapanlara med ve gunne miktarında icra birlikteliği kazandırmayı amaçlamaktadır. Hususiyle İlahiyat ve İslamî İlimler Fakültelerindeki Kur’ân-ı Kerîm’i Okuma ve Tecvîd derslerinde tatbikat birlikteliği sağlamayı hedeflemektedir. Nitekim günümüzde bu mertebelerde bir belirsizliğin olduğu, kimi okuyucunun fazla kiminin ise az miktarda icra etiği görülmektedir. Ancak tecvîd eserlerini incelediğimizde asr-ı saâdetten itibaren müşahefe ile bize kadar gelen Kur’ân’ın okunuşundaki birlikteliğin bozulmaması, Kur’ân’ın aslî hüviyetinin korunması hususunda çok titiz davranıldığı görülmektedir. Zira med ve gunne yapma zamanının tayini için oluşturulan ölçü yöntemleri bu titizliğin bir göstergesidir. Erken dönem tecvîd serlerinde bu ölçülendirme için “Elif miktarı yöntemi” kullanılmışken sonraki dönemlerde buna ilave olarak “İki hareke miktarı yöntemi” ve “Parmak miktarı yöntemi” kullanılmıştır. Ancak asr-ı saadetten bil itibar son yüzyıla kadar med ve gunnenin icra miktarları gibi kısa vakitlerin zamanını tayin için geliştirilmiş yöntemler (saniye, salise) bilinir ve kullanılır halde olmadığından dolayı yukarıda zikredilen yöntemlerle net bir zaman dilimi tayini yapmak çok zor olmuştur. Hatta takribî bir zaman dilimi belirlemek bile güçtür. Bundan dolayı med ve gunne yapma zamanını daha net ortaya koyacak somut bir zaman dilimi tayininin yapılabileceği kanaati oluşmaktadır. Bu sebeple günümüz zaman ölçüm yöntemlerinden biri olan saniye cinsinden bir zaman dilimi tayin edilmesinin söz konusu kuralların daha iyi tatbik edilmesine vesile olacağı düşünülmektedir. Ayrıca tarihi süreç dikkate alındığında hicri 4. asra tekabül eden erken dönem tecvîd eserlerinde med miktarları, asgarî 1 Elif, azamî 5 Eliflik bir ölçülendirmeyle ifade edilmektedir. Yine gunnenin de 1 Elif miktarı ölçüyle icra edildiği aktarılmaktadır. hicri 5. asırdan sonra telif edilen eserlerde Elif miktarıyla ifade edilen söz konusu ölçüler, hareke miktarıyla da ölçülerek medlerde asgarî 2 hareke, azamî 6 harekelik bir uzatma yapılabileceği zikredilmiştir. Takriben hicri 10. asırdan sonra kaleme alınan tecvîd eserlerinin bazılarında ise söz konusu elif ve hareke miktarı ölçülendirmeye ilave olarak parmak miktarı yöntemi de ortaya konulmuş olup medlerin, asgarî 1 parmak, azami 3 parmak miktarı ölçülendirmeyle icra edilebileceği ifade edilmiştir. Tarihi süreçte uygulanan söz konusu yöntemlerin her biri diğerini izah etmek maksadıyla oluşturulduğundan med ve gunne zamanının doğru tayin edilmesi için daha başka yöntemlerin de ortaya konulabileceği anlaşılmaktadır. Bu sebeple çalışmada söz konusu yöntemleri daha belirgin hale getirmek ve med ile gunnenin icra zamanını daha somut bir ölçüyle belirlemek maksadıyla 1967 yılında uluslararası düzeyde kullanımına başlanan, ülkemizde de 1989 tarihli ölçü birimleri yönetmeliğiyle yürürlüğe giren “saniye” cinsinden bir ölçülendirme yapılması kanaatini oluşturmaktadır. Çalışmada, med ve gunnenin icra edilme zamanlarına odaklanılmış olup söz konusu tecvîd kurallarının çeşitleri, hükümleri ve ihtilaflı meselelerine yer verilmemiştir. Kur’ân kıraatindeki imam, râvîler ile usul ve tariklerin (İstanbul Tariki, Mısır Tariki) med ve gunneyle ilgili icra farklılıkları da dikkate alınmamıştır. Sadece meselenin doğrudan halline vesile olacağı düşünüldüğünden ve aslen ihtilaflı bir mesele olmadığını ortaya koymak maksadıyla üç elif tariki ve beş elif tarikindeki ölçü yöntemleri inceleme konusu yapılmıştır. Yine gunne ile ilgili olarak da harf veya sıfat oluşu gibi ihtilaflı konulara ve çeşitlerine değinilmeksizin direkt olarak icra edilme zamanıyla ilgili veriler irdelenmiş ve saniye cinsinden icra edilme zamanıyla ilgili değerlendirmelere yer verilmiştir.

Keywords

Kıraat, Tecvîd, Kur’ân, Med, Gunne, Elif miktarı, Saniye

References

• Akdemir, M. Atilla “Kıraat İlmi Eğitim-Öğretiminde Med Mertebeleri ve Ölçüleri Bağlamında Oluşan Ekoller”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2018), 15-50. https://dergipark.org.tr/tr/pub/neuifd/issue/38532/401108
• Aliyyullâh b. Alî Ebu’l-Vefâ. el-Kavlü’s-sedîd fî ilmi’t-tecvîd. Kuveyt: Mektebetü İbn Kesîr, 2003.
• Atıyye Kâbil Nasr. Ğâyetü’l-mürîd fî ´ılmi’t-tecvîd. Riyad: Müdîratü’l-Âmme li’l-Matbûât, 1994.
• Bakırcı, Fetullah. Kur’ân Kıraatinde Fem-i Muhsin Kavramı. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020. https://avesis.istanbul.edu.tr/yonetilen-tez/de05a33c-c91c-4d22-b71c-fb95095aff49/kuran-kiraatinde-fem-i-muhsin-kavrami
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed. İthâfü fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ati ‘aşer. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Besse el-Mısrî, Mahmud b. Ali. el-´Amîd fî ´ılmi’t-tecvîd. İskenderiye: Dâru’l-Akîde, 2004.
• Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-saḥîḥu’l-muḫtasar min umûri Resûlillâh ṣallallâhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Cüreysî, Muhammed Mekkî Nasr. Nihâyetü'l-kavli'l-müfîd fî ´ılmi tecvîdi’l-Kur’ân’i’l-Mecîd. Kahire: Mektebetü’s-Safâ, 1999.
• Çağatay, Neşet. “Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22. (1978), 105-138. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2566680
• Dağdeviren, Alican. Kur’ân Okuma Sanatı Tecvîd. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2009.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 2000.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmi‘u'l-beyân fi'l-kırââti's-seb‘i. BEA: Camiatü’ş-Şarika, 2007.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Teysir fi’l-Kıraeti’s-seb´. Kahire: Mektebetü’s-Sahâbe, 2008.
• Doğanay, Ahmed. vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Ebû Zeyd, Muhammed Sâlih Ulvî. “el-Ğunne ve te’sîruha’s-savtiyyi fi tilâveti’l-Kur’ân”, Câmi´atü Taybe, Külliyyetü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Arabiyye 12 (2023) 179-222. https://jafd.journals.ekb.eg/article_307071_b515d00aa58c347211009b70d4a77d5b.pdf
• el-Lihyânî, Bêsim b. Hemdân. “el-Kıyâsü’z-zemeniyyi li’l-gunne ve’l-med fi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm”, Câmi´atü Ümmi’l-Kurâ, Kısmü’d-de´ve ve üsûlü’d-dîn 13 (2021), 1-5. https://arabicuniversitycollege.yolasite.com/journal-2021.php
• el-Mektebetü’l-vakfiyye, “Mêhiyyetü’s-sâniye ez-zemeniyye”. Erişim 1 Haziran 2024. https://drbabaammi.com/ma
• Fakîhî, Ahmed Hicâzî. el-Kavlü’s-sedîd fî ahkâmi’t-tecvîd. Mekke: en-Nahzatü’l-Cedîde, 1986.
• Ferdân, Hüseyin Abdulazîz. ed-Dürru’n-nazîd fî ilmi’t-tecvîd. Bahreyn: Karzakân, 1999.
• Feryal Zekeriyyâ el-´Abd. el-Mîzân fî ahkâmi tecvîdi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-Îmân, 2005.
• Gamhâvî, Muhammed es-Sâdık. el-Burhân fî tecvîdi’l-Kur’ân. Mektebetü’l-Kuds, 2010.
• Gamrînî, Ali Atıyye Ebû Muslih. es-Seğru'l-bêsim fî kıraeti ‘Âsım. Mekke: el-Mektebetü'l-Mekkiyye, 2004.
• Gavsânî, Yahyâ Abdurrezzâk. İlmü't-tecvîd, ahkâmü nazariyye ve mülâhazâtü tatbîkıyye. Dımeşk: Dâru’l-Gavsân li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2004.
• Gâzî, Abdülfettâf Abdülğanî. el-Vâfî fî şerhı’ş-Şatıbiyye fi’l-kırâeti’l-´aşr. Medine: Mektebetü’s-Sevâdî, 1992.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-´ayn. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2003.
• Hüzelî, Ebü’l-Kâsım Yûsuf b. Alî b. Cübâre. el-Kâmil fi’l-kıraati’l- ´aşr ve’l-erbe´îne’z-zâide aleyhâ. Irak: Müessesetü Sema, 2007.
• İbn Mihrân. Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Mihrân en-Nîsâbûrî. el-Mebsûd fi’l-kırâeti’l-´aşr. Şam: Matbû´âtü Mecme´ı’l-Lüğati’l-´Arabiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırâeti’l-´aşr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf el-Cezerî, Manzûmetü’l-Cezerî fîmâ yecib ´ale’l-kârî. Cidde: Dâru Nûru’l-Mektebât, 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf el-Cezerî. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye, 2010
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf el-Cezerî. Nihâyetü’n-nihâye fî esmâʾi ricâli’l-ḳırâʾât uli’r-rivâye. Kahire: Dâru’l-Lü’lü’, 2017.
• İbnü’l-Fehhâm, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Ebû Bekr Atîḳ b. Halef el-Kureşî es-Sıkıllî. et-Tecrîd li-buğyeti’l-mürîd fi’l-kırâeti’s-seb´. Amman: Dâru Ammâr, 2002.
• Karabâşî, Muhammed. Karabaş Tecvîdi (Osmanlıca Tıpkı Basım) (İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2017.
• Karaman, Hayrettin, vd., İlmihal. Ankara: TDV yayınları, 2005.
• Makdisî, Ebü’l-Kâsım Ebû Muhammed Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. İbrâzü’l-me´ânî fî hırzi’l-emânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. Temkînü'l-meddi fî âtâ ve âmene ve âdeme ve şibhihî. Kuveyt: Dâru’l-Erkâm, 1984.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. er-Riâye li-tecvîdi’l-kırâe ve tahkîki lafzi’t-tilâve. Amman: Dâru Ammâr, 1996.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî, el-Keşşâf an vücûhi’l-kırâeti’s-seb´ve ´ılelihâ ve hucecihâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Mersafî, Abdülfettâh es-Seyyid Acemî. Hidâyetü'l-kârî ilâ tecvîdi Kelâmi'l-Bârî. Medine: Mektebetü Taybe, ts.
• UBS, Uluslararası Birimler Sistemine Dair Yönetmelik. Kanun No. 3516. Resmî Gazete 24792, (21 Haziran 2002), Erişim 08 Ocak 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=7&MevzuatNo=6401&MevzuatTertip=5
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. er-Râid fî tecvîdi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Muhaysin, 2002.
• Müntediyât, “Mâ mikdâru’l-hareke fi’t-tilâve”. Erişim 20 Nisan 2024. https://www.tunisia-sat.com/forums/threads/2706454/
• Sarı, Mehmet Ali “Gunne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/195-196. İstanbul: TDV yayınları, 1996.
• Sarı, Mehmet Ali “Med”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/289. Ankara: TDV yayınları, 2003.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. Fethu’l-vesîd fî şerhi’l-Kasîd Şerhu’ş-Şâtıbiyye. Riyad: Mektebetü Rüşd, ts.
• Şentürk, Lütfi. – Yazıcı, Seyfettin. İslam İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Taşköprizâde, Isâmüddin Ahmed b. Mustafa b. Halîl. Şerhu’l-mukaddimeti’l-Cezerîyye. Medine: Vizâretü’ş-şüûnü’l-İslâmiyye, 1421.
• Taşköprüzâde, İsâmüddin Ahmed b. Mustafa b. Halîl. Şerhu’l-mukaddimeti’l-Cezerîyye. Medine: Vizâretü’ş-şüûnü’l-İslâmiyye, 1421.
• Tetik, İbrahim. “Tecvîd İlminin Tarihsel Gelişimi”. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi: Uluslararası II. Kıraat Sempozyumu. ed. Huriye Martı. 613-664. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021. https://isamveri.org/pdfdrg/G01110/2021/2021_TETIKI.pdf
• Tirmizi, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. Süneni Tirmizî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, ts.
• İgraamedia, “Elğunnetü ve esâlîbihâ”. Youtube. Yayın Tarihi 02 Mart 2024. https://www.youtube.com/watch?v=tzvzF_RYNrI
• İgraamedia, “Eymen Rüşdi Süveyd”. Youtube. Yayın Tarihi 06 Nisan 2024. https://www.youtube.com/watch?v=pQaaaHOmZ2A
• Kudb, Safâ. “Keyfiyyetü zabti’l-müdûd”. YouTube. 5 Kasım 2022. https://www.youtube.com/watch?v=W0fvbUux2Q0
• Ömer, Neyyire. “Kıyâsü ezmineti’l-müdûd”. YouTube. 20 Ağustos 2021. https://www.youtube.com/watch?v=SH08vcS_rkc
• Kur’an Mektebi, “Ayetel Kursi Fatih Çollak”. YouTube. 21 Temmuz 2022. https://www.youtube.com/watch?v=0Ss53htjq70
• Teacher of tejweed, “Merâtibü’l-ğunen” YouTube. 16 Mayıs 2022. https://www.youtube.com/watch?v=tzvzF_RYNrI