PROGRAM MÜZİĞİ ANLAYIŞININ KLÂSİK TÜRK MÜZİĞİ SAZ ESERLERİNDEKİ TEMATİK YANSIMALARI

Year 2025, Volume: 8 Issue: 3, 1454 - 1477

Ömer Zeki Urhan

https://doi.org/10.51576/ymd.1444696

Abstract

Bu araştırma, Klâsik Türk Müziği repertuvarında program müziği anlayışıyla ilişkilendirilebilecek, çağrışımsal başlıklar taşıyan 386 saz eserini tema, makam, form ve bestekâr açısından incelemektedir. Nitel araştırma desenlerinden betimsel tarama modeli temel alınarak yürütülen çalışmada, eserler başlıklarına göre yedi ana tematik gruba ayrılmıştır. Seçilen eserler, tema, makam, form ve besteci yönelimleri açısından analiz edilmiştir. Tematik sınıflama sürecinde veriye dayalı içerik analizi uygulanmış, eser başlıkları çağrıştırdığı temalara göre gruplandırılmıştır.
Analiz süreci iki düzeyde yapılandırılmıştır. İlk aşamada, her tematik grup içindeki eserlerin makam dağılımları frekans ve yüzde oranlarıyla hesaplanmış; temalarla makam tercihleri arasındaki ilişki istatistiksel olarak Ki-Kare testiyle test edilmiştir. İkinci olarak, repertuar genelinde biçimsel yapı ve besteci eğilimleri incelenmiştir. Bu analiz, Klâsik Türk Müziğinde yapısal tercihler ile estetik yönelimler arasındaki bağlantıyı daha açık biçimde göstermeyi hedeflemiştir.
Araştırmanın, sözsüz anlatım biçimlerinin tematik yapı ile ilişkisini ortaya koyarak, Klâsik Türk Müziğinde anlatı gücünün daha iyi anlaşılmasına katkı sunduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda elde edilen verilerin, yeni eser üretimlerine yön verebilecek nitelikte olduğu değerlendirilmektedir.

Keywords

Klâsik Türk müziği, program müziği, saz eserleri, tema, makam, form, bestekâr.

Thanks

Hayırlı olması dileklerimle. Tüm editörlerimize kolay gelsin. Saygılarımla.

THEMATIC REFLECTIONS OF THE PROGRAM MUSIC APPROACH IN INSTRUMENTAL WORKS OF CLASSICAL TURKISH MUSIC

Abstract

This study examines 386 instrumental works from the Classical Turkish music repertoire that bear associative titles and can be linked to the concept of program music. The analysis focuses on their themes, modes (makam), forms, and composers. Conducted within the framework of qualitative research using a descriptive survey model, the study categorizes the selected works into seven main thematic groups based on their titles. These pieces are analyzed in terms of their thematic content, modal characteristics, formal structures, and compositional tendencies.
A data-driven content analysis was employed during the thematic classification process, grouping the titles according to the themes they evoke. The analysis was structured in two stages. In the first stage, the modal distribution within each thematic group was calculated using frequency and percentage values; the relationship between themes and mode preferences was tested statistically using the Chi-Square test. In the second stage, the overall formal structures and composer tendencies in the repertoire were examined. This analysis aimed to more clearly reveal the connection between structural choices and aesthetic orientations in Turkish music.
It is believed that this research contributes to a deeper understanding of the narrative power of Classical Turkish music by revealing the relationship between non-verbal forms of expression and thematic structure. In this context, the findings are considered to have the potential to guide the creation of new musical works

Keywords

Classical Turkish music, program music, instrumental works, theme, makam, form, composer.

Thanks

May it be auspicious. May it be easy for all our editors. Best regards.

References

• Ak, A. Ş. (2020). Avrupa ve Türk-İslam medeniyetinde müzikle tedavi: Tarihi gelişimi ve uygulamalar. Ötüken Neşriyat.
• Arel, H. S. (1951). Türk musikisinde saz eserlerine verilen isimler. Musiki Mecmuası, (44), 3-5.
• Barkçin, S. Ş. (2019). 40 makam 40 anlam. Ketebe Yayınları.
• Bulut, S. (2019). Türk çağdaş flüt müziği: Akademisyen bestecilerin flüt eserleri. Cinius Yayınları.
• Çalgan, B. (2017). Programlı müzik: İzlenimci müzikte doğa betimlemeleri ve C. Debussy’nin ‘su’ temalı piyano parçaları. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(33), 651-669. https://doi.org/10.21550/sosbilder.297013
• Di Stefano, N., Ansani, A., Schiavio, A. A. R., Saarikallio, S. ve Spence, C. (2025). Audiovisual associations in Saint-Saëns’ Carnival of the Animals: A cross-cultural investigation on the role of timbre. Empirical Studies of the Arts, 1-19. https://doi.org/10.1177/02762374241308810
• Elo, S. ve Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107-115. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x
• Gürgün, H. (2021). Mimesis kavramı, üç yansıtma kuramı ve bu kavramın temel sanat akımları üzerine etkisi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 51, 345-357.
• Işılay, V. (2022). Annales Okulu çerçevesinden Vivaldi’nin Dört Mevsim konçertoları. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 23, 23-68.
• İlyasoğlu, E. (2009). Zaman içinde müzik. Yapı Kredi Yayınları.
• Kahyaoğlu, Y. (2015). Klasik Türk müziğinde saz müziğinin yeri ve önemi. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1(1), 57-60.
• Kaplan, A. (2017). Mimetik sanat kuramı ekseninde müzik. I. Uluslararası Cumhuriyet Sanat Günleri, 18-20 Nisan 2017, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. ss. 574-584. [Tam metin bildiri].
• Karadeniz, İ. (2020). Program müziği kavramına hermeneutik bir yaklaşım. YEDİ: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 23, 21-33. https://doi.org/10.17484/yedi.579048
• Köprülü, G. ve Işıldak, C. K. (2017). Türk musikisi usulatında velvele kavramı. Rast Müzikoloji Dergisi, 5(2), 1575-1586.
• Levendoğlu, N. O. ve Kaynarca, B. (2022). Cinuçen Tanrıkorur saz eserlerinde tasviri anlatım ve unsurları. S. C. Dökmeci (Ed.), Cinuçen Tanrıkorur Uluslararası Armağan Kitabı (ss. 31-72). Satış Yayınevi / Trakya Üniversitesi Yayını.
• Mertol, H. ve Kaymak, C. (2021). Tokat türkülerini müzik coğrafyası merkezli okumak. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 5(Coğrafya Özel Sayısı), 41-49. https://doi.org/10.29345/futvis.197
• Moran, B. (2002). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İletişim Yayınları.
• Say, A. (2022). Müzik sözlüğü. E. Antep (Ed.), Islık Yayınları.
• Sözer, V. (2005). Müzik: Ansiklopedik sözlük. Remzi Kitabevi.
• Tardü, D. (2014). Arthur Schopenhauer ve Friedrich Nietzsche’nin program müziğine yaklaşımları. Rast Müzikoloji Dergisi, 2(1), 163-173.
• Turan, E. Y. (2015). Platon’un idealar kuramı ekseninde mimesis olarak sanat. Tarih Okulu Dergisi, 8(22), 1-8. https://doi.org/10.14225/Joh741
• Yahya Kaçar, G. (2020). Türk musikisinde eser ve icra tahlili yöntemleri: Kavramlar, semboller ve örnekleriyle. Gece Kitaplığı.
• Yahya Kaçar, G. (2021). Cinuçen Tanrıkorur’un bestelerinde musiki tasviri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(2), 1071-1095. https://doi.org/10.29228/itobiad.884471
• Yahşi, F. E. (2025). Franz Liszt Mephisto Waltz No. 1: Programmatic expression and the dynamics of performance. Yegah Musicology Journal (YMJ), 8(1), 59-77. https://doi.org/10.51576/ymd.1611430
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, U. V. ve Can, K. (2019). Programlı bir gitar müziği (A l’aube du dernier jour). Eurasian Journal of Music and Dance, (14), 1-31. https://doi.org/10.31722/ejmd.584356
• Yılmaz, V. C. (2018). Paul Patterson’un Op.1 Rebecca adlı eserinin bestecilik teknikleri açısından incelenmesi (Yüksek Lisans sanat çalışması raporu). Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.