TÜRK MAKAM MÜZİĞİNDE NOTASYON-İCRA İLİŞKİSİ VE ÇAĞDAŞ MÜZİKTE TANBUR NOTASYONU

Year 2025, Volume: 8 Issue: 3, 1338 - 1358

Tayfun Demirbaş , Eray Altınbüken

https://doi.org/10.51576/ymd.1720725

Abstract

Türk makam müziği nesilden nesile meşk sistemi ile aktarılmış, aktarımda hatırlatıcı unsur olarak da çeşitli nota yazım sistemleri geliştirilmiştir. Genellikle harf ve semboller ile üretilen nota yazım sistemlerine bulundukları dönemlerde ilgi gösterilmiş fakat bunlar icrayı detaylıca temsil etmemişlerdir. Türk makam müziğinde ilk olarak Ali Ufki Bey’in meşk esnasında unutmamak için not alarak uyguladığı beş çizgili dizek üzerine notasyon daha sonraki yüzyıllarda sistemleştirilerek yaygınlık kazanmış ve makam müziğinin yazılı aktarımında neredeyse tek yöntem haline gelmiştir. Bu yöntem uygulanırken serbest icraya olanak sağlayacak bir zeminde, olabildiğince yalın yazı karakteri kullanılmıştır. Bu şekilde gelenekselleşen yalın notasyon ile yazılan eserler, ancak icracının yorumu ile idiyomatik – çalgıya özel bir karaktere bürünmektedir. Yakın dönem çağdaş bestecilerin ve icracıların çalgı tekniklerini ayrıntılı şekilde notaya aktarma çabaları sonucu notasyon önerileri sunulmuş, yazılı aktarım daha da gelişmiştir. Türk makam müziği tarihinde önemli yeri olan tanbur için, yazılı aktarımın gelişmesi sonucu yalın notasyonda bulunmayan ancak icra sırasında ortaya çıkan birçok idiyomatik teknik tespit edilmiş, transkripsiyonlar yapılmıştır. Transkripsiyonlar tanburun geleneksel icra pratiklerinin yanı sıra çağdaş müzik eserlerinde de kullanılmasına katkı sağlamıştır. Bu çalışmada tanburun çağdaş müzikte kullanımında akort düzenlerinin notaya yansıması, yazılan nota dışında icracıya tanınan serbestlikler, solo, oda müziği ve orkestra içinde kullanımdan doğan roller, batı müziği perspektifinden bakıldığında mikrotonal olan seslerin nota üzerinde gösterimi gibi alt başlıklar kapsamında on iki çağdaş eser analiz edilmiştir. Bu analizler çerçevesinde tanbur notasyonunun gelişimi ve idiyomatik ögeler araştırılmıştır. Çalışmanın sonucunda çağdaş müzik eserlerinde kullanılan tanbur notasyonunda idiyomatik ögeler tespit edilerek istatistik veri haline getirilmiş ve bu eser örnekleri üzerinden tanburun idiyomatik notasyonu tartışılmıştır.

Keywords

Türk müziği, idiyomatik notasyon, çalgıya özgü, tanbur, çağdaş müzik, bestecilik

NOTATION-PERFORMANCE RELATIONSHIP IN TURKISH MAKAM MUSIC AND TANBUR NOTATION IN CONTEMPORARY MUSIC

Abstract

Turkish makam music has been transmitted through generations via the meşk system, with numerous notation systems devised as mnemonic aids in this transmission. Notation systems, often composed of letters and symbols, have garnered attention during their respective eras; nonetheless, they failed to convey performance in depth. In Turkish makam music, the five-line staff notation, initially implemented by Ali Ufki Bey to aid memory during performances, grew systematised and prevalent in subsequent centuries, ultimately becoming the predominant method for the written transmission of makam music. In the application of this notation system, a simple notation character was utilised extensively in an environment conducive to unrestricted execution. Thus, compositions notated in conventional plain notation acquire an idiomatic, instrument-specific quality solely through the performer's interpretation. Due to the endeavours of contemporary composers and performers to meticulously translate instrumental approaches into notation, detailed notation proposals have emerged, and written transmission has advanced significantly. The tanbur, significant in the history of Turkish makam music, has seen the identification and transcription of numerous idiomatic approaches, which are absent in standard notation but emerge during performance, due to advancements in written notation. Transcriptions have facilitated the incorporation of the tanbur into modern musical compositions and traditional performing methodologies. This study examines twelve contemporary works, focussing on aspects such as the influence of tunings on notation, the liberties afforded to performers beyond the written score, the roles associated with solo, chamber, and orchestral contexts, the depiction of microtonal pitches in tanbur notation within contemporary music, and the evolution of tanbur notation and its idiomatic characteristics. The study discovers idiomatic components in tanbur notation utilised in modern musical compositions, converting them into statistical data, and analyses the idiomatic notation of the tanbur through these examples.

Keywords

Turkish music, idiomatic notation, tanbur, contemporary music

References

• Açın, C. (2002). Tanbur yapım sanatı ve sanatçıları. İstanbul: Bilgi Basımevi.
• Alever, G. (2015). L’Amen [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Alever, G. (2022). Safiye [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Alever, G. (2024). Vodina [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Altınbüken, E. (2020). Kendime yolculuk [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Bailey, D. (1993). Improvisation: Its nature and practice in music. Boston: Da Capo Press.
• Balcı, O. (2019). Toprak süiti [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Balcı, O. (2020). Ninni [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Balcı, O. (2022). Bir an dört ruh [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Bişak Özdemir, G. (2013). Sözlü Türk müziğinde yorum. İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirbaş, T. (2020). Impressions [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Dural, S. (2011). Türk musikisi meşk geleneğinde bir icra; Hafız Sami. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durmuş, S. U. (2008). İmece [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Düzün, E. (2024). Tanburi Cemil Bey’den günümüze Türk musikisinde tanbur üslubu. Ankara: Ankara Hacı Bayram Üniversitesi Lisanüstü Eğitim Enstitüsü.
• Girgin Tohumcu, G. (2006). Müziği yazmak: Müzik notasyonunun tarih içinde yolculuğu. İstanbul: Nota Yayıncılık.
• Gunca, A. (2007). Kemençe, ney ve tanbur için orkestral yazım tekniği. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Işıldak, C. K., & Geboloğlu, B. (2015). Tanburî Cemil Bey’in taksîm icraları ve Hüseyin Sadettin Arel’in nazariyatındaki Hüseynî makamı uygulamalarının karşılaştırılması. Rast Müzikoloji Dergisi. 3(2), 994-1007. Doi: 10.12975/rastmd.2015.03.02.00057
• Kanat, E. (2024). İcra ve notasyon farklılığı bağlamında iki Rumeli türküsünün usûl açısından incelenmesi. Online Journal of Music Sciences, 9(2), 688–701. https://doi.org/10.31811/ojomus.1571734
• Karakaya, F. (2010). Tambur. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. Erişim adresi TDV İslam Ansiklopedisi.
• Kostak Toksoy, A. (2020). Bulutlar [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Özel, Ö. (1997). Tanbur tekniği üzerine bir deneme. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özgelen, O. Z. (2020). Hasbihal [Yayınlanmamış şef partisyonu].
• Şen, S. (2020). Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma hareketlerinin müziğe yansımaları. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4(10), 192–208. (Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/meric/issue/56346/775272#article_cite)
• Tura, Y. (2001). Kitabu ’ilmi’l-musiki ’ala vechi’l-hurufat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Uygun, M. N. (2007). Ney. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. Erişim adresi TDV İslam Ansiklopedisi.
• TRT Nota Arşivi. (t.y.). Türk sanat müziği. (Erişim adresi: https://www.notaarsivleri.com/turk-sanat-muzigi.html), (Erişim tarihi 03.27. 2025).
• Whittall, A. (2011). Heterophony. Oxford Reference. (Erişim adresi: https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780199579037.001.0001/acref-9780199579037-e-3240), (Erişim tarihi 04.21. 2025).
• Witmer, R. (2003). Lead sheet. Grove Music Online. (Erişim Adresi: https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/display/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-2000262200?rskey=VrCIJL&result=2), (Erişim tarihi 07.29.2025).