Akademisyen Algılarına Göre Üniversitelerde Psikolojik Yıldırma: Dokuz Eylül Üniversitesi Örneği

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 1, 9 - 25, 01.04.2015

Pelin Esma Cayvarlı Semiha Şahin

Öz

Örgütlerde psikolojik yıldırma önemli kişisel, sosyal ve psikolojik sorunlara yol açmakta, çalışanların günlük ve iş yaşantılarını etkilemektedir. Psikolojik yıldırma örgütlerde bir ya da birden çok çalışanın bir ya da birden çok çalışana yönelik yıpratma, moral bozma, onur/haysiyet kırma, itibarsızlaşma gibi resmi olmayan (informal) ve negatif davranış uygulama sürecidir. Bu araştırmada, üniversitelerde akademisyenlerin psikolojik yıldırmaya ilişkin görüşlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma betimsel tarama modelinde nicel araştırma yöntemiyle yapılmıştır. 2011-2012 eğitim öğretim yılında yapılan araştırmanın evreni Dokuz Eylül Üniversitesi'nde görev yapan akademisyenlerden oluşmaktadır. On üç fakülteden 1261 akademisyenin yer aldığı örneklem tabakalı ve basit tesadüfî örneklem yöntemiyle belirlenmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak "İş Yerinde Psikolojik Yıldırma Ölçeği" kullanılmıştır. Veri analizinde frekans, yüzde ve ortalama değerler hesaplanmıştır. Gruplar arası karşılaştırmalarda Bağımsız Gruplar t testi, tek yönlü varyans analizi, Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U testleri yapılmıştır. Araştırma sonuçları akademisyenlerin psikolojik yıldırmaya yok denecek kadar az düzeyde maruz kaldıklarını göstermiştir. Kadın, bekâr ve genç yaştaki (40 yaş altı) akademisyenler ile unvana göre araştırma görevlileri ve akademik uzmanlar daha fazla psikolojik yıldırmaya maruz kalmışlardır. Psikolojik yıldırma sırasıyla en çok Hemşirelik, Denizcilik ve İlahiyat fakültelerinde; en az Mimarlık, Mühendislik ve Fen fakültelerinde görülmektedir. Diğer araştırmalarda büyük örgütlerde psikolojik yıldırmaya daha fazla maruz kalınırken, bu araştırmada akademisyen sayısının az olduğu fakültelerde psikolojik yıldırmanın daha fazla yaşandığı dikkati çekmiştir. Bunun üniversitelere özgü olup olmağı ve nedenleri araştırılmalı, politika yapıcılar ve uygulayıcılar bu konularda gerekli önlemleri almalıdırlar.

Anahtar Kelimeler

Akademisyen, psikolojik şiddet, psikolojik taciz, psikolojik yıldırma, üniversite

Academicians' perceptions of mobbing at universities: Dokuz Eylül University case

Öz

In organizations, mobbing causes important personal, social and psychological problems, and it affects the daily lives and careers of the employees. Mobbing is a period of informal and negative behavior such as wearing away at, demoralizing, insulting and discrediting, which one or more employees apply to one or more employees in organizations. With this study, it is aimed to examine the perceptions of academicians on mobbing at universities. This study is prepared in the model of descriptive survey and with quantitative research method. The population of the study consists of academicians working at Dokuz Eylül University on 2011-2012 academic terms. The sample, which consists of 1261 academicians working at thirteen faculties, is determined by stratified and simple random sampling method. "The Scale of Mobbing at Workplaces" has been used as the data collection instrument in this research. Frequency, percentage, average have been calculated through the statistical analysis of the survey data. In comparing the groups the Independent Samples t test, one-way ANOVA, Kruskal-Wallis and Mann-Whitney U tests were used. The results show that academicians have been exposed to mobbing behaviors in the level of hardly ever. Female, single, younger academicians (under 40-year-old) and research assistances and academic specalists have been subjected of mobbing more than other groups. Mobbing has been experienced most in the faculties of Nursing, Maritime and Theology, and least in the faculties of Architecture, Engineering and Science, respectively. Whereas mobbing is more experienced in big organizations according to the other studies, this study draws attention to the fact that in the faculties with the fewest academicians, it is more experienced. Whether this is special to universities or not, and its reasons should be researched, policy makers and practitioners should take precautions on this subject.

Anahtar Kelimeler

Academician, mobbing, psychological harassment, psychological violence, university.

Kaynakça

• Acar, A. B. ve Dündar, G. (2008). İş yerinde psikolojik yıldırmaya (mobbing) maruz kalma sıklığı ile demografik özellikler arasındaki ilişkinin incelen- mesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2), 111–120.
• Aksoy, F. (2008). Psikolojik şiddetin (mobbing) sağlık çalışanlarına etkisi. Ya- yımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Aktop, N. G. (2006). Anadolu Üniversitesi öğretim elemanlarının duygusal tacize ilişkin görüşleri ve deneyimleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Arpacıoğlu, G. (2005). Türkiye’de zorbalık bir çalışma biçimi. 20 Ocak 2012 tarihinde <http://mobbingyardim.wordpress.com/turkiyede-zorbalik- bir-calisma-bicimi/> adresinden erişildi.
• Ayan, S. ve Şahbudak, E. (2012). Üniversitelerde asistanlara yönelik psiko- lojik taciz: Gazi, Kocaeli ve Cumhuriyet Üniversitesi örneği. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1), 297–310.
• Aydın, Ö. B. (2009). Ortaöğretim okullarında görev yapan okul yöneticisi ve öğ- retmenlerin mobbinge (psikolojik şiddet) maruz kalma düzeyleri. Yayımlan- mamış yüksek lisans tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Baldry A. C., and Farrington, D. P. (2000). Bullies and delinquents: Personal characteristics and parental styles. Journal of Community & Applied Social Psychology, 10(1), 17–31.
• Bayrak-Kök, S. (2006). İş yaşamında psiko-şiddet sarmalı olarak yıldırma olgusu ve nedenleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 433–448.
• Bilgel, N., Aytaç, S. ve Bayram N. (2006). Bullying in Turkish whitw-color workers. Occupational Medicine, 56(4), 226–231.
• Bingöl, B. (2007). İş yerinde yıldırma (mobbing) ve yıldırma üzerine bir çalışma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Björkqvist, K., Österman, K., and Hjelt-Bäck, M. (1994). Agression among university employees. Agressive Behavior, 20(3), 173–184.
• Brodsky, C. M. (1976). The harassed worker. Lexington, MA: Lexington Books.
• Budak, G. ve Budak, G. (2010). İşletme yönetimi (6. baskı). İzmir: Barış Yayın Evi.
• Bugay, A., Aşkar, A. Tuna, M. E., Çelik-Örücü, M., and Çok, F. (2015). Psychometric properties of the Turkish version of the school climate questionnaire. Elementary Education Online 14(1), 334–345.
• Bursalıoğlu, Z. (2000). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Ankara: Önder Matbaacılık.
• Carnero, M. A., Martinez, B., and Sanchez-Mangas, R. (2006). Mobbing and its determinants: The case of Spain. Applied Economics, 42(29), 3777–3787.
• Casey, B., and A. Yamada (2002). Getting older, getting poorer?: a study of the earnings, pensions, assets and living arrangements of older people in nine countries. OECD Labour Market and Social Policy Occasional Papers, No. 60, OECD Publishing. 25 Şubat 2015 tarihinde <http://www.oecd- ilibrary.org/docserver/download> adresinden erişildi.
• Cemalcılar, Z. (2009). Schools as socialisation contexts: Understanding the impact of school climate factors on students’ sense of school belonging. Applied Psychology: An International Review, 59(2), 243–272.
• Cemaloğlu, N. (2007). Örgütlerin kaçınılmaz sorunu: Yıldırma. Bilig, 42, 111–126.
• Cotton, K. (1996). School size, school climate, and student performance. School Improvement Research Series. 25 Nisan 2015 tarihinde tarihinde ormance.pdf> adresinden erişildi.
• Çabuk, Ç. (2010). Sıfıra sıfır, elde var mobing. Ankara: Elma Yayınevi.
• Çay, H. (2008). İş yerinde psikolojik şiddet (mobbing) ve bir uygulama. Yayım- lanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Çobanoğlu, Ş. (2005). Mobbing: İş yerinde duygusal saldırı ve mücadele yöntem- leri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Çögenli, Z. (2010). Üniversitelerde psikolojik şiddet (mobbing) maruziyeti ve akademik personel üzerine bir uygulama. Yayınlanmamış yüksek lisans te- zi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Çukur, C. (2009). Türk hukuku ve karşılaştırmalı hukukta iş yerinde psikolojik Taciz (mobbing). Uzmanlık tezi, TBMM, Ankara.
• Davenport, N., Schwartz, R. D., and Elliott, G. P. (2008). Mobbing: İş ye- rinde duygusal taciz (O. C. Önertoy, Çev.). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Dikmetaş, E., Top, M. ve Ergin, G. (2012). Asistan hekimlerin tükenmişlik ve mobbing düzeylerinin incelenmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(2), 1–15.T
• Dilman, T. (2007). Özel hastanelerde çalışan hemşirelerin duygusal tacize ma- ruz kalma durumlarının belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Dökmen, Ü. (2008). Yaşama yerleşmek. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dönmez, B., Uğurlu, C. T. ve Cömert, M. (2011). Gevşek yapılı sistemler olarak ilköğretim okullarında karar verme, liderlik ve çatışma: Nitel bir araştırma. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 1–29.
• Einarsen, S., Matthiesen, S. B., and Skogstad, A. (1998). Bullying, burnout and well-being among assistant nurses. Journal of Occupational Health and Safety-Australia and New Zealand, 14(6), 563–568.
• Einarsen, S., Raknes, B. I., and Matthiesen, S. B. (1994). Bullying and harassment at work and their relationships to to work environment quality: An exploratory study. European Work and Organizational Psychologist, 4(4), 381–401.
• Einarsen, S., and Skogstad, A. (1996). Bullying at work: Epidemiological findings in public and private organizations. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 185–201.
• ERA Research & Consultancy ve Futurebrigt Araştırma (2012). Türkiye mobbing araştırması ’2012. Araştırma Raporu. 1 Temmuz 2012 tari- hinde <http://www.teid.org.tr/files/downloads/haberler/era%20research %20_consultancy_futurebright-mobbing_arastirmasi.pdf> adresinden erişildi.
• Ertürk, A. (2005). Öğretmen ve okul yöneticilerinin okul ortamında maruz kal- dıkları yıldırma eylemleri (Ankara ili ilköğretim okulları örneği). Yayımlan- mamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Field, T. (1996). Bully in sight: How to predict, resist, challenge and combat workplace bullying. Overcoming the silence and denial by which abuse thrives. Oxfordshire, UK: Success Unlimited.
• Fourth European Working Conditions -AWCO- (2005). Fourth European Working Conditions Survey, European Faundation for The Improvement of Living and Working Conditions. 15 Aralık 2011 tarihinde df> adresinden erişildi.
• Gökçe, A. T. (2008a). Mobbing: İş yerinde yıldırma eğitim örneği. Ankara: Öğ- reti Yayınları.
• Gökçe, A. T. (2008b). Mobbing: İş yerinde yıldırma nedenleri ve başa çıkma yöntemleri. Ankara: Öğreti Yayınları.
• Greeney, B., and Slate, J. R. (2012). School climate and high school size: A multi-year analysis of hispanic students. The ACEF Journal, 3(2), 26–44.
• Kapıkıran-Acun, N., and Kapıkıran, Ş. (2011). School climate inventory: Exploratory and confirmatory factor analysis and reliability-validity. Eurasian Journal of Educational Research, 42, 117–134.
• Karakütük, K., Tunç, B., Bülbül, T., Özdem, G., Taşdan, M., Çelikkaleli, Ö. ve Bayram, A. (2012). Türkiye’de genel ortaöğretim okullarının bü- yüklüğüne göre fiziksel koşulların yeterliği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45(2), 183–204.
• Karyağdı, A. (2007). Örgütlerde yıldırma (mobbing) ve bir araştırma. Yayım- lanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Lewis, D. (2004). Bullying at work: The impact of shame among universi- ty and college lecturers. British Journal of Guidance and Counselling, 32(3), 281–299.
• Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces. Violence and Victims, 5(3), 119–126.
• Leymann, H. (1992). From bullying to expulsion from working lifte. Stockholm, Sweden: Publica.
• Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165–184.
• Lorenz, K., Martys, M., and Tipler, A. (1991). Here am I--Where are you?: The behavior of the Greylag Goose hardcover (1st ed., R. D. Martin, Trans). USA: Harcourt.
• Namie, G. (2007). U.S. workplace bullying survey, The Workplace Bullying Institute Report. 25 Nisan 2015 tarihinde < http://workplacebullying.org/ multi/pdf/WBIsurvey2007.pdf adresinden erişildi.
• Namie, G., and Namie, R. (2009). The bully at work: What you can do to stop the hurt and reclaim your dignity on the job (2nd ed.). Naperville, IL: Sourcebooks.
• Neuman, J. H., and Baron, R. A., (1998). Workplace violence and work- place aggression: Evidence Concerning Specific Forms, potential caus- es, and prefered targets. Journal of Management, 24(3), 391–419.
• Niedl, K. (1996). Mobbing and well-being: Economic and personnel devel- opment implications. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 239–249.
• O’Moore, M., Lynch, J., and Daeid, N. N. (2003). The rates and relative risks of workplace bullying in ıreland a country of high economic growth. International Journal of Management and Decision Making, 4(1), 82–95.
• Orhan, U. (2009). Akademisyenlere uygulanan psikolojik tacizin (mobbing) ne- denleri ve etkileri: Mustafa Kemal Üniversitesi örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Rayner, C., and Hoel, H. (1997). A summary review of literature relating to workplace bullying. Journal of Community and Applied Social Psychological, 7(3), 181–191.
• Senol, V., Avsar, E., Peksen-Akca, R., Argun, M., Avsarogulları, L., and Kelestimur, F. (2015). Assessment of mobbing behaviors exposed by the academic personnel working in a university, in Turkey. Journal of Psychiatry, 18(1), 212. doi: 10.4172/Psychiatry.1000212.
• Sidanius, J., and Pratto, F. (1999). A social dominance an intergroup theory of social hierarchy and opperission. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1 Nisan 2015 tarihinde <http://catdir.loc.gov/catdir/samples/ cam032/98044356.pdf> adresinden erişildi.
• Şahin, S. (2010). Okul kültürünün bazı değişkenler açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 9(2), 561–575.
• Şahin-Fırat, N. (2007). Okul kültürü ve öğretmenlerin değer sistemleri. Yayım- lanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Tanoğlu, Ş. Ç. (2006). İşletmelerde yıldırmanın (mobbing) değerlendirilmesi ve bir yüksek öğrenim kurumunda uygulama. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Tınaz, P. (2008). İş yerinde psikolojik taciz (mobbing). İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Tınaz, P., Bayram, F. ve Ergin, H. (2008). Çalışma psikolojisi ve hukukî bo- yutlarıyla iş yerinde psikolojik taciz (mobbing). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Tutar, H. (2004). İş yerinde psikolojik şiddet. Ankara: Platin Yayınları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2011). İş yerinde psikolojik taciz (mobbing) ve çözüm önerileri komisyon raporu. Ankara: TBMM Basımevi.
• Uğurlu, C. T. (2007). Gevşek yapılı sistemler olarak okulların üç kavramı: Karar verme, liderlik ve çatışma. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(3), 15–30.
• Uysal, Ş. (2010). Çalışma yaşamında yıldırma (mobbing) ve boyutları; Manisa kamu kurumları üzerinde bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• Uz-Baş, A. (2011). Investigating levels and predictors of life saticfaction among prospective teachers. Eurasian Journal of Educational Research, 44, 71–88.
• Vartia, M. (1996). The sources of bullying-psychological work environ- ment and organizational climate. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 203–214.
• Waggoner, C. (2003). Teachers behaving badly. American School Board Journal, August 2003, 29-31. 2 Şubat 2015 tarihinde <http://my.core. com/06/C8/mskiles/portfolio/Files/waggoner.pdf> adresinden erişil- mişitir.
• Weick, K. E. (1976). Educational organizations as losely coupled systems. Administrative Science Quarterly, (21), 1–19.
• Yaman, E. (2007). Üniversitelerde bir eğitim yönetimi sorunu olarak öğretim ele- manının maruz kaldığı informal cezalar: Nitel bir araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yaman, E. (2009). Yönetim psikolojisi açısından iş yerinde psikoşiddet mobbing. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Yaman, E. (2010). Psikoşiddete (mobbinge) maruz kalan öğretim eleman- larının örgüt kültürüne ve iklimine ilişkin algıları. Kuram ve Uygulama- da Eğitim Bilimleri, 10(1), 547–578.
• Yavuz, H. (2007). Çalışanlarda mobbing (psikolojik şiddet) algısını etkileyen fak- törler: SDÜ Tıp Fakültesi üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Yücetürk, E. (2003). Bilgi çağında örgütlerin görünmeyen yüzü: Mobbing. II. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 17-18 Mayıs 2003, Kocaeli Üni- versitesi, İzmit.
• Zapf, D. (1999). Orgazitional, work group related and personal causes of mobbing/bullying at work, International Journal of Manpower, 20(1-2), 70–85.
• Zapf, D., Knorz, C., and Kulla, M. (1996). On the relationship between mobbing factors, and job content, social work environment, and health outcomes. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 215–237.