Bilgi Toplumunda Üniversitenin Değişen Rolleri ve Görevleri

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 2, 109 - 120, 01.08.2013

Ali Rıza Erdem

Öz

Üniversiteler toplumda önemli ve saygın bir yere sahip yükseköğretim kurumlarıdır. Toplumsal gelişimin merkezindedirler. Üniversiteler yöresel, bölgesel ve küresel olarak toplumların sosyal ve ekonomik refahı için yaşamsal bilgiyi yaratır, korur ve yayar. Avrupa Üniversiteler Birliğinin (EUA) Graz Deklarasyonuna göre üniversitenin rolleri şunlardır: (1) Üniversitelerin kamu sorumluluğu olarak kalmasını sağlamak, (2) araştırmayı yükseköğretimin ayrılmaz bir parçası olarak görmek, (3) sağlam kurumlar oluşturarak akademik kaliteyi yükseltmek, (4) hareketliliği ve sosyal boyutu geliştirmek, (5) kalite güvencesi içinde bir Avrupa için bir politika çerçevesinin geliştirilmesini desteklemek ve (6) üniversiteler olarak reformun merkezinde olmak. Bugün üniversitenin görevleri; (1) eğitim-öğretim, (2) bilimsel araştırma, (3) toplum hizmetleri olmak üzere üç grupta toplanmıştır. Üniversiteler verilen görevlerden birini ağırlıklı olarak yerine getirmek üzere işlevsel olarak örgütlenmişlerdir. Diğer bir deyişle üniversiteler yerine getirdiği göreve göre örgütlenmektedirler. Üniversiteler yerine getirdikleri göreve göre değerlendirildiğinde (1) kitlesel eğitim üniversiteleri ve (2) araştırma üniversiteleri olarak iki gruba ayrılmaktadır. Üniversitelerimizde eğitim-öğretim ve bilimsel araştırma işlevleri iç içe birbirine girmiş durumdadır. Ülkemizdeki üniversiteler yerine getirdiği işlevlere göre örgütlenmemiş olup, hem eğitim- öğretim, hem bilimsel araştırma hem de topluma hizmet görevlerini aynı anda yerine getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Üniversite, rol, görev, yayın, patent.

Changing roles and missions of university in information society

Öz

The universities are considered as significant and respectful institutions. They are seen as a leading indicator of the development in the society. Universities produce and spread the knowledge for the social and economic well-being of societies locally, regionally and globally. Based on the Graz Declaration by EUA, the roles of universities are as following: (1) keeping universities as public responsibility, (2) considering researching as an inherent element of higher education, (3) increasing the academic quality by establishing authoritative institutions, (4) improving the dynamism and social aspects, (5) supporting the development of a political structure for Europe with the perspective of quality assurance, and (6) being in the center of the reforms. Currently, the responsibilities of universities grouped into such three main parts as (1) teaching-training, (2) academic research and (3) social services. The universities are organized in order to carry out the given functions. In other words, the universities are organized based on their functions. Considering their functions the universities divided into two groups as (1) mass education universities and (2) research universities. These teaching-training and academic research functions intertwined in our universities. This shows that our universities have not organized based on their functions, in other words they organized based on the compound of teaching-training, academic research and social services.

Anahtar Kelimeler

University, role, mission, publication, patent.

Kaynakça

• Akıllı, E., Büyükçınar, Ö., Latif, V., Yetkin, S., Gürses, E. A., Saraç, C., Demirel, İ. H. (Ed.) (2009). Türkiye bilimsel yayın göstergeleri-II (1981- 2007), Ankara: TÜBİTAK-ULAKBİM.
• Aktan, C. C. (2007). Sorbon’dan Bolonya’ya, Berlin’den Bergen’e: Avrupa’da yükseköğretim sistemlerinin harmonizasyonu ve yeniden yapılandırılmasına yönelik reform çalışmaları, C. Coşkun (Ed.) Değişim çağında yükseköğretim. İzmir: Yaşar Üniversitesi. 21 Mart 2008 tarihinde <http://www.canaktan.org/egitim/bolonya/aktan- bolonya.pdf> adresinden erişildi.
• Al, U. (2008). Türkiye’nin bilimsel yayın politikası: atıf dizinlerine dayalı bib- liyometrik bir yaklaşım. Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Al, U., Sezen, U. ve Soydal, İ. (2012). Türkiye’nin bilimsel yayınlarının sosyal ağ analizi yöntemiyle değerlendirilmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.
• Altınok, V. (2008). Yükseköğretimde ilke ve yönelimler neler olmalı? Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 41-52.
• Arıoğlu, E. ve Girgin, C. (2002). 1974-2001 Döneminde ülkemizdeki bil- imsel yayın performansının kısa Değerlendirilmesi. Bilim ve Ütopya Dergisi. 7 Ocak 2005 tarihinde <http://www.bilgiyonetimi.org/cm/ pages/mkl_gos.php?nt=288> adresinden erişildi.
• Arimoto, A. (2001). Case study: Trends in higher education and academic reforms from 1994 onwards in Japan. 15 Temmuz 2007 tarihinde <http://www.chet.org.za/papers/Japan.doc> adresinden erişildi.
• Aslan, H. (2007). Üniversitelerin kalkınmadaki rolü. Yeni Asır Gazetesi, 01.12.2007.
• Aydın, R. (2010a). Çağdaş üniversite. 9 Mayıs 2013 tarihinde <http://ramazanaydin.com/2010/03/22/94/> adresinden erişildi.
• Aydın, R. (2010b). Küreselleşme ve yükseköğretim. 9 Mayıs 2013 tarihinde gretim> adresinden erişildi.
• Balyer, A. ve Gündüz, Y. (2011). Türk yükseköğretim yönetim siste- minde YÖK ile yaşanan paradigmatik dönüşüm: Vakıf üniversiteleri çelişkisi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31 (2011/2), 69-84.
• Binici, K. (2012). Türkiye’de yayın göçü: web of science ve ulakbim ulusal veri tabanlarında indekslenen yayınlar üzerine bir inceleme. Bilgi Dünyası, 13(1), 165-181.
• Çalık, T. ve Sezgin, F. (2005). Küreselleşme, bilgi toplumu ve eğitim. Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 13(1), 55-66.
• Çelik, A. (1998). Bilgi toplumu üzerine bazı notlar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 53-59.
• Çelik, G. (2006). 31. EUCEN Konferansı. ODTÜ SEM Bülteni, 2, 4-18.
• Çiftçi, M. (2010). Girişimci üniversite ve üçüncü kuşak üniversiteler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 341-348.
• Çoban, H. (1997). Bilgi toplumuna planlı geçiş (Gelecekten kaçılmaz). İstan- bul: İnkılâp Kitabevi.
• David, F. R. (1991). How organizations describe their missions? Long Range Planning, 22(2), 90-97.
• Dayar, E. (2010). Üniversiteler dünyaya sahip oluyoruz derken ruhlarını kaybedebilirler mi? 8 Mayıs 2013 tarihinde <acikarsiv.atilim.edu.tr/ browse/49/> adresinden erişildi.
• Davoudi, S., and Ellison, P. (2006). Bologna Survey 2006. Oxford: Brokes University.
• Doğan, İ. (1994). Bilgi toplumu: Uzun ince bir yol. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27(1), 97-111
• Doğramacı, İ. (2000). Günümüzde rektör seçimi ve atama krizi (Türkiye’de ve Dünyada yükseköğretim yönetimine bakış. Ankara: Meteksan. 21. 04. 2002 tarihinde <www.dogramaci.org/r-bol5.html> adresinden erişildi.
• DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). Yüksek Öğretim Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
• Drucker, P. P. (1994). Kapitalist ötesi toplum (B. Çorakçı, Çev.). İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
• Durukan, H. (2004). Ülkemizin kalkınmasında çağdaş üniversitelerin yeri. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 19-25.
• Erdem, A. R. (2002a). Pamukkale Üniversitesi’nin bugünü ve geleceğine ilişkin önemli iç ve dış paydaşlarının (ilgi gruplarının) algıları. Yayınlan- mamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Erdem, A. R. (2002b). Dijital bölünme ve üniversiteler. II. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Sempozyum ve Fuarı Bildirileri, 16-18 Ekim 2002, Sakarya, Türkiye,
• Erdem, A. R. (2004). Üniversitelerimiz arasındaki dijital bölünme ve Pamukkale Üniversitesi (Digital divide between our universities and Pamukkale University). Eğitim Araştırmaları (Eurasian Journal of Educational Research), 4(14), 187-199.
• Erdem, A. R. (2005a). Üniversitenin var oluş nedeni. Pamukkale Üniver- sitesi Eğitimi Fakültesi Dergisi, 17, 104-116.
• Erdem, A. R. (2005b). Üniversitelerimizin bilim tarihimizdeki yeri. Üniversite ve Toplum (Bilim Tarihi Özel Sayısı) [Online Ulusal Dergi], 5(1).
• Erdem, A. R. (2006). Dünyadaki yükseköğretimin değişimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 299-314 .
• Eren, E. (1990). İşletmelerde stratejik planlama ve yönetim. İstanbul: İ.Ü. İşletme Fakültesi Yayınları, Cilt:1.
• Erkek, D. (2011). AR-GE, İnovasyon ve Türkiye: Neredeyiz? 21 Şubat 2013 tarihinde <http://www.geka.org.tr/yukleme/dosya/16f80581dc639ad 5f68c7f3b891eccd0.pdf> adresinden erişildi.
• Froment, E. (2003). Graz Deklarasyonu 2003 (Berlin’den ileri: 2010 ve ötesinde üniversitelerin rolü) (E. Derle ve E. Bol Yazıcı, Çev). 21 Mart 2008 tarihinde <www.bologna.gov.tr/documents/files/TemelBelgeler/ GrazDeklarasyonu.doc> adresinden erişildi.
• Güler, A. (1994). Türkiye’de üniversite reformları, Ankara: Adım Yayıncılık.
• Gümüş, Ş. (2008). Ar-ge ve patent. 1 Nisan 2008 tarihinde <www.acarpatent.com/yazdir.asp?id=686 - 10k> adresinden erişildi.
• Günay, D. (2007). Yirmibirinci yüzyılda üniversite, C. Coşkun (Ed.) Değişim çağında yükseköğretim (s. 77-88). İzmir: Yaşar Üniversitesi.
• Gürüz, K. (2001). Dünyada ve Türkiye’de yükseköğretim (Tarihçe ve bugünkü sevk ve idare sistemleri). Ankara: ÖSYM Yayınları 4.
• Gürüz, K., Şuhubi, E. A. M., Şengör, C., Türker, K. ve Yurtsever, E. (1994). Türkiye’de ve Dünyada yükseköğretim, bilim ve teknoloji. İstan- bul: Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD).
• Güven, İ. (2002). Yeni gelişmeler ışığında yükseköğretimde yapısal dönüşümler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 93-110.
• Kabadayı, R. (1992). Nitel eğitim planlaması ve eğitimde nitelik sorunu. Eğitim ve Bilim, 85, 25-32.
• Kahraman, Y. (2012). Türkiye’de yükseköğretim ve üniversitelerde stratejik planlama süreci. Journal of Business Economics and Political Science (JOBEPS), 1(1), 45-63.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi (17. baskı). Ankara: Nobel yayınları, No: 68.
• Kaykayoğlu, C. R. (1997). Üniversite-endüstri-devlet bilimsel işbirliğinin temelleri. III: Ulusal Makina Mühendisliği ve Eğitimi Sempozyumu, 16- 17 Ekim 1997, İstanbul, Rapor ve Bildiriler Kitabı, 203-225.
• Kılınç, N. (2008). Yeni ekonomi: piyasa, rekabet ve ar-ge. 1 Nisan 2008 tar- ihinde <paribus.tr.googlepages.com/kilinc.doc> adresinden erişildi.
• Kiper, M. (2010). Dünyada ve Türkiye’de üniversite-sanayi işbirliği. Ankara: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV).
• Kotler, P., and Murphy, P. E. (1981). Stratejik planning for higher edu- cation. Journal of Higher Education (Ohio State University Press), 52(5), 470-489.
• Kuyumcu, A. ve Erdoğan, T. (2008). Yükseköğretimin toplumsal değişmeye etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 240-250.
• Kwiek, M. (2002). Yükseköğretimi yeniden düşünürken yeni bir paradig- ma olarak küreselleşme: Gelecek için göstergeler (E. Akbaş, Çev.). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 132-154.
• Mcburnie, G. (2002). Küreselleşme, GATS ve ulus-aşırı eğitim (H. Koç ve G. Tunalı-Koç, Çev.). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 169-190.
• Menteşe, B. (2011). Küreselleşme, değişen üniversite ve “üniversitenin ölümü” tartışması. 9 Mayıs 2013 tarihinde <ankaraarsivi.atilim.edu.tr/ .../144- kuereselleme-deien-ueniversite-ve-q-ue...> adresinden erişildi.
• Nohutçu, A. (2006). Bilgi toplumunda yükseköğretim kurumlarının yeniden yapılandırılması ve yönetimi: Başlıca eğilimler, gelişmeler ve Bologna süreci. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, I(I-II), (Özel Sayı), 50-66.
• Oğuz, S. (2012). Bilgi ekonomisi ve kapitalizm: Eleştirel bir yaklaşım. XVII. Türkiye'de İnternet Konferansı, 79 Kasım 2012, Anadolu Üniver- sitesi, İletişim Bilimleri Fakültesi, Yunus Emre Kampusu, Eskişehir. 9 Mayıs 2013 tarihinde <inet-tr.org.tr/inetconf17/bildiri/12.pdf?> adresinden erişildi.
• Orer, H. S. (2011). Türkiye’nin bilimsel yayın performansı. ANKEM Dergisi, 25(2), 134-138.
• ÖSYM (2006-2007). 2006 - 2007 öğretim yılı yükseköğretim istatistikleri. 9 Haziran 2010 tarihinde <http://www.osym.gov.tr/BelgeGoster.aspx> adresinden erişildi.
• Özdem, G. ve Sarı, E. (2008). Yükseköğretimde yeni bakış açılarıyla bir- likte yeni kurulan üniversitelerden beklenen işlevler (Giresun Üniversitesi örneği). Üniversite ve Toplum, 8(1), 1-15.
• Özer, A. (2012). Türkiye üniversite sistemine genel bir bakış, yaşanan sorunlar ve çözüm için bir model önerisi. Yükseköğretim Dergisi, 2(2), 61-72.
• Peters, T. J, and Waterman, R. H. (1987). Yönetme ve yükselme sanatı: Mükemmeli arayış (S. Sargut, Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Polat, C. (2006). Bilgi çağında üniversite eğitimi için bir açılım: Bilgi okuryazarlığı öğretimi. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 29, 249-266.
• Polat, C. ve Odabaş, H. (2008). Bilgi toplumunda yaşam boyu öğrenmenin anahtarı. Bilgi Okuryazarlığı, Küreselleşme, Demokratikleşme ve Türkiye Uluslararası Sempozyumu, 27-30 March 2008, Antalya. 9 Haziran 2010 tarihinde <http://eprints.rclis.org/12661/1/37.pdf> adresinden erişildi.
• Robbins, S. P. (1984). Management: Concepts and practices. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc.
• Sakınç, S. ve Bursalıoğlu, S. A. (2012). Yükseköğretimde küresel bir değişim: Girişimci üniversite modeli. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(2), 92-99.
• Şimşek, H. ve Adıgüzel, T. (2012). Yükseköğretimde yeni bir üniversite paradigmasına doğru. Eğitim ve Bilim, 166, 250-261.
• Toğrol, E. (2012). Üniversitelerdeki gelişim: Britanya yükseköğretim sis- temi, Yükseköğretim Dergisi, 2(1), 56-59.
• Toylan, N. V. ve Göktepe, E. A. (2010). Öğrenen organizasyon olarak üniversiteler: Türkiye’deki bir devlet üniversitesinde durum analizi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(1), 61-68.
• TPE (2008). Üniversite Ar-ge’sine patent desteği. 1 Nisan 2008 tarihinde adresinden erişildi.
• TÜİK (2008). 2006 yılı araştırma ve geliştirme faaliyetleri araştırması. TÜİK Haber Bülteni, 31. 1 Nisan 2008 tarihinde <http://www.tuik. gov.tr/PreTablo.do?tb_id=8&ust_id=2> adresinden erişildi.
• TÜBİTAK (2011). Türkiye bilim, teknoloji ve yenilik sistemi ve performans göstergeleri. Ankara: TÜBİTAK.
• UNESCO (2000). Yirmi birinci yüzyılda yükseköğretim, vizyon ve eylem (Türkçeye Uyarlayan: G. Baskan). Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 6(22), 167-189.
• Vikipedi (2008). Bilimsel araştırma. 2 Nisan 2008 tarihinde <http:// tr.wikipedia.org/wiki/Bilimsel_ara%C5%9Ft%C4%B1rma> adresin- den erişildi.
• Yılmaz, B. (1998). Bilgi toplumu: Eleştirel bir yaklaşım. Hacettepe Üniver- sitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 147-158.
• Yücel, Y. (2012). Transition to knowledge society in Turkey: Current state and future perspectives. Turkish Studies, 13(3), 509-522.
• YÖK (2007). Türkiye’nin yükseköğretim stratejisi. Ankara: YÖK, Yayın No: 2007-1.
• Zeren, K. (2002). Üniversitelerin bilim karnesi. Hürriyet, 22 Eylül 2002 Pazar, 14-15.