Yükseköğretim Kurumlarının Kalite Organizasyonları Üzerine Bir Araştırma: Türkiye Örneği

Year 2025, Volume: 15 Issue: Special Issue, 165 - 179, 30.06.2025

Muhammet Cem Sakarya , İsmail Veli Sezgin , Rıdvan Soysal , Didem Sipahi Mencet , Zeynep Acar

https://doi.org/10.53478/yuksekogretim.1553729

Abstract

Yükseköğretim kurumlarında Kalite Güvence Süreçlerine yönelik çalışmalar 2000’li yılların başlarından itibaren önemli ölçüde hızlanmıştır. Türkiye Yükseköğretim Kalite Güvence Alanında 2002 yılında ilk kez yayınlanan “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Kontrol Yönetmeliği”, 2003 yılında çıkartılan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uygulamaları, Bologna Süreci katılımı ve uygulamaları ile bu alandaki çalışmalar artarak devam devam etmiştir. Türkiye Yükseköğretim alanında Kalite Güvence çalışmaları Yükseköğretim Kalite Kurulu’nun (YÖKAK) 2015 yılında kurulmasının ardından kurumsallaşmış ve sistematik bir yapıda sürdürülmüştür. Bu gelişmeler üniversitelerde kalite güvence alanını yapılandırmış, kalite güvence alanına yönelik teknik uygulamalar, süreç takipleri, ölçme ve değerlendirmelerin yapılması, sürekli iyileştirme yaklaşımlarının geliştirilmesi, kalite kültürünün yaygınlaştırılması, kalite yönetim sistemlerinin kurulması, işletilmesi gibi görevler ortaya çıkmış, bu görevleri üstlenecek uzmanlık bilgisi olan departmanlara, birimlere, kurul ve komisyon gibi yapılara ihtiyaç duyulmuştur. Bu çalışmada Üniversitelerde Kalite Güvence Alanında görev yapan birimler, departmanlar, kurul ve komisyonlar gibi organizasyonel yapıların aldığı isimler, çalışan sayıları, çalışan profili (ünvanlar, cinsiyet), bağlı bulunduğu üst yönetici, kurulma yılı gibi parametreler ele alınarak bütünsel analizler yapılmıştır. Çalışmada nitel analiz yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Elde edilen veriler üniversitelerin web siteleri, Yükseköğretim Kurulu ve Yükseköğretim Kalite Kurulu web sayfalarında yer alan bilgilerden derlenmiştir. Çalışma sonuçları kapsamında 2022 yılında Türkiye’deki üniversitelerde kalite organizasyon yapılanmasının büyük bir oranla Koordinatörlük çatısı altında oluşturulduğu ve 20 farklı Koordinatörlük birimi isimlendirmesinin olduğu tespit edilmiştir. Bu kalite yapılanmalarının büyük bir bölümü 2016 yılı sonrası kurulmuş olduğu ve Rektörlük/Rektör Yardımcısına doğrudan bağlı olduğu tespit edilmiştir. Kalite koordinatörlüklerindeki insan kaynağı sayısının ortalama 4-5 kişi, kalite komisyonlarında ise bu sayının ortalama 21-22 kişi olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Yükseköğretim, Kalite Güvence, Kalite Organizasyonu, Kalite Güvence Uygulamaları

A Research on Quality Organisations of Higher Education Institutions: The Case of Türkiye

Abstract

Studies on quality assurance processes in higher education institutions have accelerated significantly since the early 2000s. In the field of quality assurance in higher education in Türkiye, the “Regulation on Academic Evaluation and Quality Control in Higher Education Institutions” published for the first time in 2002, the implementation of the Public Financial Management and Control Law No. 5018 enacted in 2003, and the participation and implementation of the Bologna Process have continued to increase. Quality assurance studies in the field of higher education in Türkiye have been institutionalised and systematically continued with the programmes announced by the Higher Education Quality Board (THEQC) after its establishment in 2015. These developments have structured the field of quality assurance in universities and deepened the practices. The technical dimensions of these practices, process follow-up, measurement and evaluation of their effectiveness, transforming them into improvement decisions, disseminating the quality culture, increasing the use of quality tools have emerged, and departments, units, boards, and commissions with expertise to undertake these tasks are needed. In this study, organisational structures such as units, departments, boards, and commissions working in the field of quality assurance in universities are examined by taking into account a number of parameters. Parameters such as the names of organisational structures such as units, boards, and commissions, the number of employees, employee profile, the senior manager to whom they are affiliated, the documentation regulating the working principles, etc. were considered and holistic inferences were made. Document analysis, one of the qualitative analysis methods, was used in the study. The data obtained were compiled from the information on the websites of universities, the Council of Higher Education, and the Higher Education Quality Board. The results of the study indicated that the quality organization structure in Turkish universities in 2022 was predominantly established under the coordinatorship, with the identification of 20 distinct coordinatorship units. A subsequent investigation determined that the majority of these distinguished organizations were founded subsequent to 2016 and are overseen at the Rectorate/Vice Rector level. The study revealed that the average number of human resources in quality coordinatorships is 4–5 individuals, whereas the average number in quality commissions is 22 people.

Keywords

Higher Education, Quality Assurance, Quality Organisation, Quality Assurance Practices

References

• Ab Wahid, R. (2019). Sustaining ISO 9001-based QMS in higher education: A reality? The TQM Journal, 31(4), 563-577. https://doi.org/10.1108/TQM-12-2018-0185
• Africano, N., Rodrigues, A. S., & Santos, G. (2019). The main benefits of the implementation of the quality management system in higher education institutions in Angola. Quality Innovation Prosperity, 23(3), 122-136. https://doi.org/10.12776/qip.v23i3.1292
• Altheide, D. L., & Schneider, C. J. (2012). Qualitative media analysis (Vol. 38). Sage publications.
• Ataman, O., & Adıgüzel, A. (2019). Yükseköğretimde kalite algısı: Düzce Üniversitesi örneği. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(15), 39-56.
• Ayvaz, B., Kuşakçı, A. O., & Borat, O. (2016). Kalite güvencesi ve akreditasyon süreçleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstriyel Araştırma ve Gelişim Dergisi, 1(1), 53-60. https://ww4.ticaret.edu.tr/enm/wp-content/uploads/sites/84/2016/06/6-Kalite-Güvencesi-ve-Akreditasyon-Berk-Ayvaz-Ali-Osman-Kuşakçı-Oğuz-Borat.pdf
• Aziz, A. (2020). Türkiye’de yükseköğretimde kalite güvencesi ve iletişim eğitimi akreditasyonu. Yeni Yüzyıl’da İletişim Çalışmaları, 1(1), 12-29. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3002029
• Belenli, İ., Günay, D., Öztemel, E., Demir, A., Şerifoğlu, F. S., Elmas, M., ... & Kılıç, M. (2011). Türkiye yükseköğretim kurumları için kalite güvence oluşumu üzerine bir model önerisi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3, 128-133.
• Bir, B., & Özdemir, L. (2015). An analytical insight into the information and quality based management processes at higher education institutions: Liverpool John Moores University case study. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 5(5), 71-83. https://doi.org/10.17740/eas.soc.2015-V5-7
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Cherkasov, A., & Kolesnyk, I. (2017). The mechanism of strategic, political and process management of the quality of university services. Baltic Journal of Economic Studies, 3(1), 99-108.
• Elken, M., & Stensaker, B. (2018). Conceptualising ‘quality work’ in higher education. Quality in Higher Education, 24(3), 189-202. https://doi.org/10.1080/13538322.2018.1554782
• European University Association. (2023, Kasım). Nyborg, P. The roots of the European University Association. https://eua.eu/component/attachments/attachments.html?task=attachment&id=853
• Gerşil, M., & Güven, H. (2018). Üniversitelerde hizmet kalitesinin Servqual analizi ile ölçülmesi: Celal Bayar Üniversitesi’nde bir uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1).
• Harvey, L., & Williams, J. (2010). Fifteen years of quality in higher education (Part two). Quality in Higher Education, 16(2), 81-113. https://doi.org/10.1080/13538322.2010.485722
• Işık, S., & Beykoz, S. Y. (2018). Türk yükseköğretiminde yeni bir paradigma: Kalite güvence sistemi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(3), 7-22. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/515013
• James, J. U., & Ian, D. E. (2016). Management systems certification and accreditation of quality in higher education. Multidisciplinary Journal of Management, Economics, and Accounting, 2(1).
• Kalaycı, N. (2008). Yükseköğretimde uygulanan toplam kalite yönetimi sürecinde gözardı edilen unsurlardan “TKY merkezi” ve “eğitim programları”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 163-188.
• Kamusoko, R. (2019). Critical analysis of the applicability of the ISO 9001 standard in higher education institutions. International Journal of African Higher Education, 6(1), 97-120. https://doi.org/10.6017/ijahe.v6i1.10671
• Kanji, G. K., Malek, A., & Tambi, B. A. (1999). Total quality management in UK higher education institutions. Total Quality Management, 10(1), 129-153. https://doi.org/10.1080/0954412998126
• Karahan, M., & Kuzu, Ö. (2014). Yükseköğretimde kalite yönetim sistemi uygulamalarının toplam kalite yönetimi bağlamında değerlendirilmesi: Selçuk Üniversitesi Hadim ve Sarayönü Meslek Yüksekokulları örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(3), 23-41.
• Karakoyunlu, F., & Uslu, A. (2023). Turizm alanında lisans eğitimi almakta olan öğrencilerin yükseköğretimdeki hizmet kalitesi algılarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi: Akdeniz Üniversitesi örneği. Yükseköğretim Dergisi, 13(3), 343-358. https://doi.org/10.53478/yuksekogretim.1183668
• Laurett, R., & Mendes, L. (2019). EFQM model’s application in the context of higher education: A systematic review of the literature and agenda for future research. International Journal of Quality & Reliability Management, 36(2), 257-285. https://doi.org/10.1108/IJQRM-12-2017-0282
• McCulloch, G. (2004). Documentary research: In education, history and the social sciences. Routledge.
• O’Mahony, K., & Garavan, T. N. (2012). Implementing a quality management framework in a higher education organisation: A case study. Quality Assurance in Education, 20(2), 184-200.
• Owen, G. T. (2014). Qualitative methods in higher education policy analysis: Using interviews and document analysis. The Qualitative Report, 19(26), 1-19.
• Rauhvargers, A., Deane, C., & Pauwels, W. (2009). Bologna Process stocktaking report 2009. https://www.aqu.cat/doc/doc_49699074_1.pdf
• Reith, F., & Seyfried, M. (2019). Balancing the moods: Quality managers’ perceptions and actions against resistance. Higher Education Policy, 32(1), 71-91.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-256. https://doi.org/10.33400/kuje.843306
• Santos, R., & Abreu, A. (2019). EFQM model implementation in a Portuguese Higher Education Institution. Open Engineering, 9(1), 99-108. https://doi.org/10.1515/eng-2019-0012
• Taşcı, D., & Lapçın, H. T. (2023). Yükseköğretimde kalite güvencesi sistemi: Kurumsal akreditasyon raporları üzerinden bir değerlendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 1-16.
• Taştan, K., & Sabır Taştan, N. (2022). Üniversitelerin kalite süreçleri hakkında öneriler. Turkish Management Review, 1(1), 78-81. https://doi.org/10.5281/zenodo.7486605
• Tayyar, N., & Dilşeker, F. (2012). Devlet ve vakıf üniversitelerinde hizmet kalitesi ve imajın öğrenci memnuniyetine etkisi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 185-195.
• Topçu, E., & Özdem, G. (2022). Üniversite personelinin kalite süreçleri algısının incelenmesi: Giresun Üniversitesi örneği. Trakya Eğitim Dergisi, 12(3), 1750-1767.
• Uludağ, A. S., & Doğan, H. (2025). Kalite fonksiyon yayılımı kullanılarak yükseköğretim kurumlarında eğitim öğretim hizmetlerinin kalitesinin geliştirilmesi. Yükseköğretim Dergisi, 15(1), 61-78. https://doi.org/10.53478/yuksekogretim.1250777
• Vorobyova, O., Horokhova, M., Iliichuk, L., Tverezovska, N., Drachuk, O., & Artemchuk, L. (2022). ISO standards as a quality assurance mechanism in higher education. Revista Romaneasca Pentru Educatie Multidimensionala, 14(2), 73-88.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yılmaz, B., Salar, R., Aslan, B., Sözbilir, M., & Keskin, A. (2023). Yükseköğretimde kalite ve akreditasyon: Program akreditasyonunda Atatürk Üniversitesi’nin uygulamaları. Kalite ve Strateji Yönetimi Dergisi, 3(2), 67-87. https://doi.org/10.56682/ksydergi.1284982
• Yükseköğretim Kalite Güvencesi ve Yükseköğretim Kalite Kurulu Yönetmeliği. (2018, 23 Kasım). T.C. Resmî Gazete, (30604). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=28996&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• URL Kaynakça URL-1. European Higher Education Area (EHEA) (2023, Kasım). European Higher Education Area and Bologna Process. https://www.ehea.info/page-members. adresinden 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URL-2. European Universityy Association (EUA) (2023, Kasım). EUA Publications. https://eua.eu/ adresinden 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URL-3. European Association for Quality Assurance in Higher Education.(ENQA) (2023, Kasım). About ENQA https://www.enqa.eu/about-enqa/ adresinden 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URL-4. European Association for Quality Assurance in Higher Education. (2023, Kasım). The standards and guidelines for quality assurance in the European Higher Education Area (ESG). https://www.enqa.eu/esg-standards-and-guidelines-for-quality-assurance-in-the-european-higher-education-area/ adresinden 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URL-5. European Higher Education Area (EHEA). (2023, Kasım). European Higher Education Area and Bologna Process Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area. https://www.ehea.info/cid105593/esg.html adresinden 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URL-6. European Education and Culture Executive Agency Eurydice. (2023, Kasım). Yükseköğretimde kalite güvencesi. https://eurydice.eacea.ec.europa.eu/tr/national-education-systems/turkey/yuksekogretimde-kalite-guvencesi
• URL-7. Yükseköğretim Kalite Kurulu. (2023, Kasım). Yükseköğretim kalite güvencesi Turkey. https://yokak.gov.tr/hakkinda/yuksekogretim-kalite-guvencesi adresinden 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URl-8. Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2023, Kasım). YÖK uluslararasılaşma/Bologna//Bologna süreci ana faaliyet alanları/kalite güvencesi. https://uluslararasi.yok.gov.tr/uluslararasilasma/bologna/bologna-süreci-ana-faaliyet-alanları/kalite-guvencesi
• URL-9. Yükseköğretim Kalite Kurulu. (2025, Nisan). YÖKAK kurum içi değerlendirme raporları. https://mis.yokak.gov.tr/Report/KidrRapor adresinden 1 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• URL-10. Türkiye Kalite Derneği (KALDER). (2025, Nisan). Türkiye mükemmellik ödülleri (EFQM ödülleri). https://www.kalder.org/tmo-kazananlar-listesi adresinden 1 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• URL-11. Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2022, Aralık). YÖK üniversitelerimiz. https://www.yok.gov.tr/universiteler/universitelerimiz adresinden 1 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• URL-12. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Kamuda Stratejik Yönetim. (2022, Aralık). Kamuda stratejik yönetim. http://www.sp.gov.tr/tr/html/56/Kamuda+Stratejik+Yonetim/ adresinden 1 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• URL-13. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Kamuda Stratejik Yönetim. (2022, Aralık). Kamuda stratejik yönetim devlet üniversiteleri. http://www.sp.gov.tr/tr/stratejik-plan/g/du/kurum/Devlet+Universiteleri adresinden 1 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• URL-14. Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. (2022, Aralık). Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden 1 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• URL-15. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023, Kasım). TÜİK bülten dünya nüfus günü. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dunya-Nufus-Gunu-2023%2049688#:~:text=Bu%20üç%20ülke%20dünya%20toplam,1,1’ini%20oluşturdu.&text=Yıl%20ortası%20nüfuslardır 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URL-16. Yükseköğretim Kalite Kurulu. (2022, Aralık). Kurumsal akreditasyon karar ve raporları (KAR). https://yokak.gov.tr/raporlar/akredite-olan-kurumlar?termYear=2020 adresinden 1 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• URL-17. Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2023, Kasım). YÖK yükseköğretimde yeni istatistikler. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2023/yuksekogretimde-yeni-istatistikler.aspx#:~:text=Yükseköğretimde%20yeni%20istatistikler%20belirlendi.,öğrenci,%20184.566%20öğretim%20elemanı%20bulunuyo adresinden 1 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• URL-18. World Cloud Generator. (2022, Aralık). Free world cloud generator. https://www.freewordcloudgenerator.com/generatewordcloud