Dil ve Anlatım Yönünden Türkiye’de Sosyal ve Beşerî Bilimler Alanında Yayımlanan Doktora Tezleri

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 303 - 315, 07.08.2025

Metin Çiftçi , Ömer Açıkgöz , Aslı Günay

https://doi.org/10.53478/yuksekogretim.1353784

Abstract

Bu çalışmanın amacı, sosyal ve beşerî bilimler alanında yayımlanan doktora tezlerinin dil ve anlatım ilkelerine uygunluğunun belirlenmesi ile birlikte tezlerdeki anlatım hatalarının ortaya konmasıdır. Çalışmada ölçüt örnekleme yaklaşımına uygun olarak İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması Düzey-1’e göre her bir bölgeden 12 üniversite belirlenmiş; bu üniversitelerden 2017-2022 yılları arasında yayımlanan ikişer tez örnekleme dâhil edilmiştir. Çalışma nitel araştırma modeline göre yürütülmüş, doküman analizi yöntemi esas alınmıştır. Çalışma kapsamında sosyal ve beşerî bilimler alanında yayımlanan 24 tezin “özet” ve “giriş” bölümleri anlatım ilkeleri ve hata türleri açısından incelemeye tabi tutulmuştur. İnceleme sonucunda 24 doktora tezinde toplam 312 dil ve anlatım hatası tespit edilirken en fazla hatanın “doğruluk” ilkesi ile ilgili olduğu, hataların yaklaşık %70 oranında dil bilgisi kurallarına uymamaktan kaynaklandığı görülmüştür. Bunu 50 hata ile “açıklık” ilkesine bağlı hataların izlediği, 44 hatanın ise “duruluk” ilkesi ile ilgili olduğu, bulgular arasında yer almıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, hata türlerine göre değerlendirildiğinde, en fazla hatanın noktalama işaretleri ve yazım kurallarıyla ilgili olduğu belirlenmiştir. Bu hata türünü, eklerin yanlış kullanılması, kelimelerin gereksiz kullanılması, öge eksiklikleri ve kelimelerin yanlış anlamda kullanılmasına ilişkin hataların izlediği tespit edilmiştir.

Keywords

Anlatım Bozukluğu, Anlatım İlkeleri, Dil Bilgisi, Sosyal ve Beşerî Bilimler

Doctoral Theses Published in the Field of Social Sciences and Humanities in Türkiye in Terms of Language and Expression

Abstract

This study aims to evaluate the appropriateness of doctoral theses in the fields of social sciences and humanities in terms of language and expression, and to identify common expression errors. Utilizing a criterion sampling method, 12 universities across Türkiye—each representing a Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS) Level 1 region—were selected. From each university, two doctoral theses published in between 2017-2022 were selected for sample. The study employed a qualitative research model based on document analysis. Within this framework, the “abstract” and “introduction” sections of 24 theses were examined according to principles of expression and types of errors. The findings revealed a total of 312 language and expression errors, with the majority pertaining to the principle of “ accuracy”, and approximately 70% resulting from grammatical mistakes. Additionally, 50 errors were associated with the principle of “clarity”, and 44 with “conciseness”. In terms of error types, the most frequent issues stemmed from violations of punctuation and spelling rules. These were followed by the incorrect use of affixes, unnecessary word usage, structural deficiencies, and the use of words in inappropriate contexts.

Keywords

Faulty Expression, Principles of Expression, Grammar, Social Sciences and Humanities

References

• Alpaydın, Y. (2014). Türkiye’de sosyal ve beşerî bilimlerde doktora tezi hazırlamada ana yönelimler. İnsan ve Toplum, Akademi ve Bilgi Üretimi, 4(8), 1-28.
• American Psychological Association (APA). (2022). APA style. https://apastyle.apa.org/
• Aslan, A. Açıkgöz, Ö., & Günay, A. (2021). Scientific impact of the Turkish educational dissertations. Turkish Journal of Education, 10(3), 237-250. https://doi.org/10.19128/turje.850728
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/ 10.3316/QRJ0902027
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri (19. baskı). Pegem Akademi.
• Carnegie, D. (1937). Public speaking and influencing men in business. Association Press.
• Creswell, J. W., & Clark, V. L. P. (2007). Designing and conducting mixed methods research. SAGE Publications, Inc.
• Demir, T. (2004). Türkçe dilbilgisi. Kurmay Basım Yayın Dağıtım.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. Bayrak Basın Yayım.
• Gencan, T. N. (2001). Türkçe dilbilgisi. Ayraç Yayınları.
• Hepçilingirler, F. (2004). Öğretenlere ve Öğrenenlere Türkçe Dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
• Horzum, T. , Çelik, F. , Gök, E. , Yurttaş Kumlu, G. D. , Şahin, D. , Yanış, H. , Tüzün, Ü. N. & Hacıoğlu, Y. (2016). Sosyal bilimler alanlarında hazırlanan tezler için raporlaştırma önerileri: Bir tez nasıl yazılmalıdır?. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(3), 489-521.
• Karaalioğlu, S. K. (2000). Sözlü/yazılı kompozisyon, konuşmak ve yazmak sanatı (32. baskı). İnkılâp Kitabevi.
• Kavcar, C., Oğuzkan, F., & Aksoy, Ö. (2007). Yazılı ve sözlü anlatım (6. baskı.). Anı Yayıncılık.
• Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği. (2016, 20 Nisan). Resmî Gazete (Sayı: 29690). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/04/20160420-16.htm
• Olgun, Y. (1996). Türk dili kompozisyon (6. baskı). Alfa Basım Yayım.
• Özdemir, E. (1999). Sözlü ve yazılı anlatım sanatı-kompozisyon (8. baskı). Remzi Kitabevi.
• Suri, H. (2011). Purposeful sampling in qualitative research synthesis. Qualitative Research Journal, 11(2), 63-75. https://doi.org/10.3316/QRJ1102063
• Şahin, S. (2007). Güzel, etkili konuşma ve yazma sanatı. İnkılâp Kitabevi.
• Türk Dil Kurumu. (2022). Türk Dil Kurumu sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yükseköğretim Kanunu (1981, 6 Kasım). Resmî Gazete, (Sayı: 17506 Mükerrer). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17506.pdf
• Yükseköğretim Kurulu. (2022). Yükseköğretim tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yükseköğretim Kurulu. (2023). Yükseköğretim bilgi yönetim sistemi. https://istatistik.yok.gov.tr/