Musarrât Hadisi Üzerinde Yapılan Usûl Tartışmaları

Yıl 2020, Sayı: 48, 363 - 388, 30.06.2020

Yusuf Kağanarslan Sahip Beroje

Öz

Bilindiği gibi ilk asırlardan itibaren nasların doğru anlaşılması için müçtehidler yoğun bir içtihad faaliyeti içerisine girmişlerdir. Bu kapsamda şer‘i hukukun ikinci kaynağı olan sünnet nasları da tek tek ele alınıp tartışılmıştır. Ancak hadis çoğunlukla ahâd yolla geldiği için bu durum müçtehidlerin hadisleri kabul etmede farklı kriterleri benimsemeleri sonucunu doğurmuştur. Şöyle ki; Hz. Peygamber’e isnad edilen bir rivayetin kabulü için senedin sahih olmasını yeterli görenler olduğu gibi; senedin sahihliğini yeterli görmeyip, hadis metninin Kur’an’a, meşhur sünnete ve kabul görmüş fıkhî kurallara aykırı olmaması gerektiğini savunanlar da olmuştur. Bu açıdan senedi sahih olduğu halde bazılarınca problemli görülen bir kısım hadisler bu iki kesim arasında ihtilaf konusu olmuştur. Bu hadislerden birisi de “musarrât” hadisidir. Musarrât, satıcının müşteriyi kandırmak için sütü fazla gözüksün diye sağmayıp beklettiği hayvandır. Hadislere göre, böyle bir hayvanı satın alan kimse iki şey arasında muhayyerdir. Bu kimse hayvanı satın aldıktan sonra sütünü sağıp aldatıldığının farkına vardığında isterse hayvanı bir ölçek hurmayla birlikte iade eder ya da hayvanı geri vermeyip elinde tutabilir. Hanefiler bu hadisleri fıkhî kurallara aykırı görmüş ve amel etmemişlerdir. Cumhur ise hadisin sahih olduğunu ve terk edilemeyeceğini savunmuştur. Bu çalışmada bir hukuki ictihad perspektifi sunması açısından her iki tarafın görüşleri, delil ve gerekçeleri detaylı bir şekilde sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, ictihad, fıkhî kâideler

Kaynakça

• Abdulaziz, el-Buhârî. (ts.). Keşfu’l-Esrâr alâ Usûli’l-Pezdevî. y.y.: Şirketi Sahâfiye-i Osmaniyye.
• Apaydın,Y. (1996). Haber-i Vâhid. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 14, ss. 355-363). İstanbul.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Şemsü’l-Hak b. Emîr Ali ed-Diyânüvî. (1968). Avnü’l-Mabûd Şerhu Süneni Ebî Davûd. thk., Abdurrahman Muhammed Osman Medine: Mektebetü’s- Selefiyye.
• Bardakoğlu, A. (1991). Ayıp. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt, 4, ss. (247-248). İstanbul.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Ali. (1991). Maʿrifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. thk., Abdulmu‘tî Emin Kal‘acî, kahire: Dâru’l-Vefâ.
• Buhârî, Ebû, Abdillah Muhammed b. İsmail. (ts.). el-Câmiʿu’s-Sahih. Kahire: el-Mektebetu’s-Selefiyye.
• Dehlevî, Ahmed b. Abdurrahim. (2005.). Huccetullahi’l-Bâliğe. thk., Seyid Sâbık, Beyrut: Dâru’l-Ceyl,
• Dönmez, İ. (2011). İslâm Hukuk İlminin Esasları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eşʿas es-Sicistanî. (ts.). Sunenu Ebî Davûd. Riyad: Mektebetu’l-Maʿarif,
• Gözübenli, Beşir, (2002). Kıyemî, TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt, 25, ss. (540-541). Ankara.
• Hacak, Hasan, (2005). Mislî, TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt, 30, ss. (187-188). İstanbul.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Ahmed b. Muhammed. (1933). Ma‘âlimu’s-Sunen. Haleb: Matbaʿatu’l-İlmiyye.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah en-Nemerî. (1982). et-Temhîd limâ fi’l-Muvata’ mine’l-Me‘ânî ve’l-Esânîd. thk., Mustafa b. Ahmed el-‘Alevî ve Muhammed Abdulkebir el- Bakevî, yy.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin. (2003). Hâşiyetu Reddi’l-Muhtâr ale’d-Durri’l-Muhtâr. thk., Adıl Ahmed Abdulmevcûd ve Ali Ahmed Muaevid, Riyad: Dârû Alemi’l-Kutub.
• İbn Battâl, Ebu’l- Hasan Ali b. Halef. (ts.). Şerhu’s-Sahihi’l-Buhârî li İbni Battâl. thk., Ebû Temîm Yasır b. İbrahim, Riyad: Mektebetu’r-Rüşd.
• İbn Dakik, Muhammed b. Ali b. Vehb Takiyyüddin. (1953). İhkâmu’l-Ahkâm Şerhu Umdetu’l-Ahkâm. thk., Muhammed Hamıd el-Fakih, Kahire: Mektebetu’s-Sunneti’l- Muhammediyye,
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddîn Ahmet b. Ali. (ts.). Fethu’l-Bârî Şerhu’s-Sahihi’l-Buhârî. thk., Abdulaziz b. Abdullah b. Baz, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• İbn Hacer el-Heytemî, Şihâbuddin Ahmed b. Hacer. (ts.). Tuhfetu’l-Minhâc bi Şerhi’l-Minhâc. Mısır: Matba‘atu Mustafa Muhammed.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmet. (1997). el-Muğnî. I-XV, thk., Abdullah b. Abdulmuhsın et-Türkî ve Abdulfettahh Muhammed el-Hulû, Riyad: Dâru’l-Alemi’l-Kutub.
• İbn Mâce, Ebû Ebdillâh Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. (ts.). Sunenu İbnî Mâce. Riyad: Mektebetu’l-Maʿarif.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukerrem. (ts.). Lisanü’l- Arab. Kahire: Dâru’l-Ma’ârif.
• İbn Rüşd (el-Hafîd), Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. (1982). Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesıd. I-II, Beyrut: Dâru’l-Maʿrife.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekır el-Maʿafirî (1992). Kitab’ül-Kabes fî Şerhi’l-Muvattâ. thk., Muhammed Abdullah Veled Kerîm, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. (ts.). Fethü’l-Kadîr Şerhü’l-Hidâye. I-X, Beyrut: Dâru’l-Fıkr.
• İbnü’l-Mulakkın, Ebû Hafs Sirâcuddîn Ömer b. Ali. (1997). el-İʿlâm bi Fevâidi ʿUmdeti’l-Ahkâm. I-XI, Riyad: Dâru’l-Asime.
• Karâfî, Ebû Abbas Şihâbuddîn Ahmed b. İdris. (1994). ez-Zehîrâ. I-XIV, thk., Muhammed Haccî, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Kadûrî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Muhammed b. Cafer. (2004). el-Mavsûʿetü’l-Fıkhîyye el-Mukârene et-Tecrîd. I-IX, Kahire: Dâru’s-Selam.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. (2005). Feyzu’l-Bârî ʿalâ Sahihi’l-Buhârî. I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye,
• Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasan. (2000). en-Nuketü’t-Tarîf, Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriye.
• Laşin, Musa Şahin. (2002). Fethu’l-Munʿim Şerhu Sahihi Müslim. I-X, Kahire: Dâru’ş-Şurûk,
• Mubarekfûrî, Safiyyu’r-Rahman. (1999). Minnetu’l-Munʿim fî Şerhi Sahihi Müslim. I-IV, Riyad: Dâru’s-Selam.
• Mâlik, b. Enes. (1997). Muvattâ. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Maverdî, Ebu’l-Hasan b. Muhammed b. Habîb. (1994). el-Hâvi’l-Kebîr. I-XVIII, thk., Ali Muhammed Muavid ve Adıl Ahmed Abdulmevcud, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Mîrtehî Muhammed Bedrülalem. (2005). Hâşiyetü’l-Bedri’s-Sârî ilâ Feyzu’l-Bârî ʿalâ Sahihi’l-buhârî, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. (1998). el-Câmiʿu’s-Sahih. Riyad: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye.
• Müzenî, Ebû İbrahim İsmail b. Yahya. (1998). Muhtasarü’l-Müzenî. Dâru’l- Beyrut: Kutubi’l-İlmiyye.
• en-Necefî, Muhammed Hasan. (1981). Cevahiru’l-Kelam fî Şerhi Şeraiʿi’l-İslam. I-XXXXV, Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân b. Şuay b. Ali. (ts.). Sunenu Nesâî. Riyad: Mektebetu’l-Maʿarif.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref b. Mürî. (1929). el-Minhac Şerhu Sahihi’l-Müslim. I-XVIII, Kahire: Matbaʿatu’l-Mısriyye.
• ________, (2003). Ravdatü’t-Tâlıbîn. I-VIII, Riyad: Dâru’l-Alemi’l-Kutub.
• ________, (ts.). el-Mecmûʿ Şerhu’l-Muhezzeb. I-XXIII, thk., Muhammed Necib el-Mutîʿî, Cidde: Mektebetu’l-İrşad.
• Özen, Ş. (2006). Musarrât, TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt, 31, ss. (240-241). İstanbul.
• Pezdevî, Ebu’l-Hasan Ebu’l-Usr Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed. (ts.). Usûlu’l-Pezdevî. y.y.: Şirketi Sahâfiye-i Osmaniye.
• Sahnûn, Ebû Saʿîd Abdusselâm b. Saʿîd b. Habîb. (1994). el-Müdevvenetu’l-Kubrâ. I-IV, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye.
• Sanʿânî, Muhammed b. İsmail. (2006). Subülü’s-Selâm Şerhu Bulûği’l-Merâm. I-IV, Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârıf.
• Senhûrî, Abdürrezâk. (1997). Masâdiru’l-Hakk fî Fıkhi’l-İslâmî. I-III, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• es-Sanʿanî, el-Kâdî el-Allame Ahmet b. Kasım. (1993). et-Tâcu’l-Mezheb li Ahkâm’l-Mezheb. I-IV, Yemen: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye.
• Serahsî, Ebû Bekr, Şemsu’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. (2005). Usûlu’s-Serahsî. I-II, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• ________, (ts.). el-Mebsut, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Şabân, Z. (ts.). Usûlu’l-Fıkhî’l-İslâmî. İrak: el-Mektebetu’l-Henîfiyye.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris b. Abbâs. (1993). İhtlâfu’l-Hâdis. thk., Amir Ahmed Haydar, Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• ________, (2001). el-Ümm. I-XI, thk., Rıfʿat Fevzî Abdülmütalib, yy: Dâru’l-Vefâ’.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhhamed b. Ali b. Muhammed. (ts.). Neylu’l-Evtâr. Beyrut: Dâru’l-İhyai’t-Turâsi’l-Arabî.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu mâni’l-Âsâr. Dâru Alemi’l-Kutub. Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmanî (ts.). İ‘lâu’s-Sunen, Pakistan: İdaretu’l-Kur’an ve Ulumi’l-İslâmiyye.
• Tirmîzî, Ebû İsâ b. Muhammed b. İsâ b. Sevre. (ts.). el-Camiʿu’s-Sahih (Sunenu Tirmîzî). Riyad: Mektebetu’l-Maʿarif.
• Tüfekçi, İ. (2012).Tânevî’nin İ‘lau’s-Sünen İsimli Eserindeki Fıkıh Metodu (Musarrât Hadisi Örneği). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2012/2), 129-166.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammaed b. Abdillâh. (1993). Şerhu’z-Zerkeşî, ala Muhtasaru’l-Hırakî. Riyâd: Mektebetu’l-Ubeykân.
• Zeydan, A. (2006). el-Veciz fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
• Zuhaylî, V. (1985). el-Fıkhu’l-İslamî ve Edilletuh. Dimeşk: Dâru’l-Fıkr.
• _________, (1995). el-Veciz fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Dâru’l-Fıkri’l-Muʿasır.