Van’dan Hakkâri’ye İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi

Yıl 2021, Sayı: Van Özel Sayısı, 371 - 402, 20.04.2021

Ömer Kucak

Öz

İlk kez Kırım Savaşı esnasında telgraf teknolojisi ile tanışan Osmanlı Devleti, zaman içerisinde bu yeni teknolojiyi ülkenin her tarafına götürmek için büyük gayret gösterdi. İlk başlarda ülkenin Rumeli topraklarında ve Batı Anadolu’da yaygınlaşan telgraf zaman içerisinde Anadolu’nun doğusuna doğru hareketine devam etti. XIX. yüzyılın son çeyreği ve XX. yüzyılın başları itibariyle Hakkâri İran sınırında oldukça stratejik bir konumda bulunmaktaydı. Telgrafın askerî, siyasî, stratejik ve ticarî açılardan sağladığı fayda yadsınamaz bir gerçektir. Hakkâri özelinde ticarî önemi biraz sönük kalsa da askerî, siyasî ve stratejik açılardan devlete büyük yararlar sağlamıştır. Hakkâri Sancağı’nın merkezi olan Çölemerik’e telgraf hattı 1881 yılı itibariyle ulaştı. Bu tarihten itibaren Sancağın diğer kazalarına da yeni teknoloji götürülmeye çalışıldı. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nden temin edilen belgeler ışığında gerçekleştirilin bu çalışma ile Van Vilayeti’nden Hakkâri Sancağı’na telgraf hattının çekilmesi süreci aydınlatılacaktır. Telgraf hatlarının çekilmesinde ahalinin yaptığı katkılar, aşiretlerin telgraf hatlarına olan saldırıları, telgrafhane idaresi, telgrafhanelerde görevli memurların arşiv belgelerine konu olan hayat hikâyeleri çalışmamızın odak noktalarından bazılarıdır.

Anahtar Kelimeler

Telgraf, Van, Hakkâri, Telgraf hattı, Haberleşme

Installation of First Telegraph Lines From Van to Hakkâri

Öz

The Ottoman Empire, which was first introduced to telegraph technology during the Crimean War, made great efforts to bring this new technology to all parts of the country. The telegraph, which was first widespread in the Rumelia lands of the country and in Western Anatolia, continued to move towards the east of Anatolia in time. In the last quarter of the 19th century and the beginning of the 20th century, Hakkâri was in a very strategic position on the Iranian border. The benefit of the telegraph in military, political, strategic and commercial terms is an undeniable fact. Although its commercial importance in Hakkâri was somewhat pale, it provided great benefits to the state in military, political and strategic terms. The telegraph line reached Çölemerik, the center of Hakkâri sanjak in 1881. As of this date, efforts were made to bring new technology to other districts of Sanjak. With this study, carried out in the light of the documents obtained from the Ottoman Archives of the Presidency of State Archives, the process of installation of the telegraph line from Van Province to Hakkâri Sanjak will be enlightened. The contributions of the people in the construction of telegraph lines, the attacks of the tribes on the telegraph lines, the telegraph house administration, the life stories of the officers working in the telegraph offices, which are the subject of the archive documents, are some of the focal points of the article.

Anahtar Kelimeler

Telegraph, Van, Hakkâri, Telegraph line, Communication

Kaynakça

• BOA., A.}MKT.MHM. 500/67-2 (30 Nisan 1306/12 Mayıs 1890).
• BOA., A.}MKT.MHM. 500/67-3 (24 Temmuz 1306/5 Ağustos 1890).
• BOA., BEO. 700/52451 (16 Ca 1313/1 Kasım 1895).
• BOA., DH. İD. 119-2/33-2 (22 Eylül 1327/5 Ekim 1911).
• BOA., DH. İD. 119-2/33-3 (22 Eylül 1327/5 Ekim 1911).
• BOA., DH. İD. 119-2/33-4 (10 Teşrin-i evvel 1327/23 Ekim 1911).
• BOA., DH. İD. 145-2/50-1 (28 Ağustos 1329/10 Eylül 1913).
• BOA., DH. İD. 145-2/50-4 (11 Eylül 1329/24 Eylül 1913).
• BOA., DH. MKT. 1345/85 (24 Z 1301/15 Ekim 1884).
• BOA., DH. MKT. 1347/94 (10 L 1302/23 Temmuz 1885).
• BOA., DH. MKT. 1492/87 (24 C 1305/8 Mart 1888).
• BOA., DH. MKT. 1521/63 (5 Za 1305/14 Temmuz 1888).
• BOA., DH. MKT. 1602/38 (5 B 1306/7 Mart 1889).
• BOA., DH. MKT. 1618/8 (21 Ş 1306/22 Nisan 1889).
• BOA., DH. MKT. 1656/11 (16 M 1307/12 Eylül 1889).
• BOA., DH. MKT. 1656/108 (18 M 1307/14 Eylül 1889).
• BOA., DH. MKT. 1660/48 (27 M 1307/23 Eylül 1889).
• BOA., DH. MKT. 1685/89 (7 Ca 1307/30 Aralık 1889).
• BOA., DH. MKT. 1685/132 (7 Ca 1307/30 Aralık 1889).
• BOA., DH. MKT. 1727/49 (10 L 1307/30 Mayıs 1890).
• BOA., DH. MKT. 1728/104 (15 L 1307/4 Haziran 1890).
• BOA., DH. MKT. 1739/100-1-2 (18 Za 1307/6 Temmuz 1890).
• BOA., DH. MKT. 1752/4 (1 M 1308/17 Ağustos 1890).
• BOA., DH. MKT. 1755/107 (12 M 1308/28 Ağustos 1890).
• BOA., DH. MKT. 1760/78 (28 M 1308/13 Eylül 1890).
• BOA., DH. MKT. 1892/49 (19 R 1309/22 Kasım 1891).
• BOA., DH. MKT. 2044/134 (4 B 1310/22 Ocak 1893).
• BOA., DH. MKT. 2056/111 (11 Ş 1310/28 Şubat 1893).
• BOA., DH. MKT. 2087/95-1 (29 Za 1314 ve 19 Nisan 1313/1 Mayıs 1897).
• BOA., DH. MKT. 2087/95-2 (7 Z 1314 ve 27 Nisan 1313/9 Mayıs 1897).
• BOA., DH. MKT. 2087/95-3 (18 Ra 1315 ve 5 Ağustos 1313/17 Ağustos 1897).
• BOA., DH. MKT. 2087/95-4 (18 Ra 1315 ve 5 Ağustos 1313/17 Ağustos 1897).
• BOA., DH. MKT. 2087/95-5 (7 C 1315 ve 22 Teşrin-i evvel 1313/3 Kasım 1897).
• BOA., DH. MKT. 2087/95-6 (17 Ş 1315 ve 29 Kanun-i evvel 1313/11 Ocak 1898).
• BOA., DH. MKT. 2087/95-7 (5 N 1315 ve 15 Kanun-i sani 1313/27 Ocak 1898).
• BOA., DH. MKT. 2230/91 (30 Za 1317/1 Nisan 1900).
• BOA., DH. MKT. 2259/63 (14 C 1317/20 Ekim 1899).
• BOA., DH. MKT. 2281/131 (4 Ş 1317/8 Aralık 1899).
• BOA., DH. MKT. 2283/128 (9 Ş 1317/13 Aralık 1899).
• BOA., DH. MKT. 2357/103 (12 S 1318/11 Haziran 1900).
• BOA., DH. MKT. 2361/15 (18 S 1318/17 Haziran 1900).
• BOA., DH. MKT. 2373/93 (17 Ra 1318/15 Temmuz 1900).
• BOA., DH. MKT. 2381/120 (3 R 1318/31 Temmuz 1900).
• BOA., DH. MKT. 2392/21 (24 R 1318/21 Ağustos 1900).
• BOA., DH. MKT. 2754/29 (8 S 1327/1 Mart 1909).
• BOA., DH.MUİ. 26-3/14-1 (12 Teşrinievvel 1325/25 Ekim 1909).
• BOA., DH.MUİ. 26-3/14-3 (8 Teşrin-i evvel 1325/21 Ekim 1909).
• BOA., DH.ŞFR. 248/8 (23 Mayıs 1316/5 Haziran 1900).
• BOA., DH.ŞFR. 248/33 (29 Mayıs 1316/11 Haziran 1900).
• BOA., DH.ŞFR. 248/83 (27 Haziran 1316/10 Temmuz 1900).
• BOA., DH.ŞFR. 139/46 (9 Nisan 1305/21 Nisan 1889).
• BOA., DH.TMIK.M. 81/31-1 (28 R 1317/2 Aralık 1899).
• BOA., İ.DH. 1222/95680 (10 Mart 1307/22 Mart 1891).
• BOA., ŞD. 946/82-1 (16 Haziran 1312/28 Haziran 1896).
• BOA., ŞD. 946/82-2 (27 Temmuz 1312/8 Ağustos 1896).
• BOA., ŞD. 960/56 (20 Ş 1315/14 Ocak 1898).
• BOA., ŞD. 978/24 (16 B 1317/20 Kasım 1899).
• BOA., ŞD. 992/88 ( 20 R 1319/6 Ağustos 1901).
• BOA., ŞD. 1101/43 (29 C 1310/18 Ocak 1893)
• BOA., ŞD. 1878/18-3 (Dahiliye Dairesine 19 S 1308/4 Ekim 1890, Mehmed Asım Beyefendiye 21 S 1308/6 Ekim 1890).
• BOA., ŞD. 1878/18-4 (6 Ra 1308 ve 8 Teşrin-i evvel 1306/20 Ekim 1890).
• BOA., ŞD. 2450/35-1 (3 R 1299/22 Şubat 1882 tarihli mazbata.).
• BOA., ŞD. 2450/35-2 (19 Kanun-ı evvel 1297/31 Aralık 1881).
• BOA., ŞD. 2450/35-4 (14 Kanun-ı sani 1297/26 Ocak 1882).
• BOA., ŞD. 2450/35-5 (17 R 1299/8 Mart 1882).
• BOA., ŞD. 2450/35-6 (17 R 1299/8 Mart 1882).
• BOA., ŞD. 2456/35-1 (5 N 1299/21 Temmuz 1882).
• BOA., ŞD. 2456/35-3 (5 N 1299/21 Temmuz 1882).
• BOA., ŞD. 2547/6-2 (14 Şubat 1304/26 Şubat 1889).
• BOA., ŞD. 2547/6-3 (16 Şubat 1304/28 Şubat 1889).
• BOA., ŞD. 2547/6-6 (19 Nisan 1305/1 Mayıs 1889).
• BOA., ŞD. 2547/6-5 (19 Mart 1305/31 Mart 1889).
• BOA., ŞD. 2547/6-13 (14 L 1306 ve 1 Haziran 1305/13 Haziran 1889).
• BOA., ŞD. 2547/6-14 (10 Za 1306 ve 26 Haziran 1305/8 Temmuz 1889).
• BOA., ŞD. 2555/8-2 (23 Eylül 1305/5 Ekim 1889).
• BOA., ŞD. 2572/25-1 (25 Ş 1308 ve 23 Mart 1307/4-5 Nisan 1891).
• BOA., ŞD. 2572/25-2 (14 N 1308 ve 11 Nisan 1307/23 Nisan 1891).
• BOA., Y..A…HUS. 253/27 (6 Ra 1309 ve 28 Teşrin-i evvel 1307-9 Kasım 1891).
• BOA., Y..MTV. 7/66-2 (27 N 1298 ve 10 Ağustos 1297/22-23 Ağustos 1881).
• BOA., Y..MTV. 7/66-1 (26 Za 1298 ve 7 Teşrin-i evvel 1297/19-20 Ekim 1881).
• Erzurum Vilayet Salnamesi (Erzurum: Erzurum Vilayeti Matbaası, 1299/1882, Def’a: 9).
• Akbulut, U. (2010). Suriye’ye İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi. History Studies, (Ortadoğu Özel Sayısı), 1-11.
• Altun, E. (2011). Doğu Anadolu Bölgesine İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Arvas, T. Z. (2016). Sultan İkinci Abdülhamid Döneminde Van Vilayeti (Sosyal, Ekonomik, İdarî ve Demografik Yapı). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aydın M. (2013). Savaşın Bitirdiği Doğu Açılımı: Tahsin (Uzer) Bey’in Van Valiliği (1913/1914). Deutsch-türkische Begegnungen/Alman Türk Tesadüfleri. Festschrift für Kemal Bedilli / Kemal Beydilli’ye Armağan, (s. 538-570), Berlin, Almanya.
• Bayrakdar, B. (2016). 20. Yüzyıl Dönemecinde Rus General Mayevski’nin Türkiye Gözlemleri. (2. Baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Bingül, Ş. (2018). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Van. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Cuinet, V. (1891). La Turquie D’asie. Tome: II, Paris.
• Çakılcı, D. (2019). Rumeli Telgraf Hatları (1854-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Demirtaş, M. (2016). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Hakkâri Sancağında Demografik Durum. Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu (s.161-179). Hakkâri, Türkiye.
• Durgun, H. (2014). Teke Sancağı’nın Batısında Telgraf Hattı Tesisinin Gelişimi: Elmalı Örneği. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 67.
• Hanilçe, M. (2017). Osmanlı Taşrasına Telgraf Hattı Çekilmesinde Yaşanan Zorluklar Niksar-Erbaa-Tokat Telgraf Hattı Örneği. History Studies (13094688), 9(4).
• İbrahim, M. A. K. (2019). Osmanlı Döneminde Modern Teknolojinin Hukuki Temelleri: Telgraf Örneği. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kılıç, O. (2012). Van. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 42, ss. 505-510). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kırca, E. (2017). I. Dünya Savaşı Öncesi Doğuda Kürt-Ermeni Mücadelesi, Hükümetin Uygulamaları ve Kürtlerin Hükümete Tepkisi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(1), 24-56.
• Mercan, M. (2009). Giresun Telgraf İdaresi ve Telgrafhane Binası (1869-1904). Journal of International Social Research, 2(7), 159-174.
• Olgun, S. (2016). Posta ve Telgraf Mektebi Talimatnamesi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 13(25-26), 149-181.
• Sarıkçıoğlu, M. (2013). Osmanlı-İran Hudut Sorunları (1847-1913). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Sümer, F. (1976). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Güven Matbaası.
• Şemseddin Sami, (H. 1311 / M. 1893-1894). Kamûsü’l-Alâm, C. III. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Tuncel, M. (1997). Hakkâri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 15, ss. 205-207). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yıldız, M. Z. (2016). XIX. Yüzyılda Hakkâri'nin İdari Yapısı. Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu (s.181-204), Hakkâri, Türkiye.