Eleştirmen ve Belâgatçılara Göre Hall Kavramı: “İbnu’l-Esîr Örneği”

Yıl 2021, Sayı: 52, 435 - 452, 30.06.2021

Mehmet Şirin Aladağ

https://doi.org/10.53568/yyusbed.962320

Öz

Arap edebiyatında önemli bir yere sahip olan hall, gerek edebî eleştiri gerekse Arap belâgatı alanında sıklıkla kullanılan bir terimdir. Eleştiri ve belâgat terminolojisindeki hall, kısaca manzûm sözü düzyazıya dönüştürme sanatı demektir. Bu terim genellikle, düzyazıyı şiirleştirme tekniği olan akd terimi ile birlikte kullanılır. Eleştirmenler, hall sanatını daha çok şiirsel intihalin bir parçası olarak görmüşlerdir. Bu nedenle, eleştirmenler ve eski belâgatçılara göre bu sanatın malzemesi sadece şiirsel metinlerle sınırlıdır. Daha sonra gelen Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr, hall terimini şiir parçalarının yanı sıra Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerif metinlerini içerecek şekilde genişletmiştir. İbnu'l-Esîr’deki bu kavram genişletmesi, onun manzum terimi hakkındaki görüşünden kaynaklanmaktadır. Araştırmanın amacı, hall terimini kavramsal dar çerçevesinden çıkartıp daha geniş bir anlama aktaran İbnu’l-Esîr’e ulaşana kadar söz konusu terimin geçirdiği değişimin seyrine bakmaktır. İbnu’l-Esîr bu kadarıyla da yetinmemiş, bu terime yüklediği yeni manayı uygulamak için müstakil bir eser kaleme almış ve bunun pratiğini gerek hükümdarlar adına kaleme aldığı mektuplarında gerekse onlara yazdığı mektuplarında ortaya koymuştur. Böylece İbnu’l-Esîr, hall terimini, kurallarla çevrili ve tanımlarla sınırlı teorik çerçevesinden çıkarıp başta kâtip ve hatipler olmak üzere bütün ediplerin kültürünün dini ve edebi unsurlarının tezahür ettiği, edebi yaratıcılığın ortaya çıktığı geniş bir uygulama alanına dönüştürmeyi başarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Hall, İbnu’l-Esîr, manzûm, terim, belâgatçılar

The Concept of Conversion According to the Critics and the Eloquents: "Ibnu'l-Esir Example"

Öz

Conversion possessing a prominent place in the Arabic literature is a term frequently used in both literary criticism and Arabic rhetoric. The conversion in the terminology of criticism and rhetoric means, in short, the art of converting the poetic word into prose. This term is generally used in conjunction with the term conclusion being a technique to convert poetry into prose. Critics have seen hall art more as a part of poetic plagiarism. Therefore, according to critics and ancient rhetoric, the material of this art is limited only to poetic texts. Later, Ziyâuddîn Ibnu'l-Esîr expanded the term hall to include the texts of the Quran and hadith-i sharif as well as poetry pieces. This concept expansion in Ibnu'l-Esîr stems from his view on the verse term. What the research involves is to look at the course of its change until it reaches Ibnu'l-Esîr who takes the term hall out of its conceptual narrow framework and translates it into a broader meaning. Ibnu'l-Esir was not satisfied with this, he wrote a separate work to apply the new meaning he attributed to this term, and set forth the practice of this both in the letters he wrote on behalf of the rulers and in the letters he wrote to them. Thus, Ibnu'l-Esir has succeeded in removing the term hall from its theoretical framework surrounded by rules and limited to definitions and transforming it into a free energy in which the religious and literary elements of the cultural objects of the authors and writers are manifested and a wide application area being an artistic component of the literary creativity.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Conversion, Ibnu, poetic, term, eloquents

مصطلح الحل بين النقاد والبلاغيين ابن الأثير أنموذجا"

Öz

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية -الحل, ابن الأثير, المنظوم

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. (1998). Musnedu’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. Thk. Seyyid Ebu’l-Meâtî en-Nûrî. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. ‘Abdillâh b. Sehl. Kitâbu’s-Sınâ‘ateyn. (1952). Thk. ‘Ali Muhammed el-Becâvî-Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru İhyâ’i’l- Kutubi’l-‘Arabiyye.
• A‘şâ, Meymûn b. Kays. (1950). Dîvânu’l-A‘şâ el-Kebîr. Thk. Muhammed Huseyn. Kahire: Mektabetu’l-Âdâb.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. (1987). el-Câmiu’s-Sahîh. Kahire: Dâru’ş-Şa‘b.
• Curcânî, ‘Abdulkâhir Ebûbekir b. Abdurrahmân. (trs.). Esrâru’l-Belâğa. Tsh: es-Seyyid Muhammed Reşîd Rıdâ. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Ebû Dâvud, Suleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. (2009). Sunenu Ebî Dâvud. Thk. Şu‘ayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karabellî. Kahire: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• Ebû Nuvâs. el-Hasan b. Hâni’. (2010). Dîvânu Ebî Nuvâs bi-Rivâyeti’s-Sûlî. Thk. Behcet Abdulğafûr el-Hadîsî. Ebû Zabi: Dâru’l-Kutubi’l-Vataniyyye.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb. (2008). el-Kâmûsu’l-Muhît. Thk: Enes Muhammed eş-Şâmî – Zekeriyyâ Câbir Ahmed. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Hâtimî, Ebû Alî Muhammed b. el-Hasen b. Muzaffer. (1979). Hilyetu’l-Muhâdara fî Sınâ‘ati’ş-Şi‘r. Thk. Cafer el-Kitânî, Bağdat: Dâru’r-Raşîd li’n-Neşr.
• Hutay’a, Cervel b. Evs. (1993). Dîvânu’l-Hutay’a. Nşr. Mufîd Muhammed Kumeyha. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed. (1994). Vefeyâtu’l-A‘yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân. Thk. İhsân ‘Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdir.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukerrem. (1414). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Reşîk el-Kayrevânî, Ebû ‘Ali el-Hasan. (1981). el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘r ve Âdâbih ve Nakdih. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• İbnu’l-Esîr, Diyâ’uddîn. (2010). el-Meselu’s-Sâ’ir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâ‘ir. Thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhâmîd, Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye.
• İbnu’l-Esîr, Diyâ’uddîn. (2004). el-Veşyu’l-merkûm fî halli’l-manzûm. Thk. Yahyâ Abdulazîm. Kahire: ez-Zehâir el-Hey’etu’l-‘Amme li-Kusûri’s-Sekâfe.
• İsfahânî, Ebu’l-Ferec. (2008). el-Eğânî. Thk. İhsân Abbâs ve bşk. Beyrut: Dâru Sâdir.
• Kâdî el-Cürcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Abdilazîz. (1966). el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve Husûmih. Thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim - Ali Muhammed el-Bicâvî. Kahire: Matba‘atu ‘Îsâ el-Bâbî el-Halebî.
• Kazvînî, Celâluddîn el-Hatîb Muhammed b. ‘Abdirrahmân. (1998). el-Îdâh fî ‘Ulûmi’l-Belâğa. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’l-‘Ulûm.
• Kılıç, H. (1999). Ziyâeddîn İbnu’l-Esîr ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Hz. Nuh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu, Ed. Said Özervarlı, İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası, 105- 110.
• Mubârek, Zekî. (1975) es-Nesru’l-Fennî fi’l-Karni’r-Râbi‘i’l-Hicrî. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• Özçetin, M. – Eminoğlu, A. (2019). Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr ve Kifâyetu’t-Tâlib fî Nakdi Kelâmi’ş-Şâ’ir ve’l-Kâtib Adlı Eserinin Arap Dilindeki Yeri ve Önemi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi], (48), 397-419.
• Rahâhle, Ahmed Zuheyr Abdulkerîm. (2009). Hallu’l-Manzûm ve Nazmu’l-Mensûr beyne’l-Belâğa ve’t-Tenâss. Mecelletu Dirâsâti’l-Ulûmi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâ‘iyye, el- Câmi‘atu’l-Urduniyye, 36 (39), 700-714.
• Râğib el-İsfehânî. (2011). Mufredâtu Elfâzi’l-Kur’ân. Thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Dimaşk: Dâru’l-Kalem.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr ‘Abdulmelîk b. Muhammed. (1300). Nesru’n-Nazm ve Hallu’l-‘Akd. Dimaşk: Matba‘atu Me‘ârifi’l-Vilâyeti’l-Celîle.
• Tebrîzî, el-Hatîb. (1994). Şerhu Dîvâni Ebî Temmâm. thk. Râcî el-Esmer. Beyrut: Dâru’l-‘Arabiyye li’l-Kitâb.
• Timurtaş, A. – Câdû, T. (2016). el-Mustalahu’l-Belâğî beyne İbni’l-Esîr ve’l-Belâğiyyîn. Mecelletu’l-Belâğa ve Tahlîli’l-Hitâb, (9), 173-186.
• Timurtaş, A. (2018). Arap Edebiyatında Divan Kitâbeti - Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr Örneği -. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Usâme b. Munkız, Ebu’l-Muzaffer Mueyyiduddevle Necmuddîn. (1960). el-Bedî‘ fî Nakdi’ş-Şi‘r. Thk. Ahmed Ahmed Bedevî-Hâmid Abdulmecîd. Kahire: Şeriketu Mektebeti ve Matba‘ati Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih.