Erzincan Şer‘iyye Sicillerine Göre Müslim-Gayrimüslim İlişkileri

Year 2021, Issue: 53, 257 - 280, 30.09.2021

Mehmet Gayretli

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1003673

Abstract

Şer’iyye mahkemelerinde kâdılar veya nâibleri tarafından tutulan mahkeme kayıtları anlamındaki şer’iyye sicilleri, kendi dönemlerine ilişkin pek çok veri sundukları için tarih araştırmalarında çok önemli bir yer tutmakta, başta hukuk olmak üzere kültür, demografi, ekonomi gibi farklı alanlarda önemli bilgiler edinmemize imkân tanımaktadır. Arşivlerde Erzincan’a ait toplam 40 adet şer’iyye sicil defteri bulunmaktadır. Asılları milli kütüphanede bulunan bu sicillerin 36’sı Kemaliye (Eğin) ilçesine, 4’ü ise Erzincan Merkez’e aittir. Bu makalede Erzincan Merkez’e ait olan şer’iyye sicillerinde yer alan ve taraflardan en az birinin gayrimüslimlerin olduğu dava kayıtları incelenmektedir. Söz konusu siciller, 1915 tarihli Ermeni tehcirine denk geldiği, sonrasında da Rus işgaline maruz kaldığı için, Ermeni nüfusun yoğun olarak yaşadığı bir bölge olmasına rağmen nispeten az sayıda belge içermektedir. Dönemin özellikleri sebebiyle, 1914 tarihinde yapılan Osmanlı nüfus sayımı bilgileri de verilmiştir. Belgeler, alacak, veraset, vesayet, kayyım atama ve nikah konularıyla ilgilidir. Konuyla ilgili olması sebebiyle Osmanlı’nın son dönemine ait resmi arşivlerde yer alan genel ve yerel nüfus bilgileri de paylaşılmış, değerlendirme ve sonuç makalenin sonunda birlikte ele alınmıştır.

Keywords

İslam hukuku, Erzincan, şer’iyye sicili, Osmanlı, müslim, gayrimüslim

Muslim-Non-Muslim Relations According to Erzincan Shar’iyya Court Registers

Abstract

Shar’iyya registers, which means court records kept by qadis or their naibs in shar'iyya courts, occupy a very important place in historical studies as they provide a lot of data about their own period, and allow us to obtain important information in different fields such as law, culture, demography, and economy. There is a total of 40 shar'iyya registry books belonging to Erzincan in the archives. 36 of these registers, the originals of which are in the national library, belong to Kemaliye (Egin) district and 4 belong to Erzincan Center. In this article, the case records in the shar'iyya registers of Erzincan Center and in which at least one of the parties is non-Muslim are examined. The aforementioned records contain relatively few documents, despite the fact that it is a densely populated area since it coincided with the 1915 Armenian deportation and was subsequently occupied by the Russians. Due to the characteristics of the period, the Ottoman census information of 1914 is also given. The documents are related to receivables, inheritance, guardianship, the appointment of trustees, and marriage. Since it is related to the subject, general and local population information in the official archives of the last period of the Ottoman Empire was also shared, and the evaluation and conclusion were discussed together at the end of the article.

Keywords

Islam law, Erzincan, sharia register, Ottoman, muslim, non-muslim

References

• Erkan, N. (2012). 18.YY’ın İlk Yarısında Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri-Şeriyye Sicilleri ve Müdevvel Kaynaklar Işığında-. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Fayda, M. (2007). Ömer. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 34, ss. 44-51). İstanbul.
• İnce, İ. (2008). Ridde. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 35, ss. 88-91). İstanbul.
• Kaya, R. (1994). Ehl-i Kitap. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 10, ss. 516-519). İstanbul.
• Özel, A. (1996). Gayri Müslim. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 13, ss. 418-427). İstanbul.
• Öztürk, S. (1998). 1 numaralı Erzincan Şer’iye Sicil Defteri H.1332-M.1916 (transkripsiyon ve değerlendirme). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Şiblî Nu‘mânî (1965). Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi. 2. Cilt. Alp, T.Y. (Trc.). İstanbul.
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı (2005). Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918. 1. Cilt. Ankara: Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yayınları.