Şeyh Gâlib ve Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî’de Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi Bahsi

Year 2022, Issue: 56, 147 - 158, 30.06.2022

Sabri Balta

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1108621

Abstract

“Hz. Muhammed’in bastığı yolun toprağı olmayı en büyük şeref” addeden Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî (1207-1273), dünya tarihinde adına anma yılı ilân edilen bir şahsiyettir. Mevlevîliğin en tanınmış Pîri olan Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, 13. yüzyılda yaşamış, mesnevî sahibi bir tasavvuf büyüğüdür. Eserleri Türk edebiyatını etkilemesinin yanı sıra dünya çapında da ilgi görmektedir. Eserlerindeki hikmetlerin insanlığa ilham kaynağı olduğu, yaygın bir görüştür. O, takriben 800 yıl öncesinden insanlığa içinde hayatın inceliklerini barındıran, erbabınca hazineler değerinde görülen kıymetli eserler bırakmıştır. Onun için, “Yalnızca İslam dünyasının değil, tüm insanlığın Mevlânâ’sıdır” dense yeridir. Bilindiği gibi, klasik şiirin konularından birini tasavvufî temalar oluşturmaktadır. Günümüze kadar pek çok ünlü divân sahibi mutasavvıf şair, şiirlerinde Mevlânâ’yı konu edinerek, onu çeşitli vasıflarıyla manzum olarak övmüşlerdir. Şeyh Gâlib (1757-1799) ve Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî (1847-1931) de bunlar arasındadır. Bu çalışmada, Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk eserindeki “Der Vasf-ı Şerif-i Cenâb-ı Hüdâvendigâr” manzumesi ve Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî’nin Dîvân’ındaki Mevlânâ gazeli çerçevesinde her iki şairin Mevlânâ’ya bakış tarzları, onun hakkındaki duygu ve düşünceleri ve onun vasıflarını dile getiriş şekilleri ortaya konmuştur.

Keywords

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi, Şeyh Gâlib, Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî

A Mention of Mawlânâ Celâleddin-i Rûmi in Sheikh Gâlib and Sheikh Muhammed Es’ad Erbilî

Abstract

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî (1207-1273), who regards as it the greatest honor to be the soil of the Prophet Muhammad's path, is a person in the world history who has been declared a memorial year on behalf of himself. Mawlana Celâleddin-i Rûmi, who lived in the 13th century who representative of the Mawlawiyah path, was a Sufi master, who had a the honorable Mathnawi. Besides influencing Turkish literature, his works also attract worldwide attention. It is a common view that the wisdom in his works is a source of inspiration for humanity. About 800 years ago, he has entrusted humanity the precious works that contain the subtleties of life, which are considered treasures by his masters. It would be appropriate to say for him "He is the Mevlânâ not only of the Islamic world, but of all humanity". As it is known, one of the subjects of classical poetry is mystical themes. Until today, many sufi poets who own the divan have mentioned Mevlânâ in their poems and praised him in verse with his various qualities. Sheikh Galib (1757-1799) and Sheikh Mohammed Es'ad Erbili (1847-1931) are also among them. In this study, in frame of the poetry "Der Vasf-ı Şerif-i Cenâb-ı Hüdâvendigâr" in Sheikh Gâlib's Hüsn ü Aşk and the poetry "Mevlânâ" in the Divan of Sheikh Muhammed Es'ad Erbilî, the perspectives of both poets towards Mevlânâ, their feelings and thoughts about him and their handling of his qualities are revealed.

Keywords

Mawlana Celâleddin-i Rûmi, Sheikh Gâlib, Sheikh Muhammed Es’ad Erbilî

References

• Arı, A. (2005). Şeyh Gâlib’in Poetikası. Osmanlı Araştırmaları, 26, 51-72.
• Aydın, Ş. (2004). Türk Edebiyatı’nda Farsça Divân ve Divânçeler. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 31-40.
• Ayverdi, S. (2018). Edebî ve Mânevî Dünyası İçinde Fatih (10. baskı). Kubbealtı Neşriyat.
• Ayverdi, S. (2017). Rahmet Kapısı (4. baskı). Kubbealtı Neşriyat.
• Banarlı, N. S. (2013). Tarih ve Tasavvuf Sohbetleri (5. baskı). Kubbealtı Neşriyat.
• Barkçin, S. Ş. (2017). Gönül Makamı (1. baskı). İnsan Yayınları.
• Batislam, H. D. (2007). Şeyh Gâlib’in Mevlâna’ya Yazdığı Dört Medhiye. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (2), 75-84.
• Berbercan, M. T. (2020). Şeyh Gâlib’in Türkçesi Üzerine Bazı Dikkatler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13 (74), 82-86.
• Bilgin, A. (2011). Nigârî (Dîvân). Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Kültür Eserleri. https://www.muzafferozak.com/PDF/Kitaplar/NigariDivani.pdf Cebecioğlu, E. (2007). Hz. Mevlânâ Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırmalar Dergisi, 8, 7-22.
• Çağlak, O. (2008). Eğitimde Gelenek Bakımından Günümüz Şiirine Şeyh Gâlib Etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi. Çubukçu, İ. A. (1993). Mevlânâ ve Felsefesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26, 97-118.
• Demir, R. (2021). Güzellik ve Aşkın Şairi Şeyh Galip (5. baskı). Muhit Kitap.
• Doğan, M. N. (2011). Şeyh Galip Hüsn ü Aşk (7. baskı). Yelkenli Yayınevi. Erbilî, M. E. (2011). Divân-ı Es’ad. Erkam Yayınları.
• Friedlander, S. (2017). Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Unutulmuş Mesajı (1. baskı). Sufi Kitap.
• Göktaş, V. (2012). Esad Efendi (1847-1931) and The Symbolic Language in His Divan, Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 115-132.
• Göktaş, V. (2013). Muhammed Es’ad-ı Erbilî Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Felsefesi. İlâhiyât, Ankamat Matbaası.
• Gözitok, M. A. (2020). Yazımdan Yayıma Hüsn ü Aşk’ın Serencâmı – II. Türkiyat Mecmuası, 30 (2), 531-562. http://doi.org/10.26650/TUDED2020-0011
• Güneş, M. (2011). Divan Şiirinin Son Ulu Çınarı Şeyh Gâlib (1757-1798)’in Yetiştiği Çevre ve Mürşitleri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 241-272.
• Güzel, A. (2007). Mevlânâ’nın Çağına ve Çağımıza Tesirleri. İstem, 10, 169-190.
• Horata, O. (1999). Mevlâna ve Divan Şairleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16, 43-56.
• İnançer, Ö.T. (2019). Bir Muhammedî Ȃşık Hz. Mevlânâ (5. baskı). Sufi Kitap.
• İz, F. (2010). Şeyh Gâlib (Çev. Süleyman Tülücü). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43, 259-289.
• Kalkışım, M. M. (1992). Şeyh Gâlib Dîvânı (Tez No. 20406) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kalkışım, M. (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı. Akçay Yayınları.
• Kalkışım, M. M. (2010). Şeyh Gâlib. İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 39, ss.54-57). TDV Yayınları.
• Kaplan, Ü. (2007). Divân Şiirinde Tasavvuf. Birleşik Yayınları.
• Kara, M. (2019). Tasavvuf Kültürü. Anadolu Ay Yayınları.
• Karakuş, A. (2018). Şiirde Âteş (Şeyh Gâlib ve Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî’nin “Âteş” Redifli Gazellerinin Karşılaştırmalı Tahlili). TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6 (13), 213-232.
• Keleş, R. (2020). Türk İslâm Edebiyatının Muhteva Kaynakları: Şeyh Gâlib Örneği. bilimname XLI, 1, 443-484. http://dx.doi.org/10.28949/bilimname.673704
• Köprülü, M.F. (2016). Türk Edebiyatı Tarihi (2. baskı). Alfa Basım Yayın.
• Kurucu, A.U. (2019). Üstad Ali Ulvi Kurucu Hatıralar 1 (21. baskı). Gonca Yayınevi.
• Kuzu, F. (2012). Şeyh Gâlib’in Şiirlerinde İnsanın Dönüşüm Süreci. Turkish Studies, 7 (3), 1803-1812.
• Özkan, S. (2006a). Mevlânâ ve Goethe (1. basım)..Ötüken Neşriyat.
• Özkan, S. (2006b). Aşk ve Akıl. Ötüken Neşriyat.
• Schimmel, A. (1954). Garbın Mevlâna Görüşü. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 27-29.
• Sipehsâlâr Feridun Bin Ahmed (2017). Hz. Mevlânâ’dan Görüp İşittiklerim (A. A. Konuk, Çev.). Sufi Kitap (1. Baskı).
• Sipehsâlâr Mecdeddîn Ferîdûn (2019). Mevlânâ ve Etrafındakiler (Yayına Hazırlayan M. Çıpan), Kapı Yayınları (1. Basım).
• Şığva, B. (2019). Şeyh Gâlib Divanında Manzum Hikâyeler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 485-504.
• Tatcı, M. (2019). Aşktan Söyler Bu Dilim (1. baskı). H Yayınları.
• Topbaş, O. N. (2005). Mesnevî Deryasından Ȃb-ı Hayat Katreleri. Erkam Yayınları.
• Topbaş, O. N. (1996). Mesnevî Bahçesinden Bir Testi Su. Erkam Yayınları.
• Tülücü, S. (2011). Şeyh Gâlib Hakkında Bazı Bibliyografik Notlar. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36, 253-263.
• Uzun, Ş. (2014). Na’t Geleneğinde Şeyh Gâlib Örneği. Turkish Studies, 9 (6), 1093-1106.
• Yakıt, İ. (1995). Mevlâna ve Goethe’de Hikmet ve Felsefe. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 1-15.
• Yerlikaya, K. (2008). Şeyh Gâlib Dîvânında Zaman (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi.
• Yılmaz, H. K. (1995). Esad Erbîlî. İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 11, s.348-349). TDV Yayınları.
• Yılmaz, H.K. (2008). Çağları Aşan Mevlânâ Çağrısı. Erkam Yayınları.
• Yılmaz, H.K. (2009), Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar (12. baskı). Ensar Neşriyat.
• Yılmaz, H.K. (2010). O’nu Bilmek ve Tanımak, Marifetullah. Erkam Yayınları.