Haldun Taner Tiyatrosunda Hitap İfadeleri

Yıl 2023, Sayı: 61, 54 - 87, 01.10.2023

İbrahim Karahancı

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1317692

Cited By: 1

Öz

Hitap / seslenme ifadeleri, dil evreninin sunduğu seçenekler içerisinde, verici ile alıcı arasında doğrudan bağın kurulabildiği, ilişkinin oluşturulabildiği dil birimlerindendir. Pek çok sosyal bilim dalında farklı bakış açılarıyla incelenen hitap ifadeleri hakkında değerlendirme yapabilmek için, her şeyden önce dilbilimsel ölçütlerle, bağlama duyarlı, anlam esaslı bir sınıflandırma geliştirme gereksinimi vardır. Böyle bir sınıflandırmanın geliştirilmesi için hitap ifadeleri açısından zengin söz dağarcığı sunan bir derlem gereklidir. Tiyatro metinleri, konuşmalarla biçimlenen ve doğası gereği alıcı ile vericiyi zorunlu kılan hitap ifadelerinin izlenebildiği en yetkin metin türlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Haldun Taner’in basılmış 12 (on iki) tiyatro eserinin derlem olarak kullanıldığı eldeki çalışmada tespit edilen hitap ifadeleri anlamsal özellikleri açısından 8 (sekiz) başlık altında incelenmiştir. Her bir başlıkta kısaca ilgili anlam alanı açıklanmaya çalışılmış, daha sonra söz konusu gruba giren hitap ifadeleri sıralanmıştır. Birtakım nitelikler bakımından belirginleşen hitap ifadeleri örneklerle ortaya konmuş ve tartışılmıştır. Metinlerde geçen hitap ifadeleri hakkında değerlendirme yapılarak öne sürülen sınıflandırmanın yeni araştırmalar için kullanılabilme esnekliğine sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca alan yazınında eksikliği hissedilen tiyatro metinlerinin dil incelemelerinde derlem olarak kullanımının önemi bu çalışma örneklemi aracılığıyla vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dil, hitap ifadeleri, tiyatro eserleri, derlem, sınıflandırma, Haldun Taner

Addressing Terms in The Haldun Taner’s Theater

Öz

Addressing terms are among the language units in which a direct connection and relationship can be established between the sender and the receiver, among the options offered by the language universe. First of all, there is a need to develop a contextsensitive, meaning-based classification with linguistic criteria in order to be able to evaluate the addressing terms, which are examined from different perspectives in many social sciences. In order to develop such a classification, a corpus that offers a rich vocabulary in terms of addressing terms is required. Theatrical texts stand out as one of the most competent text types in which addressing terms, which are shaped by speeches and require the receiver and the sender by their nature, can be followed. In the present study, in which Haldun Taner’s published 12 (twelve) theatrical works were used as a corpus, the addressing terms determined were examined under 8 (eight) titles in terms of their semantic features. In each title, the relevant meaning area was tried to be explained briefly, then the addressing terms that belonged to the group in question were listed. Address terms, which became evident in terms of some qualities, were presented and discussed with examples. By evaluating the addressing terms in the texts, it was concluded that the proposed classification has the flexibility to be used for new research. In addition, the importance of using theatrical texts as a corpus in language studies, which is lacking in the literature, is emphasized through this study sample.

Anahtar Kelimeler

Language, addressing terms, theatrical works, corpus, classification, Haldun Taner

Kaynakça

• Ağcasulu, H. (2020). Bir mesafe meselesi: Arkadaşlık ağlarının devinimi üzerine bir çalışma. İzmir Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 71-82.
• Akata, Z. H. (2018). Genel ağ dilinde kullanılan seslenme ögelerinin toplumdilbilimsel açıdan değerlendirilmesi. Dil ve Edebiyat Dergisi, 15(2), 63-82.
• Akın, L. (2015). Konuşma dili grameri ve sözlü derlemlerden yararlanarak konuşma dili özelliklerinin tespiti. Türkiyat Mecmuası, 25(1), 1-28.
• Aktaş, E. ve Yılmaz, İ. (2017). Eğitim fakültesi öğrencilerinin kullandıkları hitapların toplumdilbilim açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (59), 577-594.
• Alaca, S. (2014). Televizyonda yayımlanan evlilik programlarındaki hitap şekilleri [Yayınlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Alkan Ataman, H. (2018). Türkiye Türkçesinde hitaplar [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Alyılmaz, C. (1998). Ünlemlerin seslenmeleri kuvvetlendirici işlevleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (10), 35-41.
• Alyılmaz, S. (2015). Türkçenin söz diziminde seslenmeler ve seslenme öbekleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (54), 31-50.
• Aydemir, B. (2020). Dilin dramatiği, oyun yazım dili / Tiyatroda sözlü örgü. Mitos-Boyut.
• Çamurdan, E. (2006). Haldun Taner seyir defteri. Bilgi Yayınevi.
• Dağcı, A. (2021). Yaşlılık döneminde manevi bir gereksinim olarak sevgi: Huzurevi yaşlıları üzerinde bir alan araştırması. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), 1-25, https://doi.org/10.30627/cuilah.819109
• Demirbaş, M. (2017). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2154-2181. http://dx.doi.org/10.7884/teke.4014
• Demirci, K. (2006), Toplumsal yapıların saygı ifadesi formlarında dile yansıması. Millî Folklor, 9(69), 38-45.
• Demirgüneş, S., Çelik, T. ve İşeri, K. (2015). Türkçe ders kitaplarında akrabalık kavramları. Researcher, 3(2), 1-13.
• Doğru, F. (2018). Seslenme sözleri ve genel Türkçe sözlüklerdeki görünümü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 135-150. http://dx.doi.org/10.17494/ogusbd
• Emiroğlu, S. (2012). Türkçe sözlükteki akrabalık adlarının tasnifi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), 1691-1710. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3872
• Gökdayı, H. (2017).  Öbekleri oluşturan sözcükler arasındaki anlam ilişkileri. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (11), 1-25. http://dx.doi.org/10.12992/TURUK374
• Gömeç, S. (2002). Divanü Lügat-it-Türk’te akrabalık bildiren terimler. AÜ DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 20(32), 133-142.
• Güncel Türkçe Sözlük (t.y.). Türk Dil Kurumu. http://sozluk.gov.tr
• Hendrick, S. & Hendrick, C. (2002). Love. C. R. Snyder ve S. J. Lopez (Ed.), Handbook of positive psychology (s. 472-484) içinde. Oxford University Press.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2009). Türkçede dinî anlamlı bazı kişi adlarını ekle değiştirme geleneği. Dil Araştırmaları, (4), 17-24.
• Kubbealtı Lugati (t.y.). Kubbealtı Akademisi. http://lugatim.com
• Özdemir, C. (2017). Dede Korkut Kitabında saygı. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (16), 7-29.
• Özer, N. ve İbe Akcan, P. (2022a). Türkçede hitap ifadeleri: Anlam ve sözcük türü temelinde bir ulamlama. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 7(1), 382-407. http://dx.doi.org/10.32321/cutad.1000242
• Özer, N. ve İbe Akcan, P. (2022b). Türkçe olumsuz hitap dizgesi. Turkish Studies - Language, 17(3), 1005-1027. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.57800
• Tören H. (2013). Tiyatro metinlerinde yer alan metin dışı sözler: Keşanlı Ali Destanı örneği. Türkiyat Mecmuası, 23(2), 171-186. http://dx.doi.org/10.18345/tm.80181
• TUD - Türkçe Ulusal Derlemi (2012). https://v3.tnc.org.tr/
• Yavuz, S. (2013). Dîvânü Lügâti’t-Türk’teki akrabalık adları ve bu adların Türkiye Türkçesi ağızlarındaki karşılıkları. EKEV Akademi Dergisi, (56), 345-360.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, N. (2017). Çağdaş Türk yazı dillerinde kadına yönelik hitaplar. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), 1(1), 123-137. http://dx.doi.org/10.30563/turklad.318269
• Yüceol Özezen, M. (2004, Eylül 20-26). Türkiye Türkçesi günlük konuşma dilinde seslenme biçimleri üzerine gözlemler-genel sınıflandırma. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, Ankara, Türkiye.
• Yüksel, A. (1986). Haldun Taner tiyatrosu. Bilgi Yayınevi.
• Taner, H. (2016). Ve değirmen dönerdi - Lütfen dokunmayın. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2017). Günün adamı - Dışardakiler. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2019). Ayışığında şamata. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2019). Sersem kocanın kurnaz karısı. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2020). Gözlerimi kaparım vazifemi yaparım. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2020). Keşanlı Ali destanı. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2021). Eşeğin gölgesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2021). Fazilet eczanesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2021). Huzur çıkmazı. Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2021). Vatan kurtaran Şaban. Yapı Kredi Yayınları.