Bitlis in The Period Atatürk (1923-1938)

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 463 - 484, 30.10.2023

Suat Özdağ

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1322040

Öz

The changes and innovations that occupied the last century of the Ottoman Empire, entered an inevitable phase after the First World War and the War of Independence, and evolved into the establishment of a new state and the acceptance of a new regime. The idea of national sovereignty and the sense of nations to establish their own states formed the basis for the understanding of the nation-state and the republic. While the state is transitioning from the monarchy to the nation-state structure and the democratic republic; society, the empire and the product of theocratic thought began to gain a character from the identity of the reaya/ummah to the identity of being an individual/citizen. Mustafa Kemal Atatürk and his colleagues started to work in every field in order to bring the newly established state to a modern structure and to bring it to the level of contemporary civilizations. The construction of the nation-state and the society's gaining a modern structure would be possible not only with the change of central institutions and administration, but also with the change of all institutions and society. For this reason, the Republic has begun to show itself in all areas of the country and society, not just as a management style, but as a lifestyle. As in the whole country, the province of Bitlis has entered a phase of great change and development with the proclamation of the republic. In this study named “Bitlis in the Age of Atatürk”; In the new process that started with the proclamation of the Republic, the administrative structure, population, social and economic life, education, health, transportation, trade, judicial structure and political situation in Bitlis were tried to be examined in detail.

Anahtar Kelimeler

Republic, change, Bitlis, society

Atatürk Döneminde Bitlis (1923-1938)

Öz

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılını meşgul eden değişimler ve yenilikler, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşından sonra kaçınılmaz bir safhaya girerek yeni bir devletin kuruluşu ve yeni bir rejimin kabulüne evirilmiştir. Milli egemenlik düşüncesi ile milletlerin kendi devletlerini kurma duygusu ulus devlet anlayışını ve cumhuriyeti gerekli kılan zeminleri oluşturdu. Devlet, monarşi yönetiminden ulus devlet yapısına ve demokratik cumhur yönetimine geçerken; toplum, imparatorluk ve teokratik düşüncenin ürünü olan reaya/ümmet kimliğinden birey/vatandaş olma kimliğine doğru bir karakter kazanmaya başlamıştır. Mustafa Kemal Atatürk ve dava arkadaşları, yeni kurdukları devleti çağdaş yapıya kavuşturmak ve muasır medeniyetler seviyesine ulaştırmak için her alanda çalışmaya başlamışlardır. Ulus devletin inşası ve toplumun çağdaş bir yapı kazanması sadece merkezi kurumların ve idarenin değişmesiyle değil, tüm kurumların ve toplumun değişmesiyle mümkün olacaktı. Bu nedenle Cumhuriyet sadece bir yönetim tarzı olmayıp, bir yaşam tarzı olarak ülkenin ve toplumun her alanında kendini göstermeye başlamıştır. Tüm ülkede olduğu gibi Bitlis vilayeti de cumhuriyetin ilanıyla birlikte büyük bir değişim ve gelişim safhasına girmiştir. “Atatürk Döneminde Bitlis” isimli bu çalışmada; Cumhuriyetin ilanıyla birlikte başlayan yeni süreçte Bitlis’te idari yapı, nüfus, sosyal ve ekonomik yaşam, eğitim, sağlık, ulaşım, ticaret, adli yapı ve siyasi durum ele alınarak ayrıntılı bir şekilde incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, değişim, Bitlis, toplum

Kaynakça

• 1925-1926 Yılı Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi. (1926). Ankara.
• 1926-1927 Yılı Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi.(1928). Ankara
• Ataman, A. (2009). Cumhuriyet Döneminde Kızılay Adını Alan Dernek: Hilal-i Ahmer Cemiyetinin Filatelik değerlendirmesi. Atatürk Döneminde Sağlık Tarihi Kongresi Bildirileri (s. 476-488). İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Aydın, H. (2019). Cumhuriyet Döneminde Bitlis’in İdari Yapısı Ve Nüfusu (1923-1970). M. Demirtaş (Dü.) içinde, Tarihî ve Kültürel Yönleriyle Bitlis (Cilt 1, s. 732-747). Ankara.
• Başa, Ş. (2016). Atatürk Dönemi Dahiliye Vekaleti İle Mülki ve Mahalli İdareler (1923-1938). İstanbul: Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu Yayınları.
• Başvekalet İstatistik Genel Direktörlüğü, 20 Ekim 1935, Türkiye Genel Nüfus. (1935). Ankara: Ulus Basımevi.
• Bitlis İl Yıllığı. (1967). Ankara: Ajans Türk Matbaacılık.
• Burgaç, M. (2017). Trakya Raporu 1934, Umumi Müfettiş İbrahim Tali Bey’in gözünden 1930’lu yıllarda Trakya. Ankara: Ertem Basın Yayın Dağıtım.
• Cırık, B. (2015). II. Meşrutiyet Döneminde Bitlis Sancağı (1908-1914). (Yayınlanmamış Doktora Tezi)Sakarya Ün. Sos. Bil. Ens.
• Çağlayan, E. (2015, Haziran ). Cumhuriyet Döneminde Muş, Bitlis ve Van’a Yapılan İskân Çalışmaları (1923- 1938). Tarih Okulu Dergisi(XXII), 269-293.
• Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950). Ankara: İmge Kitabevi.
• Çoker, F. (TBMM I. Dönem (1919-1923)). Türk Parlamento Tarihi (Cilt 3). TBMM Yayınları No:6.
• Çolak, F. (2013). Atatürk Dönemi’nde Türkiye Cumhuriyeti’nin Ulaşım Politikasına Genel Bir Bakış. Turkish Studies, VIII(2), 344-358.
• Demir, Ş. (2015). Tek Parti Döneminde Siirt'te Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(4), 38-48.
• Demirtaş, M. (2007). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Bitlis Vilayetinde Nüfus. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX(1), 133-149.
• Demirtaş, M. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyete Tatvan iskelesinin Ulaşım ve Ticaret Faaliyetleri Bakımından Önemi. M. İ.-M. Demirtaş (Dü.) içinde, Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Bitlis, 1. Cilt, (s. 351-352). Bitlis Eren Üniversitesi.
• Erdaş, S. (2019). Müfettişlik Raporlarına Göre Birinci Umum Müfettişlik Bölgesinde Tarımsal Faliyetler (1828- 1937). Türkiye’de Tarım Politikaları ve Ülke Ekonomisine Katkıları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, (s. 469). Ankara.
• Gök, S. (2005). Tek Parti Döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da İskân Politikaları (1923-1950). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Doktora Tezi.
• Güneş, İ. (2009). Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Hazırlayan: I. Genel Müfettişlik. (1939). Birinci Genel Müfettişlik Bölgesi. İstanbul,: Cumhuriyet Matbaası.
• İlyas, A. (2016). 1925-1945 Yılları Arasında Doğu Ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde İdari Düzenlemeler. Tarih Okulu Dergisi, 9(36), 326-342.
• Kansu, M. M. (1997). Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kardaş, A. (2012). Cumhuriyet Döneminde Vangölü Havzasında Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımları (1923-1950). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Doktora Tezi.
• Kardaş, A. (2013). Bitlis Halkevlerinin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1934-1951). O. Belli (Dü.), VII. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu içinde, (s. 369-383). Bursa.
• Kardaş, A. (2017). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Bitlis’teki Eğitim Durumuna Bir Bakış. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,(36), 279-299.
• Kardaş, A. (2019). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bitlis’te Sağlık Hareketleri. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 147-158.
• Karpat, K. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830–1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. (B. Tırnakçı, Çev.) Türkiye Ekonomi ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Karpat, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kepenek, Y., & Yenitürk, N. (2001). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Keskin , N. (2007). Cumhuriyet Döneminde Toprağa Dayalı Örgütlenme: İl Yönetimi Sisteminin Kuruluşu. Memleket Siyaset Yönetim, 2(5), 119-174.
• Koca , H. (1998). Yakın Tarihten Günümüze Hükümetlerin Doğu-Güneydoğu Anadolu Politikaları (Umumî Müfettişliklerden Olağanüstü Hâl Bölge Valiliğine). Konya: Mikro Yayınları.
• Kopar, M. (2013). Cumhuriyet Halk Partisi Döneminde Doğu Anadolu'ya Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1927-1950). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Kutlu, A. (2011). Cumhuriyet Kavramı ve Türkiye’deki Evrimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Lewis , B. (2004). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (M. Kıratlı, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mustafa Fuad. (1937, Aralık 27). Cumhuriyetin Doğuda Tesis Ettiği En Büyük Varlık: Emniyet. Son Posta Gazetesi, s. 3.
• Mücellidoğlu, A. (1968-69). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (1860-1923) (Cilt 3). İstanbul: Mars Matbaası.
• Obuz, Ö. (2017). Siirt’in Cumhuriyet Serüveni (1923-1950), Gelenek, Modernite, Milli Kimlik. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2010). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Timaş Yayınları.
• Özdağ, S. (2022). TBMM Arşiv Kayıtlarına Göre Cumhuriyet Dönemi Bitlis Milletvekilleri ve TBMM Faaliyetleri (1923–1950). Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7(2), 980-1020.
• Öztürk, K. (TBMM II. Dönem (1923-1927)). Türk Parlamento Tarihi (Cilt 3). TBMM Yayınları No: 3.
• Öztürk, K. (TBMM III. Dönem (1927-1931)). Türk Parlamento Tarihi (Cilt 3). TBMM Yayınları No: 10.
• Öztürk, S. (2008). İsmet Paşa’nın Kürt Raporu. İstanbul: Doğan Kitap,.
• Selvi, H., & Cırık Bülent. (2014). “Millî Mücadelede Bitlis ve Çevresi (1918-1921)”. Akademik İncelemeler Dergisi,, 9(1), 205-231.
• Sertel, S. (2014). 1927 Genel Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Bitlis’in Nüfus Fonksiyonları. Turkish Studies, 9, 1015- 1034.
• Tokgöz, E. (2001). Türkiye İktisadi Gelişme Tarihinin Ana Çizgileri (1923-2000). A. Şahinöz (Dü.) içinde, Türkiye Ekonomisi Sektörel Analiz. Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Tunç, V. (2019). 1946-1960 Yılları Arasında Van Gölü Havzası’nda Kamu Yatırımları ve Harcamaları. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, 20 Ekim 1940 Genel Nüfus Sayımı. (1941). İstanbul: Devlet Basımevi.
• Uçar, H. (2019). Türk Siyasal Hayatında Şeyh Sait İsyanı. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2936-2952.
• Varlık, M. (1937). Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları–1936. Ankara: Başvekâlet Matbaası.
• Yeğen, M. (2012). İngiliz Belgelerinde Kürdistan. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yıldırım, T. (2011). Kürt Sorunu ve Devlet: Tedip ve Tenkil Politikaları (1925-1947). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yılmaz, A. (2013). Devlet Kapasitesi ve Umumi Müfettişlikler Altyapısal İktidarın Yerelde İnşası. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 1(1), 45-58.
• Yuca, İ. (2015, Eylül). Bingöl, Bitlis ve Muş’ta Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1934-1948). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(15), 201-215.