Çok Partili Dönemde Siyasi Parti Liderlerinin Urfa Ziyaretleri (1948-1960)

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 280 - 291, 30.10.2023

Yunus Özdurğun

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1325032

Öz

II. Dünya Savaşı, sonuçları itibariyle savaş dışında kalan ülkeleri de etkilemiş önemli bir vakadır. Savaş sonunda dünya; bir tarafta ABD’nin önderliğini yaptığı Batılı ülkeler, diğer tarafta Sovyetler Birliği’nin öncülüğündeki Doğu bloku şeklinde ikiye bölünmüştü. Türkiye eninde sonunda bundan etkilenmiş ve Sovyetler Birliği’nin bilhassa boğazlar konusundaki yayılmacı tutumu karşısında tarafını ABD’den yana kullanmıştır. Bunun doğal bir sonucu olarak Türkiye, 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’nin kurulmasıyla artık kesin olarak çok partili hayata geçmiştir. Demokrat Parti kurulduktan sonra yurdun dört bir tarafında teşkilatlanma yoluna gitmiş, bu durum Türk siyasi tarihinde o güne kadar görülmemiş bir mücadeleyi beraberinde getirmiştir. Zira ülkenin kurucu partisi unvanına sahip Cumhuriyet Halk Partisi, birçok ilde teşkilatlanmasını tamamlamamıştı. Her iki parti de teşkilatlarını kurmak veya var olanları güçlendirmek için büyük çaba içerisine girişmişlerdir. Bu vesileyle 27 Mayıs 1960 darbesine kadar Türkiye’de görülmemiş siyasi çekişme yaşanmıştır. Elinizdeki çalışma tam da bu noktaya odaklanmaktadır. Çalışmada; 1949 yılından başlayarak 1960 yılına kadar siyasi partilerin önde gelen temsilcilerinin ülkeyi nasıl dolaştıkları, nasıl propaganda yaptıkları Urfa özelinde anlatılacaktır. Çalışma dönemin ulusal ve yerel gazeteleri ile devlet arşivlerinden elde edilen vesikalarla ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, İsmet İnönü, Adnan Menderes, Celal Bayar

Visits of Political Party Leaders to Urfa in the Multi-Party Period (1948-1960)

Öz

World War II is an important event that also affected the countries outside the war due to its consequences. The world at the end of the war; On the one hand, the Western countries led by the USA were divided into two, on the other hand, the Eastern bloc led by the Soviet Union. Turkey was ultimately affected by this and used its side with the USA against the expansionist attitude of the Soviet Union, especially on the straits. As a natural consequence of this, with the establishment of the Democrat Party on January 7, 1946, Turkey has now definitively entered a multi-party system. After the Democrat Party was founded, it went to the way of organization all over the country, and this situation brought with it a struggle that has never been seen before in Turkish political history. Because the Republican People's Party, which is the founding party of the country, had not completed its organization in many provinces. Both parties have made great efforts to establish their organizations or to strengthen the existing ones. On this occasion, there was an unprecedented political conflict in Turkey until the May 27, 1960 coup. The present study focuses precisely on this point. In the study; Starting from 1949 until 1960, how the leading representatives of political parties traveled around the country and how they made propaganda will be explained in the context of Urfa. The study will be handled with the documents obtained from the national and local newspapers of the period and the state archives.

Anahtar Kelimeler

Republican People’s Party, Democrat Party, İsmet İnönü, Adnan Menderes, Celal Bayar

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Aydın, N. Z. (2019). 1946 ile 1950 seçimleri arasında Urfa’da siyasi durum. Atatürk Dergisi, 8(2), 209-235.
• Barutçu, F. A. (1977). Siyasî anılar. Milliyet Yayınları.
• Boratav, K. (1998). Türkiye iktisat tarihi (1908- 1985). Gerçek Yayınevi.
• Burçak, R. S. (1998). On yılın anıları (1950- 1960). Nurol Matbaacılık.
• Çufalı, M. (2004). Türkiye’de demokrasiye geçiş dönemi (1945- 1950). Babil Yayıncılık.
• Döğücü, A. (1955, 8 Temmuz). Sayın dâhiliye vekilimiz Namık Gedik Urfamızı şereflendirdiler. Akgün.
• Ekincikli, M. (2012). Türk demokrasi kültürünün gelişim sürecinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşu. Gazi Akademik Bakış, 6(11), 151-163.
• Ertem, B. (2013). Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ilk on yılında parlamento içi muhalefet ve bir örnek: Serbest Cumhuriyet Fırkası. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 172(172), 345-362.
• Ertem, B. (2010). Siyasal bir muhalefet denemesi olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(2) , 71-92.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti (tarihi ve ideolojisi). İmge Yayınevi.
• Gerger, V. (1949, 30 Nisan). Sayın Hilmi Uran’ın Urfa ziyareti münasebetiyle. Urfa.
• Gök, S. & Kılınççeker, Ö. (2020). Cumhuriyet Halk Partisi intihap mahali raporlarına göre Urfa’da siyasi, sosyal ve ekonomik hayat (1944-1948). Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2) , 625-637.
• İlyas, A. (2018). Yerel basına göre 1935-1950 yılları arasında Urfa’da mahalli ve milli bayram kutlamaları. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 201-216.
• İlyas, A. ve Benzer, Z. (2022). İktidarın yitirilmesi sürecinde CHP yönetimi: Urfa Örneği (1946-1951). T. İdem (Ed.), Siyasi, Sosyal, Ekonomik Bakış Açılarıyla Ortaçağ’dan Cumhuriyet’e Yeni Yaklaşımlar (s. 213-229) içinde. Sonçağ Yayıncılık.
• Kabasakal, M. (1991). Türkiye’de siyasal parti örgütlenmesi (1908- 1960). Tekin Yayınevi.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan günümüze elitler ve din. (Ayas. G, Haz.). Timaş Yayınları.
• Koçlar, B. (2002). Çok partili hayata geçiş döneminde hükûmet muhalefet ilişkisi. Güzel, H. C. (Ed.), Türkler XVI (s. 754-764) içinde. Yeni Türkiye Yayınları.
• Kurtoğlu, M. (2015). Prof. Dr. M. Fuad Köprülü’nün Urfa’ya gelişleri (1948- 1949- 1950- 1956). Şurkav Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi, 23, 10-14.
• Mesçi, A. (1956, 31 Mart). Birecik köprüsü. Yeni Urfa.
• Mesçi, A. (1959, 3 Temmuz). Hüseyin Fırat’a itham ediyoruz, İsmet İnönü’ye laf atmasın. Yeni Urfa.
• Ökte, F. (1951). Varlık Vergisi faciası. Nebioğlu Yayınevi.
• Özdurğun, Y. (2016). Cumhuriyet döneminde Urfa'da siyasi hayat (1946-1960) (Tez No. 445761) [Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Paydaş, K. ve Tanık, İ. H. (2019). Urfa’da genel seçimler (9., 10. ve 11. Dönem). Mukaddime, 10(1), 53-75. DOI: 10.19059/mukaddime.452663
• Sancaktar, C. & Sancaktar, C. (2012). Türkiye’de çok partili rekabetçi siyasetin doğuşu: siyasal değişimin iç ve dış dinamikleri. Bilge Strateji, 4(7), 31-64.
• Şahingiray, Ö. (1956). Celâl Bayar’ın söylev ve demeçleri 1946- 1950. Doğuş Matbaası.
• Tanık, İ. H. (2017). Urfa basınında iktidar ve muhalefet çatışması. Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi, 4, 86-97.
• Tanili, S. (2007). Nasıl bir demokrasi istiyoruz. Alkım Yayınevi.
• Teziç, E. (1976). 100 soruda siyasî partiler. Gerçek Yayınevi.
• Uran, H. (2008). Meşrutiyet tek parti çok parti hatıralarım 1908-1950. (Çobanlı. C ve Güven. P, Haz.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uyar, H. (1998). Türkiye’de tek parti döneminde iktidar ve muhalefet (1923- 1950) (Tez No. 72882) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yeşil, A. (2001). Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçiş. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Soner-Gönen. Y, Çev.). İletişim Yayınları.