Unionists’ Efforts to Return to the Country and Its Impact on Turkish Public Opinion

Year 2025, Issue: 67, 108 - 120, 18.03.2025

Ömer Ertürk , Bekir Koçlar

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1608266

Abstract

On October 30, 1918, following the signing of the Armistice of Mudros, Enver, Talaat and Cemal Pashas, the leading figures of the Committee of Union and Progress, left the country on a German dreadnought on the night between November 2 and November 3. After these names arrived in Crimea, while Talaat and Cemal Pashas went to Germany, Enver Pasha planned to stay in Crimea and cross to the Caucasus. When his attempts failed, Enver Pasha went to Germany in 1919, and after several attempts, he was able to go to Moscow in August 1920. Meanwhile, the National Struggle movement that emerged in Anatolia as a reaction to the occupations was also followed by the Unionists. Towards the end of 1920, Enver Pasha and some other Unionists attempted to return to Turkey. In addition to taking some decisions to prevent this attempt, the leadership of the National Struggle also started to publish some publications about Enver Pasha. At the same time, intelligence gathering activities were carried out on Enver Pasha through both domestic and foreign channels. Enver Pasha, who was the Minister of War and Deputy Commander-in-Chief during the First World War, sent some letters to Mustafa Kemal Pasha in the face of these activities against him, and continued to communicate with the Unionists in Anatolia through their efforts to return home. This study analyzes how the efforts of the Unionists to return home were handled by the Unionist cadres abroad and the cadres of the National Struggle and how they were perceived by the Turkish public opinion.

Keywords

Committee of Union and Progress, Enver Pasha, Mustafa Kemal Pasha, Kâzım Karabekir, National Struggle

Project Number

SDK-2020-9241

İttihatçıların Yurda Geri Dönme Çabaları ve Türk Kamuoyunda Yarattığı Etki

Abstract

30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önde gelen isimleri olan Enver, Talât, Cemal Paşalar 2 Kasım’ı 3 Kasım’a bağlayan gece bir Alman dretnotuyla ülkeden ayrılmışlardır. Bu isimler Kırım’a vardıktan sonra, Talât ve Cemal Paşalar Almanya’ya giderken Enver Paşa Kırım’da kalarak Kafkasya’ya geçmeyi planlamıştır. Yapmış olduğu girişimler başarısız olunca 1919 yılında Almanya’ya giden Enver Paşa, birkaç girişimden sonra Ağustos 1920’de Moskova’ya gidebilmiştir. Bu sırada Anadolu’da işgallere tepki olarak doğan Millî Mücadele hareketi de İttihatçılar tarafından takip edilmiştir. 1920 yılının sonlarına doğru Enver Paşa ve yanındaki diğer bazı İttihatçıların Türkiye’ye dönme girişimleri gündeme gelmiştir. Millî Mücadele’nin lider kadrosu bu girişimi engellemek üzere birtakım kararlar almanın yanı sıra Enver Paşa hakkında da bazı yayınlar yapmaya başlamıştır. Aynı zamanda Enver Paşa hakkında gerek yurtiçi gerek yurtdışı kanallarından da istihbarat toplama faaliyetleri yürütülmüştür. Birinci Dünya Savaşı’nda Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili olan Enver Paşa, hakkında yürütülen bu faaliyetler karşısında Mustafa Kemal Paşa’ya bazı mektuplar gönderdiği gibi, Anadolu’da bulunan İttihatçılarla da yurda geri dönme çalışmaları üzerinden haberleşmeye devam etmiştir. Bu çalışmada, İttihatçıların yurda giriş çabalarının yurtdışındaki İttihatçı kadrolar ile Millî Mücadele kadroları açısından nasıl ele alındığını ve Türk kamuoyunda doğurduğu etkileri irdelemeye çalışacağız.

Keywords

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Enver Paşa, Mustafa Kemal Paşa, Kâzım Karabekir, Millî Mücadele.

Supporting Institution

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)

Project Number

SDK-2020-9241

References

• Agabekov, G. S. (2011) Enver Paşa Nasıl Öldürüldü, (Yay. Haz. Hasan Babacan-Servet Avşar), Bengi Yayınları.
• Akandere, O., Polat, H. A. (2011), Damat Ferit Paşa Hükümetlerinin Millî Mücadele Karşıtı Politikaları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Akşam, 15 Ekim 1921.
• Artuç, N. (2019). Millî Mücadele Döneminde Kazım Karabekir Paşa’nın Enver Paşa Hakkındaki Düşünceleri ve İstihbarat Çalışmaları, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (47), 125-138.
• ATASE, (Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi) Atatürk Arşivi Kataloğu, Ziraat Bankasından Gelen Evrak (ATAZB), K 15. G 30. B 30; K 10 G 13 B 13-1.
• Atay, F. R. (2020). Çankaya, Pozitif Yayınevi, İstanbul.
• Babacan, H. (2002). “Enver Paşa”, Türkler, (13), Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul, 263-272.
• Babacan, H. (2005). Mehmed Talât Paşa 1874-1921, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Babacan, H., Üçüncü, U. (2008) “Ali Şükrü Bey’in İttihatçılığı ve Trabzon İttihatçıları ile İlişkisi”, İlkadım’dan Cumhuriyet’e Millî Mücadele, (Ed. Doç. Dr. Osman Köse), Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları, 545-554.
• Bardakçı, M. (2018). Enver, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Başyazı (İmzasız), (13 Haziran 1921). Eski Hesap, Hâkimiyet-i Milliye, 1.
• BCA, (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), Kararlar Dairesi Başkanlığı 1920-1928, 2.38.18; 5.23.2
• Başyazı (İmzasız), (6 Ekim 1921). Biraz da İnsaf, Varlık, 1.
• Cavid Bey. (2015). Meşrutiyet Ruznâmesi, III, (Haz. Prof. Dr. Hasan Babacan-Servet Avşar), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cavid Bey. (2015a). Meşrutiyet Ruznâmesi, IV, (Haz. Prof. Dr. Hasan Babacan-Servet Avşar), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cebesoy, A. F. (2002). Moskova Hatıraları (21.11.1920-2.6.1922), (Yay. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu), Temel Yayınları.
• Çolak, M. (2019). Komitenin Kahramanı Enver Paşa, Yeditepe Yayınevi.
• Demirbaş, O. (1999). İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Millî Mücadele. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi.
• Erdinç, E. Ş. (2018). Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti Yargılamaları-III Ankara İstiklâl Mahkemesi ve Siyasî Yargılama, Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ertürk, H. (2023). Millî Mücadele Senelerinde Teşkilat-ı Mahsusa, (Yay. Haz. Ahmet Tetik, Ferudun Ata), Palet Yayınları.
• FO, (Foreign Office), 424/254.
• Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü, (2020). (Yayınlayan: Murat Bardakçı), Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Halil Paşa, Bitmeyen Savaş, (1972). (Haz. Taylan Sorgun), Yaylacık Matbaası.
• İlden, Ş. (2018). Sarıkamış, (Yay. Haz. Sami Önal), Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Karabekir, K. (2020). Günlükler, I, (Çeviriyazı: Budak Kayabek, Haz. Yücel Demirel), Yapı Kredi Yayınları.
• Karabekir, K. (2020a), İstiklal Harbimizde Enver Paşa ve İttihat ve Terakki Erkânı, (Yay. Haz. Ziver Öktem), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2020.
• Karaman, S. S. (1962), Enver Paşa ile Nasıl Mücadele Ettim, Yakın Tarihimiz, I(11), 339-341.
• Kocaoğlu, B. (2006). Mütarekede İttihatçılık İttihat ve Terakki Fırkası’nın Dağılması, Temel Yayınları.
• Küçükkılınç, İ. (2018). Jön Türklük ve Kemalizm Kıskacında İttihatçılık, Historia Yayınları.
• Öğün, T. (2019). 100 Soruda Sarıkamış Harekâtı, Rumuz Yayınevi.
• Öğün, T. (2024). Sansür ve Propaganda Gölgesinde Ruslarla Savaş ve Sarıkamış Harekâtı (İnceleme-Kaynak Metinler), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sonyel, S. R. (1990). Kurtuluş Savaşı Günlerinde Mustafa Kemal-Enver Çatışması, Belleten, LIV(209), 381-402. TBMMZC, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi.
• Teke, C. (2023). Türk Siyasi Hayatında Memduh Şevket Esendal, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Tekir, S. (2021). Beyaz Harp, Kronik Kitap.
• Tekir, S. (2024). İttihatçılık İktidar, Kronik Kitap.
• TİTE, (Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi, 46/123; 40/72.
• TTK, (Türk Tarih Kurumu Arşivi), 90/14, Enver Paşa Evrakı (EP), 1/6/6.
• Tunaya, T. Z. (1989). Türkiye’de Siyasal Partiler, III, Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Üçüncü, U. (2012). İttihatçıların Trabzon’daki Faaliyetleri (1919-1926), (Ed. Hasan Babacan), Altınpost Yayıncılık.
• Yamauchi, M. (1995). Hoşnut Olamamış Adam-Enver Paşa Türkiye’den Türkistan’a, Bağlam Yayıncılık.