Molla Nezir Hergemoyî'nin Bir Mecmuasında (Keşkülünde) Fakî-yi Teyran’ın İki Bilinmeyen Şiirinin Tanıtımı ve Tahlili

Year 2025, Issue: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 70 - 82, 30.10.2025

Nurettin Ertekin

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1663817

Abstract

Van bölgesinin yetiştirdiği, Kürt edebiyatında Mela-yi Cizîrî, Şeyh Ahmed-i Hani gibi en çok tanınan şairlerinden birisi de Fakî-yi Teyran dır. 1549 yılında Van ilimizin Bahçesaray (Mikis) ilçesine bağlı Warezor (Warezûz) köyünde doğan Fakî-yi Teyran, 1631 yılında Bitlis ilimizin Hizan ilçesine bağlı Şandis köyünde medfundur. Fakî-yi Teyran, şiir ve manzumelerinde kullandığı sade dil ile klasik edebiyat ile halk edebiyatı arasında bir köprü olmuştur. Her ne kadar sade bir dil kullansa da şiir örgüsünde belagat dilinde sehl-i mümteni olarak tabir edilen, sade ama kolay çevrilmeyen şiirlerinde İlahi aşk ana tema olarak karşımıza çıkmaktadır. Şiirlerinde daha çok musammat tarzını benimsemesi, şiirlerinin yazılmadığı, başka bir ifade ile sanat kaygısı güdülmeden İlahi aşkın coşkusu ile dile geldiği aşikârdır. Bu çalışma klasik Kürt edebiyatının önemli simalarından Fakî-yi Teyran’ın iki yeni şiirini ele almıştır. Klasik Kürt edebiyatı geleneğinde şairlerin divanları ve özgün el yazmalarının günümüze ulaşması oldukça sınırlı kalmıştır. Bu durum, özellikle 19. yüzyıl öncesinde yaşamış şairlerin divanlarında daha belirgin şekilde görülmektedir. Ali Harîrî, Melayê Cizîrî, Şeyh Ahmed-i Hanî ve Molla Hüseyin Bateyî gibi önemli şahsiyetlerin kapsamlı şiirsel eserleri, ancak edebiyat muhiplerinin derleme çalışmaları ve çeşitli mecmualarda (keşkül) muhafaza edilmeleri sayesinde günümüze ulaşabilmiştir. Fakî-yi Teyran'ın eserleri de benzer bir akıbete maruz kalmıştır. Günümüzde dahi çeşitli mecmualarda ve yeni keşfedilen el yazmalarında Fakî-yi Teyran'a atfedilen şiirlere rastlanılmaktadır. Bu mecmualardan biri olan Molla Nezir Hergemoyî'nin bir keşkülünde, Fakî-yi Teyran'a ait olduğu belirtilen ve şairin yayımlanmış divanlarında yer almayan iki şiir bulunmaktadır. Bu araştırma, söz konusu iki şiiri incelemektedir. Şiirler hem Arap hem Latin alfabesiyle transkript edilmiş olup, edebî biçim, tür ve muhteva açısından Fakî-yi Teyran'ın diğer şiirleriyle karşılaştırmalı bir analiz çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Keywords

Klasik Kürt Edebiyatı , Keşkül (Mecmu’a) , Şiir , Fâki-yi Teyrân , Molla Nezir Hergemoyî.

Two Unknown Poems by Faqīyi Tayrān in a Miscellany (Kashkūl) of Mūllah Nezīr Hergemoyī : Introduction and Literary Analysis

Abstract

Among the most renowned poets in Kurdish literature, similar to Mela-yi Cizîrî and Sheikh Ahmed-i Hani, is Faqīyi Tayrān, a distinguished figure from the Van region. Faqīyi Tayrān was born in 1549 in Warezor (Warezûz) village, Bahçesaray (Müküs) district of Van province, and was laid to rest in 1631 in Şandis village, Hizan district of Bitlis province. Faqīyi Tayrān,with his straightforward and accessible poetic language, established a link between the refined tradition of classical Ottoman literature and the oral, popular style of folk poetry. Although he employed a plain language, his poetry is characterized by the eloquent simplicity termed 'sehl-i mümteni', wherein divine love emerges as the main theme. His preference for the musammat style in his poetry reveals that his verses, rather than being meticulously written with artistic concerns, were eloquent expressions of divine love.This study examines two newly discovered poems by Faqīyi Tayrān, one of the prominent figures in classical Kurdish literature. In the tradition of Classical Kurdish literature, the survival of poets' divans and original manuscripts has remained quite limited. This situation is more prominent particularly in the divans of poets who lived before the 19th century. The comprehensive poetic works of important figures such as Ali Hariri, Melayê Cizîrî, Sheikh Ahmed-i Hanî, and Molla Hussein Bateyî have only survived through the compilation efforts of literature enthusiasts and their preservation in various miscellanies (keşkül). Faqīyi Tayrān 's works have met a similar fate. Even today, poems attributed to Faqīyi Tayrān are being discovered in various miscellanies and newly found manuscripts. In one of these miscellanies, compiled by Molla Nezir Hergemoyî, there are two poems attributed to Faqīyi Tayrān that are not included in the poet's published divan. This research examines these two poems. The poems have been transcribed in both Arabic and Latin alphabets and have been evaluated within a comparative analysis framework with Faqīyi Tayrān 's other poems in terms of their literary form, genre, and content.

Keywords

Classical Kurdish Literature , Kashkūl , (Mcmū‘ā) , Poem , Faqīyi Tayrān , Mūllah Nezīr Hergemoyī.

References

• Aykaç, Y. (2022). Tewsîf û Danasîna Keşkûla Kurdî ya li Pirtûkxaneya Meclîsê Şûrayê Îslamî. Kurdiyat (5), 31-47. https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1118723
• Aykaç, Y. (2023). Ji Koleksiyona Aleksandre Jaba: Mecme’a Xezelyatêd Şu’erayêd Kurmancan. Peywend.
• Bozkur, S. (2024). Mela Nezîrê Hergemoyî û Mecmû’eya Wî (Lêkolîn-Tekst) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Mardin Artuklu Üniversitesi.
• Celîl, C. (2004). Keşkûla Kurmancî. Ayhan Matbaası.
• Cezayîrî, N. (1333). Zuhre’r-Rebi’. (N. M. Cezayîrî, Çev. A. Kitapçi ve M. Mûsevî, Thk.). Tabe Serah.
• Cizîrî, M. (2019). Dîwan. (T. Î. Doskî, Amd,). Nûbihar.
• Danişpijûh, M. T. (1359). Mureḳḳe’sazî û Cungnivîsî. Ferheng-i Peyam.
• Dêreşî, S. (2005). Dîwana Feqiyê Teyran. Sipîrêz.
• Doskî, T. Î. (2020). Baxê Îrem. (M. Z. Ertekin, Amd.). Dara.
• Eminoğlu, N. (2022). “Cihê Paşxaneya Çandî ya Hîzan û Miksê Di Kesayetî ya Edebî ya Feqiyê Teyran de”, Feqînasî Mîrasa Feqiyê Teyran. Weşanxaneya Peywend.
• Ertekin, N. (2024 Aralık). Helbestên Feqiyê Teyran. Fener Rojbiyanî ile Söyleşi.
• Fâki-yi Teyran. (2014). Divan. (K. Yıldırım, Çev.). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Fesâyî, M.R. (1380). Enva’i Şi’ri Farsî. Întîşârât-i Nuvid.
• Germarûdî, ‘E. M. (1377). Kelem Endâz. Sîrûş.
• Helebî, A. E. (1387). Keşkûl-i Cedid. Katre.
• Hergemoyî, M. N. (Tarihsiz). Keşkûl: Cilt 9, Basılmamış El Yazma.
• Humâyî, C. (1373). Funûn-i Belâgât û Sinâ’at-i Edebî. Çapxane-i Sitare.
• Karak, M. Z. (2021). Helbesteke Nûpeyda ya Feqîyê Teyran. Nubihar Akademi 4/15, 109-119.
• Me’în, M. (1381). Ferheng-i Me’în. (Cilt 2). Âdîna.
• Öz, R. (2023). Antolojiya ‘Eqîdenameyên Kurdî. Peywend.
• Özbek, Ö. (2023). Seyda Mela Nezîr Hergemo (Akın), Mutasavvuf, Müellif ve Şair. Yayınlanmayan Çalışma.
• Qoxî, E. H. (2022). Dîwana Cami’. (C. Karaman, Lêkolîn û Amadekariya bo Latînî,). Banga Heq.
• Rezimcû, H. (1372). Envâ-ı Edebî û Âsâr-ı Ân Der Zebân-ı Fârsî. Astani Qudsi Redewî.
• Sadînî, X. (2013). Feqiyê Teyran: Jiyan, Berhem û Helbestên Wî. Nûbihar.
• Se’dî, M. (1385). Kulliyat-i Se’dî. (M. ‘E. Firûxî, Tsh,). Hermes.
• Şemîsa, S. (1386). Envâ-ı Edebî. Mîtra.
• Şeyxmûs, M. (2014). Dîwanen Camî‘en. Çapa Taybet, Bê Weşanxane.
• Taşkesen, M. (2007). Seyyid Abdülhakim El-Hüseyni'nin Hayatı ve Tasavvuf Anlayışı [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Zinar, Z. (1991). Nimûne Ji Gencîneya Çanda Qedexekirî. Yekîtiya Nivîskarên Kurd.