ADİLCEVAZ RÜŞDİYE MEKTEBİ

Year 2025, Issue: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 383 - 397, 30.10.2025

Yağmur Şen

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1677272

Abstract

Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda, birçok alanda olduğu gibi, eğitim alanında da önemli yenilikler gerçekleştirilmiştir. Bu yüzyılda peş peşe yaşanan yenilgiler, ordunun ıslahını zorunlu kılmıştır. Batılılaşma serüveni çerçevesinde, birçok alanda yeni reformlar yapmak kaçınılmaz olmuştu. 1839’da Tanzimat’ın ilanı ve ardından 1856 Islahat Fermanı ülkedeki eğitim konusuna köklü çözümler getirememişti.
Geleneksel eğitim kurumlarının yanı sıra, Avrupa eğitim sistemi örnek alınarak çağın gereklerine uygun bir eğitim anlayışı benimsenmiştir. Bu anlayış doğrultusunda, devlet kurumlarında kalifiye eleman istihdamı hedeflenmiştir. Tanzimat Dönemi, bu çerçevede, eğitim sahasında da önemli gelişmelere sahne olmuştur. Dönemin şartları değerlendirildiğinde, sıbyan mektepleri yeterli olmadığından, sivil eğitimde modernleşmenin öncüsü olacak Rüşdiye mekteplerinin açılmasını gündeme getirmiştir.
Rüşdiye adı verilen bu okulların açılmasına yönelik ilk eğitim girişimleri, II. Mahmud (1808–1839) döneminin sonlarına doğru başlamış, ancak bu okullar fiilen Sultan Abdülmecid (1839–1861) döneminde kurulmuştur. İlk Rüşdiye mektebi, 1847 yılında İstanbul'daki Dâvud Paşa semtinde açılmıştır. Elde edilen başarıların ardından, bu okulların sayısı hızla artmıştır. Rüşdiyelerin çoğalması, medrese dışında öğretmen yetiştirecek kurumlara olan ihtiyacı da artırmıştır. Bu amaçla, 1848 yılında İstanbul'da, Osmanlı Devleti’nin ilk öğretmen okulu olan Dârülmuallimîn-i Rüşdî açılmıştır. Bu okuldan mezun olan öğretmenlerin sayısının artmasıyla birlikte, taşrada da birçok Rüşdiye mektebi kurulmuştur. Osmanlı taşrasında açılan Rüşdiye mekteplerinden biri de Van Vilayetine bağlı Adilcevaz Rüşdiye Mektebi olmuştur.
Bu çalışmada, arşiv kayıtlarına dayanarak Adilcevaz Rüşdiye Mektebi’nin kuruluş süreci, okulun genel programı, ders içerikleri, öğretmen atamaları, öğrenci profili ve devam durumları, okulda görev yapan personelin ve öğrencilerin durumları ayrıntılı bir şekilde değerlendirilecektir.

Keywords

: Osmanlı Devleti , Eğitim , Rüşdiye Mektebi , Adilcevaz.

ADİLCEVAZ RÜŞDİYE SCHOOL

Abstract

In the Ottoman Empire in the 19th century. In the 21st century, important innovations were made in the field of education, as in many other fields. Successive defeats in this century necessitated the reformation of the army. Within the framework of the Westernization adventure, it became inevitable to make new reforms in many areas. The declaration of Tanzimat in 1839 and the subsequent Reform Edict of 1856 could not bring radical solutions to the issue of education in the country. In addition to traditional educational institutions, an educational approach suitable for the requirements of the age has been adopted by taking the European education system as an example. In line with this understanding, it is aimed to employ qualified personnel in state institutions. In this context, the Tanzimat Period also witnessed important developments in the field of education. Considering the conditions of the period, since primary schools were not sufficient, he brought to the agenda the opening of Rüşdiye schools, which would be the pioneer of modernization in civilian education.
The first educational attempts to open these schools, called Rüşdiye, took place during World War II. It started towards the end of the reign of Mahmud (1808–1839), but these schools were actually established during the reign of Sultan Abdülmecid (1839–1861). The first Rüşdiye school was opened in 1847 in the Davud Pasha district of Istanbul. Following the successes achieved, the number of these schools increased rapidly. The proliferation of secondary schools has also increased the need for institutions that train teachers other than madrasahs. For this purpose, Dârülmuallimîn-i Rüşdî, the first teacher training school of the Ottoman Empire, was opened in Istanbul in 1848. With the increase in the number of teachers graduating from this school, many Rüşdiye schools were established in the provinces. One of the Rüşdiye schools opened in the Ottoman provinces was Adilcevaz Rüşdiye School in Van Province. In this study, based on archive records, the establishment process of Adilcevaz Junior High School, the school's general program, course contents, teacher appointments, student profile and attendance status, and the situation of the staff and students working at the school will be evaluated in detail.

Keywords

Education , Junior High School , Adilcevaz.

References

• BOA. MF.MKT. 460-47.
• BOA. MF. MKT. 1093-32.
• BOA. MF. İBT. 45-94.
• BOA. MF. İBT. 36-37.
• BOA. MF. İBT. 174-81.
• BOA. MF.İBT. 36-38.
• BOA. MF.İBT.41-110.
• Düstur, II. Tertib, I. Cilt, Dersaadet: Matbaa-i Osmanî, 1329.
• Akgündüz. A. (2018). Osmanlı Tarih ve Hukuk Istılahları Kamusu. İstanbul, OSAV Yayınları, 1060.
• Akgündüz. H. (1997). Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi. İstanbul,Ulusal Yayınları. 376.
• Akyüz. Y. (2015). Türk Eğitim Tarihi. Ankara, Pegem Yayınları. 2-60.
• Alkan. M. Ö. (2000). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924. Ankara, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları. 5.
• Altınova Şahin. A. (2018). Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri. Ankara, TTK Yayınları. 5-325.
• Atay. H. (1983). Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi Medrese Programları-İcazetnameler, Islahat Hareketleri. İstanbul, Dergâh Yayınları. 82.
• Ayverdi. İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul, Kubbealtı Neşriyat. 825.
• Bilirli. T. (2021). “Osmanlı Devleti’nde Modern Eğitim Kurumlarından Rüşdiye Mektepleri: Çaycuma Rüşdiye Mektebi Örneği”. İTOBİAD. (10), İstanbul. 3834-3852.
• Doğan. İ. (2012). Türk Eğitim Tarihinin Ana Evreleri. Ankara, Nobel Yayınları.74.
• Kazıcı. Z., Ayhan. H. (2010). “Tâlim ve Terbiye”. DİA.(39). İstanbul, TDV Yayınları. 545-548. Kodaman. B. (1999). Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi. Ankara, TTK Yayınları. 7-160.
• Mahmud Cevad. (2002). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkilât ve İcraatı. (Haz: Mustafa Ergün vd.). İstanbul, MEB Yayınları. 18-50.
• Muallim Cevdet. (1978). Mektep ve Medrese. İstanbul, Çınar Yayınları. 62.
• Özcan. A. (1992). “Tanzimat Döneminde Öğretmen Yetiştirme Meselesi”. 150. Yılında Tanzimat. (Haz: Hakkı Dursun Yıldız). Ankara. 444-460.
• Öztürk. C. (2008). “Rüşdiye”. DİA. (35). İstanbul, TDV Yayınları. 300-303 .
• Pakalın. M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. (3). İstanbul, MEB Yayınları. 65.
• Unat. F.R. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış. Ankara, MEB Yayınları. 3.