İşveren-Hükümet İşbirliği: 1987 İşçi Grevleri’nde Grev Kırıcılık

Year 2025, Issue: 69, 18 - 28, 01.10.2025

İlknur Karanfil

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1513640

Abstract

Bu çalışmada 12 Eylül darbesi sonrasında kabul edilen yeni Sendikalar Kanunu (SK) ve Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu (TİSGLK) ile değişen endüstri ilişkileri bağlamında ilk gerçekleştirilen işçi grevleri ele alınmaktadır. Darbe sonrası 1961 Anayasası ile gelen hak ve özgürlükler kısıtlanmış, sendikaların grev ve toplu sözleşme yapması belli kriterlere bağlanarak zorlaştırılmıştır. 1987 yılında, Netaş grevi, Kazlıçeşme deri işçileri grevi, Petrol ve kimya sanayii işçileri grevi ve Seydişehir Aliminyum grevi gerçekleştirilmiştir. 1987 yılında gerçekleşen 12 Eylül sonrası ilk grevler, ücretlerin darbe sonrasında eridiği dönemi telafi edecek kazanımları beraberinde getirmiştir. Ancak diğer yandan işverenlerin hükümetin göz yumması ile grev kırıcılığına başvurduğu bir dönem de olmuştur. Darbe sonrasında iktidara gelen Özal hükümetinin işveren yanlısı tavrı da grev kırıcı faaliyetlerin güçlenmesine yol açmıştır. Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri arşivlerinde Kasım 1986- Aralık 1987 aralığında yapılan gazete taraması sonucu elde edilen verilerle grev kırıcı faaliyetler ve grevler sırasında yaşananlar ortaya konulmuştur. Çalışmada, 1987 grevlerinin kazanımla sonuçlanmasının sendikal hareketi canlandırdığı ancak grev kırıcı faaliyetlerin dönemin hükümetinin işveren yanlısı tavrından ötürü güçlendiği sonucuna varılmıştır.

Keywords

işçi hareketi , İşçi grevi , Grev kırıcılık , 12 Eylül Darbesi , Toplu pazarlık , işçi hareketi , Türkiye

Employer-Government Collaboration: Strikebreaking in the 1987 Labor Strikes

Abstract

This study examines the first labor strikes in the context of the new Trade Unions Law (SK) and Collective Bargaining, Strike and Lockout Law (TİSGLK) adopted after the September 12 coup in the context of changing industrial relations. After the coup d'état, the rights and freedoms introduced by the 1961 Constitution were restricted, and it became more difficult for trade unions to strike and collectively bargain with certain criteria. In 1987, Netaş strike, Kazlıçeşme leather workers' strike, Petroleum and chemical industry workers’ strike and Seydişehir Aluminum strike took place. The first post-September 12 strikes in 1987 brought gains to compensate for the post-coup period of wage erosion. On the other hand, there was also a period when employers resorted to strike-breaking with the connivance of the government. The pro-employer attitude of the Özal government that came to power after the coup also led to the strengthening of strike-breaking activities. With the data obtained from the newspaper archives of Cumhuriyet and Milliyet newspapers between November 1986 and December 1987, strikebreaking activities and what happened during the strikes are revealed. The study concludes that the victorious outcome of the 1987 strikes revitalized the trade union movement, but scab activities were strengthened due to the pro-employer stance of the government of the period.

Keywords

Worker strike , Strikebreaking , September 12th coup , Collective Bargaining , Labor movement , Turkey

References

• Ağlatan Sözleşme. (1987, Haziran 19,) Milliyet, 13.
• Ahmad, Feroz (1995). Modern Türkiye'nin Oluşumu. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Albo, G. (2008). ‘Neoliberalism and the Discontented’ içinde Panitch L.and Leys C. (ed.), Socialist Register: Global Flashpoints: Reactions to Imperialism and Neoliberalism. Londra: Merlin Press.
• Albo, G. (2009) “The crisis of neoliberalism and the impasse of the union movement”, Development Dialogue 51, Postneoliberalism – A beginning debate, ss. 119-131.
• Başkaya, Fikret (2011). “Seksen Öncesi/Seksek sonrası ya da Rejimin Niteliği”, Karaburun Bilim Kongresi Bugüne Bakmak: 1980 Sonrasında Türkiye’de Yaşanan Toplumsal Dönüşüm Süreçleri. İstanbul: Dipnot.
• Boratav, Korkut (1991). 1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm. İstanbul: Gerçek.
• Caniklioğlu, N. (1998). Grev Kırıcılığı, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Checchi, D., ve Visser, J. (2005). “Pattern persistence in European trade union density: A longitudinal analysis 1950–1996.” European Sociological Review, 21(1), 1-21.
• Çap, İlkin Behlül ve Durmuşkaya, Cihan, (2014) “Türkiye'de Sendikacılığın Tarihsel Gelişimi ve Sendikalaşma Oranının Azalma Sebepleri”, European Journal of Social Sciences Education and Research 3(2), 33-47.
• Çelik, A. (2017) “Çalışma İlişkilerinde Esneklik ve Kuralsızlaşma: 1980’den 2010’a”, Çalışma İlişkileri Tarihi içinde, Makal, A. (Ed.), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Çelik, A. (2010) Vesayetten Siyasete Türkiye' de Sendikacılık (1946-1967). İstanbul: İletişim.
• Deri Grevi Bitti. (1987, Ekim 30). Milliyet, 10.
• Deri iş kolu: Garip bir çağrı. (Ağustos 28, 1987). Cumhuriyet Arşiv.
• DİSK-AR Raporu (2020) Emeğe Karşı Sermaye Darbesi: 12 Eylül İşçi Haklarını Nasıl Yok Etti?, Aziz Çelik (ed.) İstanbul: DİSK.
• Doğdu, Hande Beyza (2021) “1980 Sonrası Grev Yasaklarındaki Süreklilik ve Dönüşüm Üzerinden Türkiye’de Otoriter Neoliberalizmin Gelişimine Dair Bir İnceleme”, İstanbul Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Doğru, Necati, Ballı, Rafet (1987, Şubat 13). “Bir Grevin Anatomisi”, Milliyet, 11.
• Güzel, Şeyhmus (1995). Türkiye’de İşçi Hareketi. İstanbul: Sosyalist Yayınlar.
• Haberler (1987, Şubat 14). Milliyet., 3-14.
• Haberler (1987, Ocak 5) Milliyet, 8.
• Huw, Beynon (1984) “The Miners’ Strike in Easington”, New Left Review 148, ss. 104-115.
• Hyman R. (1989). Strikes. 4th Edition. London: Macmillan.
• Kahraman, Özge (2019). “1987 Kazlıçeşme Deri İşçilerinin Grev Öyküsü”, Çalışma ve Toplum 4, 2611-2638.
• Karanfil, İlknur (2015, Temmuz 1). Netaş işyeri temsilcisi Mehmet Çabuk ile Mülakat. Yer: Birleşik Metal-İş Sendikası.
• King, Desmond ve Wood, Stewart (1999) The Political Economy of Neoliberalism: Britain and the United States in the 1980s, içinde Kitschelt, H., Lange, P., Marks, G., & Stephens, J. D. (ed.). Continuity and Change in Contemporary Capitalism. Cambridge: Cambridge University Press.
• Koç, Yıldırım, (1998) 100 Soruda Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Koçak, Hakan, Çelik, Aziz (2016) “Türkiye İşçi Sınıfının Ayağa Kalktığı Gün: Saraçhane Mitingi”, Çalışma ve Toplum 2, 647-678.
• Koray, M., Çelik, A. (2007). Avrupa Birliği ve Türkiye’de Sosyal Diyalog, Ankara: Belediye-İş Yayınları.
• Kutal, M. vd. (1998). Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 2. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Lee, C. S. (2005). “International migration, deindustrialization and union decline in 16 affluent OECD countries, 1962–1997.” Social Forces, 84(1), 71-88.
• Nergis, Ali Haydar (1987, Ekim 18). Grev Kaçakları!, Aktüalite, 2.
• Pekin, Faruk (1998). “DİSK Davası”, maddesi, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, 1. Cilt. İstanbul: Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Petrol-İş. (1988). ’87 Petrol-İş Yıllığı. İstanbul: Petrol-İş.
• Ozan, Ebru Deniz (2012). Gülme Sırası Bizde: 12 Eylül’e Giderken Sermaye Sınıfı, Kriz ve Devlet. İstanbul: Metis.
• Sönmez, Mustafa (1992). 100 Soruda 1980’lerden 1990’lara ‘Dışa Açılan Türkiye Kapitalizmi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Talarico, Andrea (2021). “Technological Strikebreaking: A Case Study of Quebec's Anti-Scab Legislation”, Relations Industrielles / Industrial Relations, 76(3), 587-606.
• Tek Gıda-İş, (2024). “ ANAP Döneminde kamu kesimi işveren sendikacılığı” Sendika Akademisi. https://www.tekgida.org.tr/anap-doneminde-kamu-kesimi-isveren-sendikaciligi-68269/ Erişim: 10.03.2025.
• Tokatlı, O. (1999) Kırmızı Plakalar: Türkiye'nin Özallı Yılları, 1. Baskı, İstanbul: Doğan Kitapçılık A. Ş.
• Türker Topalhan, (1999) “Türk İş Hukukunda Grev Ertelemesi ve Uygulamaları”, Gazi Üni. İİBF Dergisi 2(99), 17-39. Türkiye’de Grev Yapılabilir mi? (1987, Şubat 22) Milliyet , 7.
• Türk İş Aylık Dergisi (1987, Ağustos) “Seydişehir Grevi ve Diğerleri”, 17.
• Western, Bruce (1995). “A Comparative Study of Working-Class Disorganization: Union Decline in Eighteen Advanced Capitalist Countries,” American Sociological Review 60, ss. 179-201.
• Yelek M. S. (2024). İşveren Sendikalarının Grev Kırma ve Sendikasızlaştırma Faaliyetleri: Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) Örneği. Mülkiye Dergisi, 48(1), 29-70.
• 6 İşçiye Gözaltı. (1987, Şubat 14). Milliyet, 6.