Anadolu Selçuklu Çağında Şifahane Bünyesinde Yer Alan Türbeler

Yıl 2021, Sayı: 7, 253 - 276, 30.06.2021

Gülsün Ebiri

Öz

Türklerin Anadolu’ya ilk yerleştiği 11. yüzyıl ile Anadolu’nun bu döneminde en güçlü devlet olan Anadolu Selçuklu devletinin yıkıldığı 1308 yılına kadarki dönem “Selçuklu Çağı” olarak nitelendirilmektedir. 11. yüzyıldan sonra Türklerin Anadolu’ya gelmesi ve gerçekleşen fetihler ile göçler yoluyla kültürler arasında etkileşim yaşanmıştır. Bu etkileşim sonucunda ortaya yeni bir sentez çıkmıştır. Anadolu’nun farklı coğrafyalarında bulunan devletler arasında yaşanan kültürel etkileşim ve sanat anlayışlarından dolayı Anadolu’da renkli bir sanat ortamı oluşmuştur. Bu sanat ortamında Cami, mescit, medrese, kervansaray, Şifahane, türbe, tekke, zaviye, hankâh ve hamam yapıları inşa edilmiştir. Dönem içerisinde yapılan bu imar faaliyetleri arasında şifahanelerin mimarlık tarihinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Şifahaneler, sağlık çalışmaları ve hizmetlerinin yapıldığı yerler olan günümüz hastaneleridir. Sosyal devlet anlayışı içerisinde inşa edilen bu yapıların bünyelerinde mezar anıtı olan türbeler yer almaktadır. Türbeler, yapı türü olarak Türklerin İslam mimarisine bir katkıları olarak kabul edilmektedir. Bu yapı türünün Türk-İslam mimarisindeki çoğunluğu da bunu doğrular niteliktedir. Türk İslam mimarisinde bağımsız inşa edilen mezar anıtlarının yanı sıra başka yapılarla tasarlanan türbe örneklerine de rastlanmaktadır. Bu çalışma kapsamında Anadolu Selçuklu çağı mimarisinde şifahane bünyesinde yer alan türbeler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türbe,, Türk-İslam Mimarisi,, Şifahane

Kaynakça

• Akok, M. (1969). Kayseri’de Gevher Nesibe Sultan Darüşşifası ve Sahabiye Medresesi Rölöve ve Mimarisi. Türk Arkeoloji Dergisi,17, 133-184.
• Aksoy Demircan, Z. (2015). “Diğer yapılarla ilişkileri Bakımından Mezar Anıtları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 487-499.
• Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı I-II. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Bayat, A. H.( 2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Bayat, A. H. (2006). Sivas Darüşşifasının Bilinen ve Bilinmeyen Kitabeleri. Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu, 29 Eylül- 1 Ekim 2005, 351-365.
• Cantay, G. (2014). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Cantay, G.(1997). Sivas I. İzzeddin Keykâvus Darüşşifası. Erdem Dergisi, 9(27), 975-980.
• Cantay, G. (2006). Darüşşifalar. Ahmet Yaşar Ocak, Ali Uzay Peker, Kenan Bilici (Ed.)Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2 içinde (s.313-333), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çetintaş, S. (1953). Sivas Darüşşifası: 614h./1217. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Demircioğlu Y. (2017). “Türbelerin Mahiyeti ve Türbe Mimarisinin Gelişimi”, Kasım, 2-15.
• Devellioğlu, F. (2014). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi
• Eser, E. (2017). Sivas I. İzzeddin Keykavus Şifaiyesi Hakkında Bazı Yeni Görüşler, Hayat Ağacı Dergisi, 33, 56-62.
• Gabriel, A. (1954). Kayseri Türk Anıtları. Tütenk, A. A. (Çev.). Ankara: Güneş Matbaası.
• Gündoğdu, H. (Ed.). (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat. Ankara.
• İpekoğlu, B. (2006). Birleşik işlevli Yapılar. Ahmet Yaşar Ocak, Ali Uzay Peker, Kenan Bilici (Ed.), Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2 içinde (s. 111- 125), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kocabıyık, S. (2002). Sivasta Selçuklu Medreselerinde Yer Alan Kitabeler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kuban, D. (2010). Divriği Mucizesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Kur'an-ı Kerim Meâli. (2010). Altuntaş, H. Şahin, M. (Haz.), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kutlu, M. ( 2017). Kayseri Çifte Medrese’de Gevher Nesibe Darüşşifası’nın Konumu Üzerine Bir Değerlendirme. Sanat Tarihi Dergisi, 26. 363-377.
• Numan, İ ve Aksulu, I. (1999). Tokat Gök Medrese Darüs’sülehası’nın Restitüsyonu. Çiğdem Kafescioğlu, Lucienne Thys Şenocak (Ed.) Aptullah Kuran İçin Yazılar içinde (s.43-54). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Numan, İ. (1984). Tokat Gök Medrese İle Yanındaki Yapı Bakıyesi Arasındaki Mimari Münasebet. Suut Kemal Yetkin’e Armağan içinde (s.249-261), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Armağan Dizisi.
• Otto- Dorn, Katharina (1964). L Art de L Islam, Paris.
• Önge, Y. (1978). Bugünkü Bilgilerimiz Işığı Altında Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası. Yılmaz Önge, İbrahim Ateş, Sadi Bayram (Der.), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Önkal, H. (2015). Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Özbek, Y ve Arslan, C. (2008). Kayseri taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, 1, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (1971). Türk Anadolu’da Mengücek Oğulları, İstanbul:Milliyet Yayınları. Sakaoğlu, N.( 2012) Dünya Kültür Mirası Divriği Külliyesi. Hayat Ağacı Dergisi,19, 31-36.
• Sönmez, Z. (1995). Başlangıcından XVI. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam mimarisinde Sanatçılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sözen, M.(1970). Anadolu Medreseleri(Selçuklular ve Beylikler Devri). 1, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Şaman Doğan, N. ( 2013). Kayseri'deki Selçuklu Dönemi Kadın Türbeleri, Vakıflar Dergisi, 39, 15-26.
• Şaman Doğan, N. (2016). Anadolu Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykavus Döneminde (1211-1220) Baniler Ve İmar Faaliyetleri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 219-250.
• Şemseddin Sami. (2014). Kâmus-i Türkî. Ankara: Çağrı Yayınları.
• Tuncer, O. C. (1979). Son Kazıların Işığı Altında Sivas Şifahanesi Plânı. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 15-20. X. 1973) Tebliğler, 3, 911-951.
• Turan, O. (1951). Selçuklular Zamanında Sivas Şehri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Dergisi, 9(4), Sayı 4, 447-457.
• Türkmen, Kerim. (1998). Selçuklu Döneminde Kayseri’nin İmar Faaliyetlerine Katkıda Bulunan Hanımlar. II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri içinde (s.437-449). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Ülgen, A. S. (1962). Divriği Camii ve Darüşşifası. Vakıflar Dergisi, 5, 92-97.
• Yetkin, Şerare, (1972). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişimi. İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları.