“Bana Cevâmiuʿl-Kelim (Özlü Sözler) Verildi” Hadisinin Tahlili

Yıl 2019, Sayı: 13, 57 - 89, 26.06.2019

Abdurrahman Ece

https://doi.org/10.16947/fsmia.582357

Cited By: 1

Öz

Hz. Peygamber’e ref’ edilen “Bana “cevâmiu’l-kelim” (özlü sözler) verildi” sözü,

temel hadis kaynaklarımızda geçen ve ilim ehli arasında meşhur olan bir hadistir. Cevâmiu’l-

kelim, birçok manayı içinde toplayan veciz sözleri ifade etmektedir. Ancak Allah

Resûlü’nün (s.a.s.) bu sözüyle ne kastettiği konusunda âlimler arasında görüş birliği bulunmamaktadır.

Bununla Kur’an’ın kastedildiğini söyleyenler olduğu gibi kastedilenin

hadisler olduğu görüşünde olanlar da vardır. Bazı rivayetlerde Hz. Peygamber’in hususiyetlerinden

biri olarak bunun zikredilmiş olması ayrıca üzerinde durup tahlil etmeyi

önemli kılmaktadır.

Bu çalışmada Hz. Peygamber’in bu sözünün geçtiği kaynaklar, varsa rivayet metinleri

arasındaki farklılıklar ve “cevâmiu’l-kelim” kavramı etrafındaki farklı görüşler

irdelendikten sonra genel bir değerlendirmeye gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cevâmiu’l-kelim, hasâis, fezâil, Kur’an, hadis

Analysis of The “I Was Given The Jawami Al-Kalim” Hadith

Öz

The “I was given the Jawami al-kalim” narration attributed to the Prophet is in the

basic hadith sources and a well-known hadith among the scholars of science. Jawami

al-kalim, refers to self-words that contain many meanings. However, there is a consensus

among scholars about what the Messenger of Allah means with this narration. Some say

that the Qur’an is meant, while some say that the meant are hadiths Some say that the

Qur’an is meant, while some say that the meant are hadiths. In the some narrations, the

fact that it is mentioned as one of the characteristics of the Prophet also makes it important

to point out and analyze this narration.

In this study, the sources of the narration were identified, differences between narrative

texts are mentioned, the different views around cevamii were examined and a general

evaluation has been made.

Anahtar Kelimeler

Jawami al-kalim, khasayis, fadayil, Qur’an, hadith

Kaynakça

• Abd b. Humeyd b. Nasr Ebû Muhammed, el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Hümeyd, Kâhire, Mektebetü’s-sünne, 1988. Abdurrezzâk, Ebû Bekir Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San‛ânî, el-Musannef, Beyrut, el-Mektebü’l-İslâmî, 1403. Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, thk. Şu’ayb el-Arnaût ve diğerleri, Beyrut, Müessesetu’r-Risâle, 1999/1420. _________, Müsned, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Kâhire, Dârü’l-Hadîs, 1995. Alî el-Kârî, Nûruddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Sultan Muhammed, Cemʿu’l-Vesail fi Şerhi’ş-Şemail, Mısır, el-Matabatü’ş-Şarkiyye, ty. _________, el-Mevdû‛âtü’l-Kübrâ, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1971. _________, Şerhü Şerhi Nühbeti’l-Fiker, Dârü’l-Erkam, ty.. _________, Şerhü’ş-Şifâ, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001. Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî, Umdetü’l-Kârî, Beyrut, Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, ty. Aydınlı, Abdullah, “Sahîfe”, DİA Diyanet İslam Ansiklopedisi, 35, İstanbul, TDV Yayınları, 2008. Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali, es-Sünenü’l-Kübrâ, Haydârâbâd, Meclisu Dâirati’l-Ma‛ârif, 1344. _________, Şu‛abü’l-Îmân, Riyâd, Mektebetü’r-Rüşd, 2003. Bezzâr, Ebûbekr Ahmed b. Amr el-Bezzâr, el-Müsned, Medine, Mektebetü’l- ulûm ve’l-hikem, 2009. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl b. İbrâhîm el-Buhârî, el-Câmiü’s- Sahîh, nşr. Mustafa Dîb el-Buğa, Beyrut, Dâru İbn Kesîr, 1993. Dalgın, Nihat, “İbn Lehîa”, DİA Diyanet İslam Ansiklopedisi, 20, İstanbul, 1999. Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl b. İbrâhîm el-Buhârî, ed-Duʻafâu’s-Sağîr, Beyrut, Dâru’l-Maʻrifa, 1986/1406. Cezâirî, Tâhir el-Cezâirî ed-Dımaşkî, Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser, Haleb, Mektebü’l-matbû‛âti’l-İslamiyye, 1995. Elbânî, Muhammed Nasıruddin, Sahîhü’l-Camiʿi’s-Sağîr ve Ziyadetuh, Beyrut, el-Mektebetü’l-İslâmî, 1988. _________, Sahîhu Süneni Ebî Dâvud, Kuveyt, Müessesetü Girâs, 2002. Erul, Bünyamin, “Hadislerin Anlaşılması Meselesi”, Güncel Dini Meseleler I. İhtisas Toplantısı, 02-06 Ekim 2002-Ankara, Ankara, DİB yayınları, 2004. Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdullah, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990. Hattâbî, Ebû Süleymân Hamed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî el-Büstî, A’lâmü’s-Sünen fî şerhi Sahîh el-Buhârî, Mekke, Câmi‛atü Ümmi’l- Kurâ, 1988. Heysemî, Nûruddîn Ali b. Ebîbekr el-heysemî, Mecmaʻu’z-Zevâid ve Menbaʻu’l-Fevâid, thk. Abdullah Muhammed Dervîş, Beyrut, Dârü’l-Fikr, 1994/1414. Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddin Abdürrahim b. Huseyn el-Irâkî. el-Muğnî ‛an hamli’l-esfâr, thk. Eşref Abdülmaksûd, Riyâd, Mektebetü Taberiyye, 1995. İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed enNemerî elEndelüsî, el-İstizkâr, Kahire, Dâru’l-Va’iy, 1993/1414. İbn Ebû Hâtım er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, el-Cerh ve’t-Ta‛dîl, Beyrut, Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1952/1372. İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Riyad, Mektebetu’r-Rüşd, 2003/1423. İbn Düreyd, Ebubekir Muhammed b. Hasen b. Düreyd el-Ezdî el-Basrî, el-Müctenâ, Haydarabâd, Dârü’l-fikr, 1342. İbn Ebî Şeybe, Ebûbekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe, el-Musannef, thk. Muhammed Avvâme, Beyrut, Müessesetü ʻUlûmi’l-Kur’an/Dâru Kurtuba, 2006/1427. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut, Dâru’l-ma’rifa, 1379. _________, Teʽcîlu’l-Menfaa, Beyrut, Dârü’l-Beşâri’l-İslamiyye, 1996/1416. _________, Takrîbu’t-Tehzîb, thk. Muhammed ʻAvâme, Sûriye, Dâru’r-Raşîd, 1991/1411. _________, Tehzîbu’t-Tehzîb, thk. Adil Murşid, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1995/1416. _________, Lîsanü’l-Mizân, thk. Ebû Gudde, Beyrut, Mektebu’l-Matbâ’âti’l- İslamiyye, 2002. İbn Hibbân, Muhammed b. Hibban b. Ahmed Ebu Hatim et-Temimi el-Busti, es-Sikât, by, Dâru’l-fikr, 1975/1395. _________, Sahîhu İbn Hibban bi Tertibi İbn Belban. thk. Şuayb el-Arnaût, Beyrut, Muessesetu’r-Risale, 1993/1414. İbn Huzeyme, Muhammed b. İshak b. Huzeyme en-Neysabûrî. es-Sahîh, thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî, Beyrut, el-Mektebü’l-İslâmî, 1975. İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Garîbü’l-Hadîs, Bağdâd, Matbaatü’l-‛Ânî, 1397. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdulbakî, Beyrut, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1975. İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Manzûr el-Efrîkî el-Mısrî. Lisânü’l-ʻArab, Kâhire, Dârü Sâdır, 1993. İbn Mulakkın, Sirâcuddîn Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed eş-Şâfiî el-Mısrî, el-Bedrü’l-münîr fî tahrîci’l-ahâdîsi ve’l-âsâri’l-vâki‛a fî’ş-Şerhi’l-kebîr, thk, Mustafâ Ebü’l-Gayt, Riyâd, Dârü’l-Hicre, 2004. _________, Gâyetü’s-sûl fî Hasâisi’r-Resûl, Beyrut, Dârü’l-Beşâir, 1993. İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî el-Hanbelî, Câmi‛ül-ʽUlûm ve’l-Hikem, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015. İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, el-Futûhâtü’l-Mekkiyye, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1999. _________, el-Hakîkatü’l-Muhammediyye, el-Mektebetü’ş-Şâmile. İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferac Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Garîbü’l-Hadîs, Beyrut Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985. _________, ed-Du‛afâ ve’l-Metrukîn, thk. Abdullah el-Kâdî, Beyrut Dârü’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1406. İbnü’l-Esîr, Ebû’s-Sa‛âdât el-Mubârek b. Muhammed el-Cezerî, en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs, Beyrut el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979. İbrahim Mustafa-Ahmed ez-Zeyyât, el-Mu‛cemü’l-Vasît, İstanbul Çağrı Yayınları, 1986. İzzeddin b. Abdüsselâm, Ebû Muhammed Abdülazîz b. Abdisselâm b. Ebi’l-Kāsım es-Sülemî ed-Dımaşkî, Münyetü’s-Sûl fî tafdîli’r-Resûl, Beyrut, Dârü’l-kitâbi’l-cedîd, 1981. Kâdi İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî, eş-Şifâ, Şifâ-i Şerif Şerhi, tercüme ve şerh Mehmet Yaşar Kandemir, İstanbul, Tahlil Yayınları, 2012. Kandemir, Mehmet Yaşar, “Cevâmiu’l-Kelim”, TDV İslam Ansiklopedisi, 7, İstanbul, TDV Yayınları, 1993. _________, Şifâ-i Şerif Şerhi, 1: 186, İstanbul, Tahlil Yayınları, 2012. Kâsımî, Muhammed Cemâleddin el-Kâsımî, Kavâidu’t-Tahdîs, Beyrut, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, ty. Kayrevânî, Ebû İshâk İbrahîm b. Ali el-Husarî el-Kayrevânî. Zehrü’l-âdâb ve semerü’l-elbâb, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. Kazan, Ramazan, “Hz. Peygamber’in üslubunda cevâmiu’l-kelim”, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu, Isparta, S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2001. Kazancı, Ahmet Lütfü, Peygamberimizin Hitabeti, İstanbul, Ensar Neşriyat, 2015. Mâlik, Mâlik b. Enes b. Malik, el-Muvattâ, thk. M. Mustafâ el-Aʻzamî, Ebû Zabiy, Müessesetu Zâyid b. Sultân, 2004/1425. Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî, el- Hâvî fî fıkhi’ş-Şâfiî, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994. Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer et-Temîmî el-Mâzerî, el- Mu‛lim bifevâidi Müslim, Tûnus, Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1991. Muhammed b. Ebî Nasr Fütûh b. Abdillah b. Fütûh el-Ezdî el-Humeydî, Tefsîrü Garîbi mâ fi’s-Sahîhayn, Kahire, Mektebetü’s-sünne, 1995. Müslim, Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahih, nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ty. Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu‛ayb en-Nesâî, es-Sünen, Beyrut, Dârü’l-Ma‛rifa, 1420. Sandıkçı, Kemal, “Hemmâm b. Münebbih”, TDV İslam Ansiklopedisi, 17, İstanbul, TDV Yayınları, 1998. Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî, Fethü’l-Muğîs, Lübnan, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403. Si’irdî, Molla Halîl b. Mollah Huseyn b. Molla Halid es-Si’irdî, Mahsûlü’l- Mevâhibi’l-Ahadiyye fi’l-Hasâisve’ş-Şemâili’l-Ahmediyye, Diyarbakır, Mektebetü Seydâ, 2010. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî Tedrîbu’r-Râvî, thk. Târık b. ʻİvazullâh, Riyâd, Dârü›l-‘Asime, 2003/1424. Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî et-Tahâvî, Şerhu Me’âni’l-Âsâr, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1399. Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-Tayâlisî, Müsned, thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî, Cîze, Dâru Hecer, 1999/1420. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, elCâmiu’sSahîh, thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve diğerleri, Beyrût, Dâru’İhyâi’t-Turâsi’l-Arâbî, 1962/1382. _________, eş-Şemâilü’n-Nebeviyye Şemâil-i Şerif Şerhi, tercüme ve şerh Mehmet Yaşar Kandemir, İstanbul, Tahlil Yayınları, 2015. Zebîdî, Muhibbuddin Ebu’l-Feyz es-Seyyid Murteza ez-Zebîdî, Tacü’l-Arûs min Cevahiri’l-Kamûs, Kuveyt, Matbaatü Hükümeti Kuveyt, 1965. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkî, el-Muğnî fi’d-du‛afâ, thk. Nûreddîn ‘Atr, Katar, İdâretu İhyâi Turâsi’l-İslâmî, ty. Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî, el-Fâik fî garîbi’l-hadîs, Lübnân, Dârü’l-Ma‛rife, ty. Zeynüddîn Ebül-Fazl Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân el-Irâkî, Tarhu’t- Tesrîb fi şerhi’t-Takrîb, Beyrut, İhyâü’t-türâsi’l-arabî, ty.