Traces of Zetacism / Rhotacism Problem in Turkey Turkish Dialects

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 10, 263 - 323, 01.03.2012

Hüseyin Yıldız

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA ZETASİZM/ROTASİZM MESELESİNİN İZLERİ

Öz

Zetasizm / rotasizm konusu gerek Türk lehçeleri arasında, gerekse Türkçeyle akraba olan diğer diller arasında tanıklanan örneklerden ortaya çıkmış problemlerdir. İçinde /r/ ünsüzü bulunan bazı kelimelerin bir başka dilde ya da lehçede /z/’li olarak görülmesi, probleme sebep olan soruyu sordurmuştur: Hangisi daha arkaiktir? İlk olarak Gombocz ve Räsänen’in tespitleri, ardından da Ramstedt’in ortaya attığı fikirler bu sorunun cevabına yönelik ciddi çalışmaların yapılmasına temel hazırlamıştır. Şimdiye kadar gerek eser, gerek dönem, gerek lehçe, gerekse dil esaslı yapılan zetasizm / rotasizm çalışmaları; temelde kelime listelerinden oluşmaktadır. Bu listelerde çoğu zaman bir kelimenin bir dil ya da lehçede /r/ sesiyle, bir başka dil ya da lehçede ise /z/ sesiyle kullanılan şekilleri gösterilmekte olup bazı örnekler aynı lehçe ya da dil içinde de bulunabilmekte, bazıları da çeşitli delillere dayanarak farazî olabilmektedir. Bu çalışmada Derleme Sözlüğü’nden hareketle tespit edilen ve zetasizm / rotasizm örnekleri olarak gösterilebilecek olan kelime listeleri esasında; inceleme, değerlendirme ve sınıflandırmalar yapılacak; böylelikle de zetasizm / rotasizm meselesinin Türkiye Türkçesi ağızları arasında da örneklerinin bulunabildiği gösterilmiş olacaktır

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi Ağızları, zetasizm, rotasizm, sınıflandırma

Kaynakça

• DOERFER, Gerhard (1984), The Problem of Rhotacism/Zetacism, Central Asiatic Journal, 28, s. 36-42.
• EREN, Hasan (1999), Rotasizm ve Lambdasizm mi, yoksa Zetasizm ve Sigmatizm mi?, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Sayı: 42, 1999/III, s. 79-88.
• ERSOY, Feyzi (2008), Türk-Moğol Dil İlişkisi ve Çuvaşça, Gazi
• Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara.
• ERSOY, Feyzi (2010), Çuvaş Türkçesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara.
• KARTALLIOĞLU, Yavuz (2010), Çağdaş Moğolcanın Grameri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• LESSİNG, Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük (Çev. Günay Karaağaç), 2 Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• LİGETİ, Louis (1980), A Propos du Rhotacisme et du Lambdacisme, Central Asiatic Journal, C. 24. s. 222-250.
• NAUTA, Ane (1972), “Rhotazismus, Zetazismus und Betonung im Türkischen”, Central Asiatic Journal, C. 16, s. 1-13.
• PRITSAK, Omeljan (1964), Der “Rhotazismus” und “Lambdazismus”, Ural-Altaische Jahrbücher, Vol. XXXV, s. 337-349.
• ŞÇERBAK, Aleksandr M[ihail] (1987), Zetasizm-Rotasizm Meselesi ve Türkçe İle Moğolca Arasındaki Münasebetlere Dair Bazı Düşünceler, TDAY-Bellten/1987 [1992], s. 281-288.
• TAŞ, İbrahim (2006), Kutadgu Bilig’de Z’leşme, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, Sayı:16, s. 103-116.
• Tekin1969: TEKİN, Talat (2003), Zetacism and Sigmatism in ProtoTurkic, (AOH, 22, 1969: 51-80), Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Grafiker Yayınları, Ankara, s. 1-37.
• Tekin1971: TEKİN, Talat (2003), Further Evidence for “Zetacism” and “Sigmatism”, (Researches in Altaic Languages, PIAC, 1971, Budapest, 1975: 275-284), Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Grafiker Yayınları, Ankara, s. 45-54.
• Tekin1975: TEKİN, Talat (2003), On Volga-Bulgarian bačne (PIAC Newsletter, No. 10, 1975. 8), Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine YılmazNurettin Demir), Grafiker Yayınları, Ankara, s. 55-56.