HANEFÎ USÛLÜNDE İCMÂ;EBÛ ZEYD ED-DEBÛSÎ VE ALÂUDDÎN ES-SEMERKANDÎ’NİN YAKLAŞIMLARININ MUKAYESESİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 15, 1 - 19, 15.01.2019

Abdullah Kavalcıoğlu

Öz

İslam
hukuku ilminin en önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilen İcmâ Hz.
Peygamber’in vefatından sonra ortaya çıkan sorunları çözmede kullanılan
delillerden biridir. Her ne kadar müslüman âlimlerin çoğunluğu tarafından bir
hüküm tespiti için hüccet olarak kabul edilse de icmâ’ın bir hüccet olmadığını
savunan âlimler de vardır. İcmâ’ın Hüccet olduğunu savunan âlimler ise icmâ’ın
mahiyeti ve bilgi değeri hususunda bazı konularda ihtilaf ederler. Her ikisi de
Hanefi mezhebine mensup olan Ebû Zeyd ed-Debûsî (ö. 430/1039) ve Alâuddîn
es-Semerkandî’de (ö. 539/1144) icmâ konusuna dair birçok konuda benzer
görüşleri savunurken bazı hususlarda ayrışırlar. Bu iki âlimden biri olan
Debûsî Irak Hanefi usul geleneğinin tesis edilmesinde önemli katkıları olan bir
âlimdir.  Semerkant Hanefî usul geleneğinin
en önemli temsilcilerinden biri olan Semerkandî ise başta Debûsî olmak üzere
Irak Hanefî usul geleneğini birçok konuda eleştirir. Bu çalışmada Hanefi usul
anlayışının oluşmasında önemli tesirleri olan Debûsî ve Semerkandî’nin icmâ’ın
mahiyeti icmâ ehlinde bulunması gereken şartlar icmâ’ın türleri ve icmâ’ın
hükmü konusundaki görüşleri karşılaştırmalı olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usulü, Dinin Kaynakları, İcmâ, Debûsî

Kaynakça

• Aybakan, Bilal. Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcma, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.Bardakoğlu, Ali. “Hanefî Mezhebi”, DİA. 16: 1-21.İstanbul: TDV Yayınları, 1997.Bedir, Murtaza. Fıkıh Mezhep Sünnet Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamberin Otoritesi, İstanbul: Dem, 2017.el-Buhâri, Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrar ʿan ṣûli faḫru’l-islâm el-Pezdevî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.Debûsî, Ebu Zeyd. Taḳvîmü uṣûli’l-fıḳh ve taḥdidü edilleti’ş-şer’. thk. Abdu’l-Celil el-Ata. 2 cilt. Dımaşk: Daru’n-Nu’man li’l-Ulum, 2005.el-İtkânî, Kıvamü’d-Din Emir Kâtip, et-Tebyîn (Ahisketî’nin Müntehab Adlı Eseri’nin Şerhi) thk. Nasır Mustafa Osman. 2 cilt. Kuveyt: Kuveyt Vakıflar Bakanlığı, 1999.Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 4. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.Esen, Bilal. Hanefî Usûlcülerinde İctihad Teorisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2012.Ḥazne, Ḥeysem. İḫtilafu’l-Uṣuliyye Beyne Medreseti'l-Irak ve Semerkant ve Eserüha fi Fıkhi'l-Ḥanefî. Doktora Tezi, Ürdün Üniversitesi, 2004.İbn Emîri'l-Hâcc, Muhammed b. Hasan, et-Takrîr ve't-Tahbîr. Tash.:Mahmut Muhammed Ömer. 3cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.İbni Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed. Lisânu’l-ʿarab. 15 cilt. Beyrut: Daru Sadr, 1300(h.).İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn, et-Taḥrîr (Emir Padişah’ın, Teysîrü’t-Taḥrîr’i içinde). 4 cilt. Mekke: Daru’l-Baz, t.s.Keleş, Ekrem. İslam Hukukunun Kaynağı Olarak İcmâ. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1994.Köksal, A. Cüneyd - Dönmez, İbrahim Kafi. “Usûl-i Fıkıh”. DİA. 42: 201-210. Ankara: TDV Yayınları, 2012.Molla Hüsrev, Mehmed Efendi, Fıkıh usûlü Mirkatü’l-Vusül Tercümesi ve Şerhi, trc. Haydar Sadıkoğlu. İstanbul: Özgü Yayınevi, 2012.Muhammed, Mübarek el-Mısrî. Ârâu’l-İmam ed-Debûsî el-Uṣûliyye fî Kütübihi’l-Uṣûliyye ve Eserüha fi’l-Furui’l-Fıkhiyye. Doktora Tezi, Um Durman Üniversitesi, 2008.Pekcan, Ali, Klasik Usul Düşüncesinde İcmâ Doktrini. Konya: Yediveren Kitap, 2009.Sarıtepe, Erdoğan. Debûsî’nin Delil Anlayışı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.Semerkandî, Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Mîzânu’l-uṣûl fî netâ’icil-‘uḳûl. thk. Abdulmelik Abdurrahman es- Sa’di. 2 cilt. Mekke: Matbaatü’l-Hulud, 1987.Serahsî, Şemsü’l-Eimme, Uṣûlü’s-Seraḫsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efğânî, 2 cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.Şimşek, Murat. Mezhepleşme Sürecinde Hanefilik Tarih ve Usul. Konya: Aybil Yayınları, 2014.Yavuz, Yunus Vehbi, İslam Hukuk Metodolojisinde İstihsan ve İcma. Bursa: Feyiz Yayınları, 2008.