SAĞLIK İŞLETMELERİNDE FAALİYET TABANLI MALİYETLEME YÖNTEMİNİN UYGULANMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 1, 1 - 18, 14.03.2019

Cuma Fidan Sema Akpınar

Öz

Bu araştırmada, Türkiye’de faaliyet tabanlı maliyetleme (FTM) yönteminin sağlık işletmelerinde uygulanmasını etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma tanımlayıcı durum çalışması deseninde nitel bir araştırma kapsamında gerçekleştirilmiştir. Araştırmada verilerin toplanmasında doküman incelemesi ve yarı yapılandırılmış mülakat yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada birden fazla veri toplama tekniğinin bir arada kullanılması ve bu yöntemlerden elde edilen verilerin güvenirliği arttırılmıştır. Türkiye’de FTM yöntemine yönelik ulaşılan akademik çalışmalar (47 araştırma makalesi, 48 yüksek lisans ve 18 doktora tez çalışması olmak üzere 113 araştırma) ve katılımcılar ile yapılan mülakatlara ait 26 adet yarı yapılandırılmış formdan elde edilen veriler çalışma kapsamına alınmıştır. Veriler içerik analizi ile analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgulara göre, FTM yönteminin sağlık işletmelerinde uygulanmasını etkileyen faktörler; maliyet muhasebesi sisteminin olmaması veya yetersiz olması, sağlık işletmelerinin karmaşık yapıda sistemler olması, personelin muhasebe alanındaki bilgilerinin yetersiz olması, sağlık işletmelerinin veri paylaşımı konusunda endişelerinin olması, veri temininin zor olması, sağlık işletmelerinin ihtiyaç duyulan verileri paylaşmayı kabul etmemesi veya bir kısmını kabul etmesi, araştırma izninin alınamaması veya izin alma sürecinin uzun olması, maliyet çalışmalarının zaman ve maliyet gerektirmesi ve hizmet maliyetlerinin hesaplanmasının güç olması’dır. Analiz sonucunda, Türkiye’de FTM yönteminin sağlık kurumlarında uygulanmasını etkileyen faktörlerin çoğunluk ile maliyet muhasebesi sisteminin olmadığı veya yetersiz olduğu (% 21,70), sağlık işletmelerinin karmaşık yapıda sistemler olduğu (% 18,87) ve personelin muhasebe alanındaki bilgilerinin yetersiz olduğu (% 13,21) sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Faaliyet Tabanlı Maliyetleme, Sağlık İşletmeleri, Tanımlayıcı Durum Çalışması, İçerik Analizi, Yarı Yapılandırılmış Mülakat Yöntemi

Kaynakça

• 1. Akın O. (2014) Çağdaş Maliyet Yaklaşımlarından Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi ve Ekmek Üretim İşletmesinde Bir Uygulama. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 12(24): 117-134. 2. Alkan A.T. (2005) Faaliyet Tabanlı Maliyet Sistemi ve Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (13): 39-56. 3. Anıl Keskin D. ve Billerlioğlu H. (2017) Sağlık İşletmelerinde Sezaryen Ameliyatı Faaliyetinin Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemine Göre Analizi. Muhasebe Bilim Dünya Dergisi 19(1): 207-245. 4. Arzova S. B. (2002) Faaliyet Tabanlı Maliyet Yönetimi. Türkmen Kitabevi, İstanbul. 5. Aslan S. (2008) Kalite Maliyetlerinin Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Entegrasyonu. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi 25(2): 521-534. 6. Aslan S. ve Varol N. B. (2010) Lojistik Zincirinde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemine Göre Depolama Maliyetleri ve Bir Örnek Uygulama. Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi 69-88. 7. Babad Y. M. and Balachandran B. V. (1993) Cost Driver Optimization in Activity- Based Costing. The Accounting Review 68(3): 563-575. 8. Baker J. J. (1995) Characteristics and Managed Care/Competition Enviromental Factors Associated with Hospital Use of Costing Systems. Santa Barbara. 9. Bengü H. ve Arslan S. (2009) Hastane İşletmesinde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi 10(2): 55-78. 10. Büyükmirza K. (2006) Maliyet ve Yönetim Muhasebesi: Tekdüzene Uygun Bir Sistem Yaklaşımı. 10. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara. 11. Cannavacciuolo L., Illario M., Ippolito A. and Ponsiglione C. (2015) An Activity-Based Costing Approach for Detecting in Efficiencies of Healthcare Processes. Business Process Management Journal 21(1): 55-79. 12. Cokins G. (1996) Activity Based Cost Management. Irwing Proffesional Publishing, Buss Ridge. 13. Cooper R. and Kaplan R. S. (1988) Measure Costs Right: The Right Decisions. Harvard Business Reivew 66(5): 96-103. 14. Dowless R. (1997) Using ABC to Guide Stratagic Decision Making. Healthcare Financial Management 51(6): 35-44. 15. Edward K. J., Campell T. I. and Baxendale S. J. (1991) Management Accounting. Harcourt Brace Javanovich Inc., San Diego. 16. Erkol Ü. ve Ağırbaş İ. (2011) Hastanelerde Maliyet Analizi ve Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemine Dayalı Bir Uygulama. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 64(2): 87-95. 17. Ersoy A. (1996) Tek Düzen Maliyet Sisteminin Çağdaş Gelişmeler ve Amaçlar Açısından Değerlendirilmesi. Nadir Kitap, Ankara. 18. Esmeray A. (2006) Hastanelerde Maliyetleme ve Faaliyete Dayalı Maliyetlemeye İlişkin Bir Uygulama. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Kayseri. 19. Forrest E. (1996) Activity- Based Management. McGraw-Hill Companiess. 20. Hacırüstemoğlu R. (2000) Maliyet Muhasebesi. Türkmen Kitabevi, İstanbul. 21. Horngren C. T. and Sundem G. L. (1993) Introduction to Management Accounting. Prentice-Hall, New Jersey. 22. Huijuan L., Yuqian L. and Guopıng Z. (2011) Demonstration The Application of Activity-Based Costing to Erp Management System. Information Technology and Artifical Intelligence Conferance (Itaıc), 6 th IEE Joint International 1, IEEE. 23. Ildır A. (2008) Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ile Sağlık İşletmelerinde Maliyet Analizi ve Performans Yönetimi. Birinci Basım, Seçkin Yayıncılık, Ankara. 24. Karaca N. (2008) Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modellemesi ve Bir Üretim İşletmesi Uygulaması. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Sakarya. 25. Karacan S. ve Aslanoğlu S. (2005) Faaliyet Tabanlı Maliyet Yönteminin Temel Mali Tablolar Üzerindeki Etkileri. Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi 23. 26. Kaygusuz S. Y. (2006) Faaliyet Tabanlı Maliyet Yöntemine Göre Genel Üretim Giderleri Fark Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi 30: 152-161. 27. Kaygusuz S. Y. ve Dokur Ş. (2005) Faaliyet Tabanlı Maliyet Yönteminin Temel Mali Tablolar Üzerindeki Etkileri. E-Yaklaşım 18: 1-12. 28. Kocaoğlu S. Ü. (2014) Sağlık İşletmelerinde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemi ve Ağız Diş Sağlığı Polikliniğinde Örnek Uygulama. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 29. Küçük E. (2005) Yeni üretim Ortamında Genel Üretim Maliyetleri ve Kayseri’deki Bazı Uygulamalara İlişkin Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi 25: 130-154. 30. Lawson R. A. (1996) Activity-Based Costing For Hospitals Management. CMA Management Magazine 68. 31. Miles M. and Huberman A. M. (1994) Qualitative Data Analysis. Thousand Qaks, CA: Sage Publications, London. 32. Ostrange M. R. (1990) The Focal Point of Total Cost Management. Management Accounting. 33. Öker F. (2003) Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Üretim ve Hizmet İşletmelerinde Uygulamalar. Literatür Yayınları, İstanbul. 34. Özcan F. (2006) Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Tıbbi Laboratuar Uygulaması. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli 35. Özgülbaş N. (2014) Sağlık Sektöründe Hizmet ve Hastalık Maliyet Analizi. Siyasal Kitabevi, Ankara. 36. Rainborn C. A., Barfield J. T. and Kinney M. R. (1993) Managerial Accounting. West Publishing Company, Minneapolis. 37. Udpa S. (1996) Activity Based Costing for Hospitals. Healthcare Management Review 21(3): 83-96. 38. Upchurch A. (2002) Cost Accounting: Principles and Practice. Prentice Hall. 39. Ülker Y. ve İskender H. (2005) Doğru Maliyet Hesaplamada Güvenilir Bir Sistem: Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve John Deere Örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8(13): 190-217. 40. West T. D. (1996) Constrasting RCC, RVU and ABC for Managed Care Decisions. Healthcare Financial Management, 50(8): 54-62. 41. Yıldırım A. ve Şimşek H. (2013) Sosyal Bilimlere Nitel Araştırma Yöntemleri. 9. Basım, Seçkin Yayıncılık, Ankara. 42. Yiğit V. ve Ağırbaş İ. (2004) Hastane İşletmelerinde Hastalık Tedavi Maliyeti: Sağlık Bakanlığı Tokat Doğum ve Çocuk Bakımevi Hastanesinde Bir Uygulama. Modern Hastane Yönetimi Dergisi 8(1): 141-162. 43. Yükçü S. (1999) Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi. Cem Ofset, İzmir.