Nurihan Fettah’ın Dilinde Eski (Archaic) Sözler

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 47 - 57, 30.06.2019

Ahmet Turan Türk

Öz

Kâşgarlı Mahmud’un
ünlü sözlüğü Divanu Lugāti’t-Türk’te geçen bir şiirin ilk satırından adını alan
ve Tatar edebiyatının tarihî roman türünde verilmiş ilk örneklerinden olan İtil Suvı Aḳa Torur (İdil Suyu Akıyor)
Nurihan Fettah tarafından 1970 yılında kaleme alınmıştır. Tatar edebiyatının
önde gelen isimlerinden biri olan Nurihan Fettah, özellikle tarihî romanları
ile tanınan bir kişiliktir. İtil Suvı Aḳa
Torur adlı eserinde yazar, Bulgar hükümdarı Almış Han dönemini bütün
yönleriyle ortaya koymaya çalışmış; çarpıcı olaylara ve özgün imajlara yer
vermiştir.

Aynı zamanda Nurihan
Fettah, bu eserinde bilinçli bir dil kullanmıştır. Bu bilinçli kullanım
sonucunda yazar, Tatar Türkçesinde bulunmayan, fakat Türkçenin tarihî
dönemlerinde kullanılmış bazı eski (archaic) sözleri de eserinde kullanmıştır. Eserin
içeriğine ve eserde sözü edilen dönemin ruhuna uygun olarak eserine eski
sözleri koyması, romanın değerini de arttırmaktadır. Bu çalışmada İtil Suvı Aka Torur romanından hareketle
Türkçenin tarihî dönemlerinde kullanılmış ve Tatar Türkçesi için eski söz
hâlini almış yapılar eserde tanıklanmaya ve tanıklanan yapılar da köken bilgisi
verileri ışığında açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İtil Suvı Aḳa Torur, Nurihan Fettah, Tatar Türkçesi, Eski Söz

Kaynakça

• 1. ABDULLİN, İ.A., VAHİTOVA, S.B., GAZİZOVA, F.M., GAYNANOVA, L.R., GANİYEV, F.E., MÖHEMMEDİYEV, M.G., HANBİKOVA, Ş.S, EHMETYANOV, R.G., AHUNCANOV, G.H., MİNGULOVA, R.R. (1977-1981). Tatar Tĕlĕnĕñ Añlatmalı Süzlĕgĕ. I-III. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı. [TTAS]2. ARAT, R. R. (1987). Vekayi- Babur’un Hatıratı. Cilt II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.3. ARAT, Reşid Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks (haz. Kemal Eraslan-Osman F. Sertkaya-Nuri Yüce). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. [KB]4. ASILGARAYEV, Ş.N., GANİYEV, F.A., ZAKİYEV, M.Z., MİNNULLİN, K.M., RAMAZANOVA, D.B. (2007). Tatarça-Rusça Süzlěk. I-II. Kazan: Megarif Neşriyatı. [TRS]5. BARUTÇU-ÖZÖNDER, S. (1996). Muḥakemetü’l-Luġateyn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.6. BORHANOVA, N.B., MAHMUTOVA, L.T., SADIYKOVA, Z.R., YAKUPOVA, G.K. (1969). Tatar Tělěněñ Dialěktologik Süzlěgě. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı. [TTDS]7. BUSSMANN, H. (1998). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. London: Routledge. 8. CAFEROĞLU, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 9. CLAUSON, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirtennth-Centruy Turkish. Oxford: The Clarendon Press. [EDPT]10. CRYSTAL, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Oxford: Blackwell Publishing.11. DAUTOV, R. (2002). “Nurihan Fettah”, Balaçak Ediplerě. C. I.. Kazan: Megarif. 12. EHMETYANOV, R. (2015). Tatar Tělěněñ Ětimologik Süzlěgě. II Tom, Kazan: Meġarif-Vaḳıt Neşriyatı. [TTES]13. ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.14. ERCİLASUN, A. B., AKKAYONLU, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [DLT]15. FETTAH, N. (1991). Sızġıra Torġan Uḳlar. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.16. FETTAH, N. (2013). İtil Suvı Aḳa Torur. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.17. GÜLSEVİN, G. (2015). “Arkaik-Periferik Kavramı ve Bu Kavramın Tarihî Batı Rumeli Türkçesi Ağızlarının Tespitindeki Önemi”. International Journal of Social Science. Sayı: 32. s.1-12.18. GÜNEŞ, İ. (2018). “Ahmed-i Dâi Divanı’nda Eskicil Ögeler”. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature]. Yıl 4. Sayı 8. BAHAR 2018. s. 129-143.19. GÜZELDİR, M. (2002). Abuşka Lüġati (Giriş-Metin-Sözlük). Erzurum: Atatürk Üniversitesi (Basılmamış Doktora Tezi).20. HATİPOV, F. (1985). “Ütkenner Aşa-Kileçekke”. Kazan Utları. S. 11. s. 180-188. 21. İLHAN, M. (2017). “Kelile ve Dimne’de Kullanılan Arkaik Kelimeler ve Bazı Çift Dilli Kullanımlar”. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Yıl: 4, Sayı:14. s. 344-356.22. İSİ, H. (2018). “Kelile ve Dimne’de Arkaik (Eskicil) Ögeler”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 7/ 16. s. 56-89. 23. KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 24. KARAAĞAÇ, G. (2017), Türkçe Üzerine Yazılar. Ankara: Akçağ Yayınları.25. KORKMAZ, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.26. LESSİNG, D. F. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük I-II. (Çev. Günay KARAAĞAÇ). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.27. MALMKJÆR, K. (2006). The Linguistics Encyclopedia. London: Routledge.28. NECİPOVA-ZİNNETULLİNA, E. (2004). Nuriḫan Fettaḫ (Tormışı hem Ěşçenlěgě). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.29. ÖLMEZ, M. (2003). “Çağataycadaki Eskicil Ögeler Üzerine”. Mustafa Canpolat Armağanı. (Haz. ATA, A., ÖLMEZ, M.). Ankara. s.135-142.30. RÄSÄNEN, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksparachen. Helsinki: Soumalais-Ugrilainen Seura.31. ŞİRİN USER, H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Konya: Kömen Yayınları.32. ŞİRİYEZDANOV, R. (1978). “Anıñ Dertě, Dermanı Bělen…”. Kazan Utları. S. 10. s. 162-170. 33. TOPARLI R., VURAL H., KARAATLI R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 34. TUNA, O. N. (1972). “Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler”. Türkiyat Mecmuası. C. XVII. İstanbul. s. 209-250. 35. TÜRK, A. T. (2014). “Nurihan Fettah’ın “Sızġıra Torġan Uḳlar” Romanı Üzerine Dil İncelemesi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).36. TÜRK, A. T. (2016). “Sızgıra Torġan Uḳlar”dan Tatar Türkçesi Sözlüğüne Katkılar”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı II. (Ed. Doç. Dr. Bülent Bayram). Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yayınları, s. 201-213.37. VARDAR, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.38. YILMAZKAYA, E. (2017). “Eskicil/Eskicillik Kavramları ve Çuvaşça”. The Journal of Academic Social Science Studies. Nu.: 55. s. 145-153.