Mekânsal Veri Analizi Teknikleriyle Türkiye’de Toplam Doğurganlık Hızının Dağılımı ve Modellenmesi

Yıl 2018, Sayı: 37, 27 - 45, 25.12.2018

Olgu Aydın Pınar Aslantaş Bostan Ertuğrul Murat Özgür

https://doi.org/10.26650/JGEOG434650

Öz

Türkiye’de doğurganlık geçmiş kırk yılı aşkın bir sürede, hızlı ve bir geçiş oluşturacak şekilde düşmüştür. Ancak doğurganlık, bölgesel düzeyde farklılıklar göstermekte ve Türkiye’nin batısı düşük doğurganlık düzeyine eriştiği halde, doğusu ve güneydoğusu, eğitim düzeyinin düşüklüğü ve etno-kültürel farklılıklara bağlı olarak hâlâ orta ve yüksek düzeyli doğurganlıklar sergilemektedir. Türkiye’de toplam doğurganlık hızının mekânsal örüntüsüne odaklanan bu çalışmada, doğurganlık hızına etki eden bazı ekonomik ve sosyo-kültürel değişkenler kullanılarak mekânsal veri analizi teknikleri yardımıyla mekânsal verinin gösterimi, araştırılması ve modellenmesi gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın bulguları, Moran’s I saçılma grafiğine göre Türkiye’de toplam doğurganlık hızının yüksek-yüksek (YY) ve düşük-düşük (DD) olarak iki grupta yer aldığını ortaya koymaktadır. Yerel mekânsal oto-korelasyon (LISA) sonuçları, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde pozitif, Marmara, Ege, Batı Karadeniz ve Orta Anadolu bölgelerinde negatif yönde bir mekânsal oto-korelasyonun olduğunu göstermektedir. Çalışmada iki regresyon modeli En Küçük Kareler Yöntemi (OLS) ve Coğrafi Ağırlıklı Regresyon (GWR) uygulanmış ve sonuçları karşılaştırılmıştır. Coğrafi Ağırlıklı Regresyon (GWR) modelinin, %93 oranında bağımlı değişkenin varyasyonlarını açıkladığı ve elde edilen sonuçlara göre, Türkiye’de toplam doğurganlık hızını modellemede başarılı olduğu gözlenmiştir. Aynı zamanda okur-yazar olmayan kadın oranı ve Kürt kökenli kadın oranı değişkenleriyle, toplam doğurganlık hızının yüksek olduğu yerlerde gerçeğe yakın ölçüm sonuçlarını gösteren bir model elde edilmiştir. Bu çalışma, mekânsal veri analizi yöntemlerinin sosyo-demografik çalışmalara farklı bir bakış açısı sağlaması nedeniyle önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toplam doğurganlık hızı, doğurganlık farklılıkları, mekânsal veri analizi, Mekânsal Ağırlık Matrisi, Coğrafi Ağırlıklı Regresyon (GWR), En Küçük Karaler Yöntemi (OLS), Coğrafi Ağırlıklı Regresyon (GWR), Coğrafi Ağırlıklı Regresyon (GWR)

Spatial Distribution and Modelling of the Total Fertility Rate in Turkey Using Spatial Data Analysis Techniques

Öz

The fertility rate has been declining for over four decades in Turkey. However, the fertility rate has shown regional variability due to ethno-cultural differences. While the fertility rate is low in the Western part of Turkey, the Eastern and Southeastern parts have still shown moderate to high rates. This study focuses on the spatial patterns of the total fertility rate. Using variables that may affect the fertility rate, such as economic and socio-cultural parameters, we performed spatial data analysis techniques to represent, analyze, and model the spatial data. The results show that according to Moran’s scatter plot, Turkey’s total fertility rate falls into two groups: high-high and low-low. On the other hand, local Moran’s I results have shown that while the East and Southeastern regions have positive auto-correlations, Marmara, the Aegean, the West Black Sea, and the Middle Anatolia regions have negative auto-correlations. In this study, we applied both the ordinary least square (OLS) and geographically weighted regression (GWR) models and compared the results. In GWR analysis, variance of the dependent variable was shown to be 93%, and we achieved a high success rate in modeling Turkey’s total fertility rate. In the limitation of this study, using an illiterate female population rate and Kurdish female population rate variables, one can obtain more accurate models that show the total fertility rate and show where the fertility rate is high. As a conclusion, spatial data analysis methods bring a new perspective to socio-demographic studies.

Anahtar Kelimeler

Total fertility rate, fertility differences, spatial data analysis, Spatial Weight Matrix, Ordinary Least Square (OLS), and Geographically Weighted Regression (GWR), and Geographically Weighted Regression (GWR)

Kaynakça

• Akça, H. ve Ela, M. (2012). Türkiye’de eğitim, doğurganlık ve işsizlik ilişkisinin analizi. Maliye Dergisi, 163, 223–242.
• Aksoy, E. (2006). Clustering with GIS: An attempt to classify Turkish district data. Germany Paper presented at the XXIII FIG Congress, Munich, 8-13 October 2006, pp. 1–16. Retrieved from http://www.fig.net/resources/proceedings/fig_proceedings/fig2006/papers/ts47/ts47_05_aksoy_0327.pdf
• Alaba, O. O., Olubusoye, E. O., & Olaomi, J. O. (2017). Spatial patterns and determinants of fertility levels among women of childbearing age in Nigeria. South African Family Practice, 59(4), 143–147.
• Andrews, P. A. (1989). Ethnic groups in the Republic of Turkey. Wiesbaden, DE: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
• Anselin, L. (1995). Local indicators of spatial association-LISA. Geographical Analysis, 27, 93–115.
• Anselin, L. (1996). The Moran scatterplot as an ESDA tool to assess local instability in spatial association. In M. Fischer, H. J. Scholten & D. Unwin (Eds.), Spatial analytical perspectives on GIS, (pp. 111–125). London, UK: Taylor&Francis.
• Anselin, L. (1998). Interactive techniques and exploratory spatial data analysis. In P. A. Longley, M. F. Goodchild, D. J. Maguire, D. W. Wind (Eds.), Geographical information systems: Principles, techniques, management and applications, (pp. 253–265). New York, NY: Wiley.
• Anselin, L. (2002). Under the hood: Issues in the specification and interpretation of spatial regression models. Agricultural Economics, 27, 247–267.
• Anselin, L. (2003). Spatial externalities, spatial multipliers, and spatial econometrics. International Regional Science Review, 26, 153–166.
• Aran, M., Çapar, S., Hüsamoğlu, M., Sanalmış, D. ve Uraz, A. (2009). Türkiye’de kadınların işgücüne katılımında son eğilimler. Ankara: Dünya Bankası ve T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
• Bailey, T. C., & Gatrell, A. C. (1995). Interactive spatial data analysis. Harlow, UK: Addison Wesley Longman Limited.
• Basu, A. M. (2002). Why does education lead to lower fertility? A critical review of some of the possibilities. World Development, 30(10), 1779–1790.
• Başkaya, Z. ve Özkılıç, F. (2017). Türkiye’de doğurganlıkta meydana gelen değişimler (1980–2013). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 404–423.
• Breierova, L., & Duffo, E. (2002). The impact of education on fertility and child mortality: Do fathers really matter less than fathers. Cambridge, UK: National Bureau of Economic Research-NBER.
• Chi, G., & Zhu, J. (2008). Spatial regression models for demographic analysis. Population Research and Policy Review, 27, 17–42.
• Cleland, J. (2002). Education and future fertility trends with special reference to mid-transitional countries. In United Nations Population Division (Ed.), Completing the fertility transition (pp. 187–202). New York, NY: Author.
• Cliff, A. D., & Ord, J. K. (1973). Spatial autocorrelation. London, UK: Pion.
• Cliff, A. D., & Ord, J. K. (1981). Spatial process: Models and applications. London, UK: Pion.
• Çelebioğlu, F., & Dall’erba, S. (2009). Spatial disparities across the regions of Turkey: An exploratory spatial data analysis. The Annals of Regional Science, 45(2), 379–400.
• Dayıoğlu, M. ve Kırdar, M. G. (2009). Türkiye’de kadınların işgücüne katılımında belirleyici faktörler ve eğilimler. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• de Castro, M. C. (2007). Spatial demography: An opportunity to improve policy making at diverse decision levels. Population Research and Policy Review, 26(5–6), 477–509.
• Demir, O. (1997). Türkiye’nin doğu sorunu ve çözüm yolları (ekonomi öncelikli bir analiz). Amme İdaresi Dergisi, 10(3), 97–117.
• Erman, T. (1998). Becoming “urban” or remaining “rural”: The views of Turkish rural to urban migrants on the “integration” question. International Journal of Middle East Studies, 30, 541–561.
• Erman, T. (2001). Rural migrants and patriarchy in Turkish cities. International Journal of Urban and Regional Research, 25, 118–133.
• Eryurt, M. A. (2005). Türkiye’de doğurganlığı belirleyen ara değişkenler: Yakın döneme bakarken. Nüfusbilim Dergisi, 27, 67–84.
• Evans, A., & Gray, E. (2017). Modelling variation in fertility rates using geographically weighted regression. Spatial Demography, 6(2), 121–140. http://dx.doi.org/10.1007/s40980-017-0037-9.
• Ezcurra, R., Pascual, P., & Rapún, M. (2007). The spatial distribution of income inequality in the European Union. Environment and Planning, 39, 869–890.
• Fotheringham, A. S., Charlton, M. E., & Brunsdon, C. (1998). Geographically weighted regression: A natural evolution of the expansion method for spatial data analysis. Environment and Planning A, 30(11), 1905–1927.
• Fotheringham, A. S., Brunsdon, C., & Charlton, M. (2002). Geographically weighted regression: The analysis of spatially varying relationships. Wiley, Chichester.
• Gallo, J. L., & Ertur, C. (2003). Exploratory spatial data analysis of the distribution of regional per capita GDP in Europe. Papers in Regional Science, 82(2), 175–201.
• Getis, A., & Ord, J. K. (1996). Local spatial statistics: An overview. In P. Longley & M. Batty (Eds.), Spatial analysis: Modeling in a GIS environment, (pp. 261–277). Cambridge, UK: GeoInformation International.
• Gezici, F., & Hewings, G. J. D. (2002). Spatial data analysis of regional inequalities in Turkey. European Planning Studies, 15(3), 383–403.
• Gober, P., & Tyner, J. A. (2004). Population geography. In G. L. Gaile & C. J. Willmott (Eds.), Geography in America at the dawn of the 21st century (pp. 185–199). Oxford, UK: Oxford University Press.
• Goodchild, M. F., & Janelle, D. G. (2004). Thinking spatially in the social sciences. In M. F. Goodchild & D. G. Janelle (Eds.), Spatially integrated social science (pp. 3–17). Oxford, UK: Oxford University Press.
• Griffith, D. A., & Layne, L. J. (1999). A casebook for spatial statistical data analysis: A compilation of analyses of different thematic data sets. Oxford, UK: Oxford University Press.
• Gündüz-Hoşgör, A., & Smits, J. (2006). The status of rural women in Turkey: What is the role of regional differences. Nijmegen Center for Economics (NiCE) Working Paper 06–101. Retrieved from https://www.ru.nl/publish/pages/516298/nice_06101.pdf
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2014). 2013 Türkiye nüfus ve sağlık araştırması. Ankara: Yazar, T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK.
• Işık, O., & Pınarcıoğlu, M. M. (2006). Geographies of a silent transition: A geographically weighted regression approach to regional fertility differences in Turkey. European Journal of Population, 22(4), 399–421.
• İnce, M. ve Demir, M. (2006). Kadın işgücü belirleyici faktörler: Türkiye’den ampirik kanıtlar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 71–90.
• Johnson, K. M., Voss, P. R., Hammer, R. B., Fuguitt, G. V., & Mcniven, S. (2005). Temporal and spatial variation in age-specific net migration in the United States. Demography, 42(4), 791–812.
• Kalogirou, S., & Hatzichristos, T. (2007). A spatial modelling framework for income estimation. Spatial Economic Analysis, 2(3), 297–315.
• Koç, İ., Hancıoğlu, A., & Çavlin, A. (2008). Demographic differentials and demographic integration of Turkish and Kurdish populations in Turkey. Population Research and Policy Review, 27(4), 447–457.
• Koçak, S. (1999). Türk İşgücü Piyasası’nda toplumsal cinsiyet ayrımcılığı. (Doktora Tezi). De Montfort Üniversitesi, İngiltere.
• Muniz, J. O. (2009). Spatial dependence and heterogeneity in ten years of fertility decline in Brazil. Population Review, 48(2), 32–65.
• Mutlu, S. (1995). Population of Turkey by ethnic groups and provinces. New Perspectives on Turkey, 12, 33–60.
• Mutlu, S. (1996). Ethnic kurds in Turkey: A demographic study. International Journal of Middle East Studies, 28(4), 517–541.
• Newbold, K.B. (2014). Population geography: Tools and issues (2nd ed.). Lanham, MD: Rowman and Littlefield Publishers.
• Omariba, D. W. R. (2006). Women’s educational attainment and intergenerational patterns of fertility behaviour in Kenya. Journal of Biosocial Science, 38(4), 449–479.
• Özbay, F. (1995). Kadının statüsü ve doğurganlık. N. Arat (Ed.), Türkiye’de kadın olgusu içinde (s. 147–165). İstanbul: Say Yayınları.
• Özgür, E. M. (2004). Türkiye’de toplam doğurganlık hızının mekânsal dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 2(2), 1–12.
• Özgür E. M. ve Aydın, O. (2011). Türkiye’de evlilik göçünün mekânsal veri analizi teknikleriyle değerlendirilmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 29–40.
• Özgür, E. M., & Aydin, O. (2012). Spatial patterns of marriage migration in Turkey. Marriage and Family Review, 48(5), 418–442.
• Özgür, E. M. (2016). Bir alt alan olarak nüfus coğrafyasının geçmişi, bugünü ve geleceği. Ege Coğrafya Dergisi, 25(1), 1–36.
• Özsoy, A. E., Koç, I., & Toros, A. (1992). Ethnic structure in Turkey as implied by the analysis of census data on mother tongue. Turkish Journal of Population Studies, 14, 101–114.
• Pancaroğlu, N. S. (2006). Kentlerde kadınların işgücüne ve istihdama katılım sorunları: İzmit örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Paul, R., Voss, K. J., Curtis, W., & Roger, B. H. (2006). Explorations in spatial demography. In W. A. Kandel & D. L. Brown (Eds.), Population change and rural society (pp. 407–429). Netherlands, NL: Springer.
• Royston, E., & Armstrong, S. (1989). Preventing maternal deaths. Geneva, CH: World Health Organization.
• Sencer, M. (1993). GAP Bölgesi’nde toplumsal değişme eğilimleri. Ankara: Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Ziraat Mühendisleri Odası Yayını.
• Singh, A., Kumar, K., Pathak, K. P., Chauhan, K. R., & Banerjee, A. (2017). Spatial patterns and determinants of fertility in India, Population, 3(72), 505–526.
• State Planning Organization. (2003). İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik siralamasi araştırması (Socio-Economic developmental range survey of provinces and regions). Ankara, Turkey: Author.
• Taymaz, E. (2009). Büyüme, istihdam, beceriler ve kadın işgücü. Ankara: Ekonomik Araştırmalar Merkezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Tekeli, İ. (2008). Türkiye’de bölgesel eşitsizlik ve bölge planlama yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Turkish State Institute of Statistics. (1969). 1965 census of population. Ankara: Author.
• Turkish State Institute of Statistics. (1995). Turkey’s population, structure of demography and growth, 1923–1994. Ankara: Author.
• Turkish State Institute of Statistics. (1996). 1995 statistical yearbook of Turkey. Ankara: Author.
• Turkish State Institute of Statistics. (2002a). 2000 census of population (by provinces): Social and economic characteristics of the population. Ankara: Author.
• Turkish State Institute of Statistics. (2002b). 2001 statistical yearbook of Turkey. Ankara: Author.
• Turkish State Institute of Statistics. (2003). 2000 census of population (Turkey general). Ankara: Author.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2017). Dünya nüfus günü, 2017, Sayı: 24639. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24639
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2017). Doğum istatistikleri, 2016. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24647
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2018). İstatistiklerle kadın, 2017. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27594
• Vitali, A., & Billari, F. (2017). Changing determinants of low fertility and diffision: A spatial analysis for Italy. Population, Space and Place, 23, 1–18.
• Voss, P. R. (2007). Demography as a spatial social science. Population Research and Policy Review, 26(5–6), 457–476.
• Wong, A. D., & Lee, J. (2005). Statistical analysis of geographic information with ArcView and ArcGIS. John Wiley&Sons, Inc Hoboken, NJ.
• Yakar, M. (2012). 21. yüzyıl çeyreğinde Türkiye nüfusunda ne değişti? Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(21), 382–402.
• Yavuz, S. (2006). Completing the fertility transition: Third birth developments by language groups in Turkey. Demographic Research, 15(15), 435–460. http://dx.doi.org/10.4054/DemRes.2006.15.15 
• Yıldırım, J., Öcal, N., & Özyıldırım, S. (2009a). Income inequality and economic convergence in Turkey: A spatial effect analysis. International Regional Science Review, 32, 221.
• Yıldırım, J., Öcal, N., & Korucu, N. (2009b). Analysing the determinants of terrorism in Turkey using geographically weighted regression. Retrieved from http://www.ub.edu/sea2009.com/Papers/10.pdf
• Yüceşahin, M. M., & Özgür, E. M. (2008). Regional fertility differences in Turkey: Persistent high fertility in the Southeast. Population, Space and Place, 14(2), 135–158.