An Orientation Towards Urban Culture: The Place of Market Vendor Folklore in the Urban Culture of Trabzon

Yıl 2018, Cilt: 17 Sayı: 1, 95 - 112, 31.01.2018

Mustafa Aça

https://doi.org/10.21547/jss.368810

Öz

Urban history,
urban architecture, urban archeology and art history have been among the
subjects that were given priority in urban cultural studies focusing on Turkey.
Cultural creation and transmission groups and environments that are essential
components of urban folklore have not been given the same priority. It is an
obvious fact that all components of urban identity and city dwellers need to be
taken account in general urban culture studies. As important as tangible urban
cultural components, the everyday lives social groups, production and marketing
methods, partly ritualistic practices, informal rules, memorial and shared
spaces, jargons and secret codes, beliefs and nicknames should be evaluated in
a holistic perspective. The urban studies in Western and Northern Europe and in
North America have been taking these issues into account in meticulous ways.

The urban
marketplaces provide venues as cultural scenes in urban landscapes where
colorful practices come into being with active participation of various social
classes and groups that are the agents of urban culture. This study subjects
the cultural memory of market vendors and their folk practices in Trabzon.
Trabzon is one of the most important urban centers of Eastern Black Sea region
where oral culture is peculiar. The marketplaces and vendors of Trabzon have
kept their continuity in harmony with the rapidly changing socio-cultural and
socio-economic structure. The folk elements, which were created and practiced
by the market vendors in their professional lives were recorded by observation
and interviews during field study and evaluated in their relation with and
impact upon the urban culture. It was concluded that the marketplaces, which
have been among the dynamic venues of the urban culture continue to represent
the occupational rules, beliefs, communication techniques, behavior patterns
and jargons in a rich content.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, urban culture, occupational law, marketplaces, market vendors

Kent Folkloruna Yöneliş ve Trabzon Kent Kültüründe Pazarcı Folklorunun Yeri

Öz

Türkiye merkezli kent kültürü araştırmalarında kent
tarihi, kent mimarisi, kent arkeolojisi ve sanat tarihi konuları öncelikle
dikkate alınan konular arasında olmuştur. Kent folklorunu oluşturan kültürel
yaratım ve aktarım grupları ve ortamları henüz yeterince keşfedilebilmiş
değildir. Bütüncül kent kültürü araştırmalarında kent ve kentli kimliğini inşa
eden tüm bileşenlerin birlikte değerlendirilmesi gerekliliği aşikârdır. Kentin
taşınmaz/somut kültürü kadar kent yaşamını oluşturan sosyal gruplara ait günlük
süreçler, üretim ve pazarlama teknikleri, kimi zaman ritüel karakterleriyle
dikkat çeken uygulamalar, enformel kurallar, hafıza ve paylaşım alanları, gizli
diller ve jargonlar, inanış ve kabuller ve lakaplar gibi hususlar, bütüncül bir
bakış açısı ile değerlendirilmelidir. Batı ve Kuzey Avrupa ile Kuzey Amerika
merkezli kent folkloru araştırmalarında bu hususların titizlikle ele alındığı
görülmektedir.

Kent kültürünün temsilcileri konumunda olan pek çok
farklı zümrenin katılımıyla oldukça renkli uygulamaların ortaya çıktığı pazar
yerleri, kent dokusu içinde önemli bir kültürel sahne işlevi görmektedir. Çalışmada
Doğu Karadeniz sözlü kültürünün önemli temsil alanlarından biri olan Trabzon’un
kent kültüründe değişen sosyo-kültürel ve ekonomik yapıyla uyumlu biçimde sürekliliğini
koruyan pazarcılığın meslek uygulamaları kapsamında gelişen kültürel hafızası
tespit edilmeye çalışılmıştır. Alan araştırmaları sırasında kullanılan gözlem
ve mülakat yöntemleri ile tespit edilebilen nispette pazarcıların mesleki
süreçler içinde yarattıkları ve icra ettikleri folklorik unsurlar, kent
folkloruna etkileri de dikkate alınarak değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Değerlendirmeler, meslek hukukundan inançlara, iletişim teknikleri ve davranış
kalıplarından jargona kadar zengin bir içeriğe sahip olan pazar yerlerinin kent
folklorunun dinamik temsil alanlarından biri olmayı sürdürdüğünü göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, kent kültürü, meslek folkloru, pazar yerleri, pazarcılık

Kaynakça

• KK-1: Dursun Kurt, Trabzon 1965, ilkokul, pazarcı
• KK-2: Neriman Akpınar, Akçaabat 1952, ilkokul, çiftçi/pazarcı
• KK-3: Melahat Ergü, Akçaabat 1953, okuryazar değil, çiftçi/pazarcı
• KK-4: Emine Öztürk, Trabzon 1963, ilkokul, çiftçi/pazarcı
• KK-5: Sedat Kurt, Trabzon 1989, üniversite, pazarcı
• KK-6: Mümin Demir, 1953 Trabzon, ilkokul, esnaf
• KK-7: Şaban Şahin, 1955 Trabzon, ilkokul, hademe
• KK-8: Muammer Yurtsever, Trabzon 1952, ilkokul, pazarcı
• KK-9: Özer Uçar, Trabzon 1954, ilkokul, pazarcı
• KK-10: Narin Altuntaş, Trabzon 1964, ilkokul terk, çiftçi/pazarcı
• KK-11: Neriman Kurnaz, Trabzon 1958, okuryazar değil, çiftçi/pazarcı
• KK-12: Sevim Kasap, Trabzon 1960, ilkokul, çiftçi/pazarcı
• Bilecik, F. (2002). Satıcı argosu, Türk kültüründe argo, Emine Gürsoy Naskali ve Gülden Sağol (Ed.), s. 123-127, Haarlem: Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi (SOTA).
• Birkalan, H. (2002). Pazar Konuşmaları: Argoya halkbilimsel bir yaklaşım, Türk kültüründe Argo, Emine Gürsoy Naskali ve Gülden Sağol (Ed.), ), s. 41-47, Haarlem: Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi (SOTA).
• Caferoğlu, A. (1952). Erkilet çerçilerinin argosu ‘Dilce’, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4 (4), s. 334-344.
• Clinton, C. A. (1977). The Use of cultural ecology in an urban occupational group, Anthropological Quarterly (Golden Anniversary Special Issue on Industrial Ethnology), 50 (1), s. 39-44.
• Çiğdem, S. (2007). Eski çağ’da Trabzon limanı: askeri ve ekonomik yönden gelişimi ve doğu-batı ilişkilerindeki rolü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), s. 133-155.
• Dede, M. E. ve Yolcu, M. A. (2016). Eskişehir kent kimliğinde Kırım Tatar mutfağının etkisi, Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi (Sempozyum Özel Sayısı), 2016, 2 (7), s. 207-214.
• Degh, L. (1965). Folklore and related disciplines in eastern Europe, Journal of the Folklore Institute, 2 (2), s. 103-119.
• Doğan, N. (2008). Bir toplumsal katman olarak Samsun pazarcılarının dil edimleri üzerine toplumdilbilimsel inceleme, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (2), s. 102-113.
• Drews, R. (1991). Karadeniz’de en eski Grek Yerleşmeleri, Ömer Çapar (Çev.), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 15 (26), s. 303-327.
• Emir, O. (2011). Prehistorik dönemden Roma dönemine kadar Trabzon ve çevresi, Trabzon: Serander.
• Gül, M. (2003). XIII.-XV. yüzyıllarda Anadolu Türkleri ile Trabzon imparatorluğu arasındaki ilişkiler, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (12), s. 421-37.
• Günay U. (1987). Folklor nedir?, Türk Folkloru Araştırmaları 1987, s. 23-30.
• Hahanov, A. (2004), Panaret’in Trabzon tarihi, Enver Uzun (Çev.), Trabzon: Eser Ofset.
• İnan, K. (2013). “Mahmiye-i Trabzon mahallâtından” on yedinci yüzyıl ortalarında Trabzon’da sosyal ve iktisadi hayat, Trabzon: Trabzon Belediyesi.
• Karataş, H. C. (1970). Artvin Şavşat’ın pazarcı eğlenceleri, Türk Folklor Araştırmaları, 12 (253), s. 5702-5703.
• Kaynardağ, A. (1984). Tarihi değişen yönleri ve gizli diliyle İstanbul Bitpazarı/Bitpazarı’nın gizli dili ve argosu, Folklor ve Etnografya Araştırmaları 1984, s. 267-283, İstanbul: Anadolu Sanat.
• Kushner, G. (1970). The antrophology of complex societies, Biennial Review of Antrophology 1969, 6, pp. 80-131, Stanford: Stanford University.
• Oğuz, M. Ö. (2001). Kentlerin oluşumu ve gelişimi süreçlerinde Türk halkbilimi, Millî Folklor, 7 (52), s. 46-49.
• Oğuz, M. Ö. (2007). Folklor ve kültürel mekân, Millî Folklor, S. 76, s. 30-32.
• Öksüz, M. (2006). Onsekizinci yüzyılın ikinci yarısında Trabzon: toplum-kültür-ekonomi, Trabzon: Serander.
• Özsait, M. (1999). İlkçağ tarihinde Trabzon ve çevresi, Trabzon Tarihi Sempozyumu (6-8 Kasım 1998) Bildiriler, Kemal Çiçek vd. (Ed.), s. 35-45, Trabzon: Trabzon Belediyesi.
• Shayegan, D. (1991), Yaralı bilinç, geleneksel toplumlarda kültürel şizofreni, Haldun Bayrı (Çev.), İstanbul: Metis.
• Spicer, E. H. (1974). The problem and meaning of structural change in AAA., Anthropology News, 15 (2), s. 1-13.
• Steward, J. H. (1950). Area research, theory and practice, New York: Social Science Research Council.
• Sümerkan, M. R. (2011). Trabzon’un yaşlı bakkalı mumhaneönü, Trabzon: Heyamola.
• Tan, N. (1976). Satıcı sözleri, Türk Folklor Araştırmaları, 16 (321), s. 7624-7627.
• Tan, N. (1979). Satıcı sözleri-II, Sivas Folkloru, S. 78, s. 7-8.
• Tellioğlu, İ. (2007). Osmanlı hakimiyetine kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon: Serander.
• Uysal, A. E. (1968), Street cries in Turkey, The Journal of American Folklore, 81 (321), s. 193-215.
• Weaver, T. ve White, D. J. (1974). The antrophology of urban environments, Colorado: Society for Applied Anthropology.
• Yıldırım, D. (1991). “Türk folklor araştırmalarının problemleri”, Millî Folklor, 2 (11), s. 13-20.