İLÂHÎ, USÛLÎ VE HAYÂLÎ İRTİBATIYLA HAYRETÎ DÎVÂNI’NDA YÛNUS ETKİSİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 104 - 119, 26.05.2017

Selim Gök

Öz

Yûnus Emre, hem yaşadığı çağa hem de çağlar
ötesine ilim ve irfan köprüsü kurmayı başarmış bir Türk-İslam mutasavvıfıdır.
Vefatından sonra Yûnus’a ait olduğu öne sürülen mezarlar ortaya çıkmış,
Yûnus’un Dîvânı kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Bunun
sebebi O’nun yediden yetmişe herkese hitap eden hikmetli söyleyişinin ve
tasavvufi bir üslubunun olmasıdır.  Bu
irfan sofrası herkesi ortak bir zevkte buluşturmuş ve Yûnusça bir söyleyişle
insanları kuşatmıştır.

Vardar Yenicesi’nde doğmuş Hayretî’nin,
Dîvânı’nda Yûnusça söyleyişlere dair emareler, Yûnus tarzından etkilenen klasik
edebiyat şairlerinin varlığını ortaya koyabilir.  Bu
nedenle 16. yüzyıl şairlerinden
Hayretî’nin üslubunda Yûnus etkisi; zihniyet, manâ, kelime kullanımı bakımından
incelenecek ve aynı coğrafyada yaşamış İlâhî, Hayâlî ve Usûlî gibi şairlerler
müşterekinde Hayretî-Yûnus bağlantısı değerlendirilecektir.  Ayrıca Hayretî Dîvânı’nda 330 numaralı
gazelde kullanılan “yunus” kelimesinin bağlamı üzerine mukayeseli çalışma
yapılmıştır.

Çalışmamızda
bağlamlı dizin oluşturma
altyapısı olan TEBDİZ’den ve Hayretî Dîvânı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel
Sözlük) adlı yazım süreci devam eden doktora tezinin Hayretî ile ilgili
verilerinden hareketle Hayretî-Yûnus bağlantısı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hayretî, Yunus, Vardar, işlevsel sözlük, bağlamlı dizin

Kaynakça

• Ayan, Hüseyin (2013) Nesîmî Divanı, Ankara, Akçağ Yay. Canım, Rıdvan (2000) Latîfî Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Ankara, AKM Başkanlığı Yay. Çavuşoğlu, Mehmed (2003) Divanlar Arasında, İstanbul, Kitabevi Yay. Çavuşoğlu, Mehmed; Tanyeri, M. Ali (1981) Hayretî, Divan Tenkitli Basım, İstanbul, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Yay. Çeltik, Halil (2013) Rumeli Şairlerinin Şiir Dünyası, Ankara, Kurgan Edebiyat Yay. Durmuş, İlhami (2009), Türk Kültür Çevresinde Ant, Millî Folklor, say. 84, syf. 98-100 Erünsal, İsmail (1983) The Life and works of Taci-zade Ca‘fer Çelebi: With critical edition of his Divan, İstanbul, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Yay. Gölpınarlı, Abdülbâki (2014) Nesîmî, Usûlî, Rûhî, İstanbul, Kapı Yay. İpekten, Haluk; İsen, Mustafa; Karabey, Turgut; Akkuş, Metin (1986) Büyük Türk Klasikleri (C. 3), İstanbul, Ötüken-Söğüt Yay., s. 272 İsen, Mustafa (1999) Latîfî Tezkiresi, Ankara, Akçağ Yay. ________(2009) Varayım Gideyim Urumeli’ne –Türk Edebiyatı’nın Balkan Boyutu, İstanbul, Kapı Yay. ________(1994) Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı, Ankara, AKM BaşkanlığıYay. ________(1998) Sehî Bey Tezkiresi “Heşt Behişt”, Ankara, Akçağ Yay. Kara, Mustafa; Algar, Hamid (1998) “Abdullah-ı İlâhî” TDVİA (C.1) (1998) İstanbul, TDV Yay. Kaya, Bayram Ali,(2003) Azmi - Zade Haleti Divanı: Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni- The Divan of Azmi-Zade Haleti: Introduction and Critical Edition of his Divan, New York, Harvard Üniversitesi Basımevi Kılıç, Filiz (2010) Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin), İstanbul, İstanbul Araştırma Enstitüsü Yay. Kurnaz, Cemal (2012) Hayâlî Bey Divanı’nın Tahlili, Ankara, Kurgan Edebiyat Yay. Kutluk, İbrahim ( 1997) Beyânî Mustafa Bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Ankara, TTK Yay. ________(1989) Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ (C. 1), Ankara, TTK Yay. Mehmed Süreyya (1996) Sicill-i Osmani C.2. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay. Mermer, Ahmet (1997): Karamanlı Aynî ve Divanı, Ankara, Akçağ Yay. Sağlam, Ayşe (2016) Gülşen-i Envar, Ankara, Grafiker Yay. Solmaz, Süleyman (2005) Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı (İnceleme-Metin), Ankara, AKM Başkanlığı, Yay. Tanyeri, M. Ali (1999) Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara, Akçağ Yay. Tansel, Fevziye Abdullah (1971) “Hayretî”, Türk Ansiklopedisi, c.19, Ankara. Tarlan, Ali Nihad (2004) Hayâlî Bey Divanı, Ankara, Akçağ Yay. ________ (1946-47) “Hayâlî-Bâkî” İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 1. Sayı 1, s. 26-38. Tatcı, Mustafa (2006) Hayretî’nin Dinî-Tasavvufî Dünyası, İstanbul, Horasan Yay. ________(2008) Yunus Emre Külliyatı IV -Âşık Yûnus-, İstanbul, H Yay. ________(1998) “Hayretî” TDVİA (C.17) İstanbul, TDV Yay. Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.58598940a4d415.23183080(erişim tarihi: 20.12.2016 saat 22.44) Tulum, Mertol; Tanyeri, M. Ali (1977) Nev‘î Dîvânı, İstanbul, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Yay. Yavuz, Orhan (2002) Kansu Gavrî’nin Türkçe Divanı, Konya, Selçuk Üniv. Türkiyat Araştırmaları Enst. Yay. Yüksel, Hasan; Delice, H. İbrahim; Aksoyak, İ. Hakkı (1996) Eski Anadolu Türkçesine İlişkin Bir Metin: İslâmînin Mesnevisi, Sivas, Dilek Matbaacılık