MANZUM DİNİ HİKAYELER VE DESTÂN-I HİBÂL

Yıl 2019, Sayı: 1, 117 - 165, 17.01.2019

Eren Çabuk

Öz

İslamiyet'in kabulü ile yeni bir kültür dairesinde gelişmeye
başlayan Türk edebiyatının Anadolu sahasında verilen ürünlerin önemli bir
payını dini-didaktik hikâyeler oluşturmaktadır. Özellikle XIV. yüzyıldan
itibaren çokça rastladığımız ve çoğunluğunun manzum olduğu bu hikâyelerin Türk
edebiyatı içerisinde önemli bir yere sahip olmasında, İslami anlayışa yeterli
ölçüde vâkıf olamayan Müslüman Anadolu halkının etkisi büyük olmuştur. Pek çok
örneği görülen bu hikâyeler, İslamiyet hakkında yeterli bilgiye sahip olmayan,
gerekli kaynaklara ulaşamayan, okuma yazma bilmeyen halk arasında hızla
yayılarak halkın dini eğitimini sağlayan bir çeşit okul görevi görmeye
başlamıştır. Kısa süre içerisinde halk meclislerinde çokça okunmaya başlanılan
bu tür eserler, hitap ettikleri kitle nedeniyle basit ve yalın bir üslup ile ve
genellikle aruz vezninin fâilâtün/ fâilâtün/ fâilün kalıbı kullanılarak mesnevi
nazım şekli ile yazılmışlardır. XIV. ve XV. yüzyıllardan itibaren karşımıza
çokça çıkmaya başlayan bu dil yâdigârları, yazıldıkları devir dolayısıyla Eski
Anadolu Türkçesinin gelişimi hakkında da önemli bilgiler sunmaktadırlar.

Müellifinin Kırşehirli İsa olduğu düşünülen Hibâl Destânı da
bu tür dini-didaktik eserlere örnektir. Şu ana kadar yedi nüshası tespit edilen
Hibâl Destânı, çoğu dini-didaktik hikâye gibi küçük hacimlidir. Bundan dolayı
hikâye müstakil bir eser olarak değil, çeşitli eserlerin toplanmış olduğu
mecmualar içerisinde karşımıza çıkmaktadır. Hibâl Destânı'nda, Hz. İsa ve Hibâl
adlı bir kişi arasında geçen sohbet üzerinden ölüm, ahiret, kabir azabı gibi
konular işlenilerek ölüm hakkındaki duygu ve düşünceler ifade edilmiştir.
Çalışmada Hibâl Destânı'nın, transkripsiyonlu metni ortaya konulmuş ve eserin
konusu, nüshaları hakkında bilgi verilerek dil özellikleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırşehirli İsa, Hz. İsa, Hibâl Destânı, Hibâl, Ölüm ve Ahiret, Dini-Didaktik, Manzume

Kaynakça

• El yz., Terceme-i Tezkiretü'l-Evliyâ, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Serez (Süleymaniye Ktb.) No. 1800.
• El yz., Mevlîd-i Nebî, İstanbul Millet Kütüphanesi 34 Ae Manzum 1365.
• El yz., Dâstân-ı Hebâl, Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 9105/6.
• El yz., Eren Çabuk Ktp. Yz. 12.
• El yz., Dâstân-ı Hibâl, Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 6823/9.
• El yz., Mecmû'a-i Eş'âr, Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 2433/3.
• ERSOYLU, Halil (1996). Kız Destanı (Haẕā Ḥikāyet-i Ḳız maʿa Cühūd), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2015). ''ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ'', <http://www.turkedebiyatiisimlersozlu gu.com/index.php?sayfa=detay&detay=7178>, (ET: 13.09.2018)
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (2018). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınevi.
• MENGİ, Mine (1985). “Dini Destanlarımızdan Biri: Dâstân-ı Battâl-ı Sin ”, Halk Kültürü, 1985/1, s.s. 79-93.
• ŞAHİN, Hatice (2015). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2012). Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Kapı Yayınları
• TOKER, Mustafa; Muhsin UYGUN (2017). Çağatayca Cümcümenāme, Konya: Palet Yayınları.
• Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, <http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa =detay&detay=7178>, (ET: 13.09.2018)