Features of the Concept of “Kut” in Kirghiz Culture

Yıl 2019, Sayı: 47, 245 - 257, 29.03.2019

Caşteğin Turgunbayer

Öz

According to the research carried out on the basis of the etymological

dictionaries, the word Kut, which has existed in all historical and

modern Turkic dialects since the oldest periods of Turkish, has a lot of

meaning that changes depending on the period and dialect. In the Kyrgyz

culture, we found that the concept of kut ‘happiness’ consists of aspects

of the abstract-concrete, external and internal world. The abstract plane

consists of such concepts as “god” and “luck”, which are associated with

the perception of people of the outside world and such as “soul”, “spirit”,

“heart”, “life energy”, which are associated with the perception of their

inner world. We found that a specific plane consists of tangible objects,

such as “talisman”, “idol”. The word kut in the general Turkic language

contains the traces of the ancient Türkic faith and carries in itself as an

abstract plane expressing «luck», «will», «happiness», which people believe

they receive from God, and the expression of a concrete plan, as a

guardian, which in reality, is no longer used in everyday life as an instrument

of protection against the evil eye because of the influence of

Islamic beliefs. It became clear that the amulet, which until recently existed

among the Kyrgyz but whose specimens are found today only among

the Siberian people, and made of blue or red cloth, symbolizes the Yağız

Yer and Kök Teñri existing in the old Turkic beliefs. As in other Turkic

people, it can be seen that the word kut is used both in the names of boys

and girls, because it expresses a positive meaning in the language.

Anahtar Kelimeler

Kirghiz language, Orkhon Turkish, Old Uighur Language, culture, Turkic ‘kut’, ‘kıw’

KIRGIZ KÜLTÜRÜNDE KUT KAVRAMININ ÖZELLİKLERİ

Öz

Türkçenin en eski dönemlerinden itibaren günümüze kadar bütün

tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde varlığını sürdüren kut sözcüğünün,

etimolojik sözlüklere dayanarak yapılan araştırmamıza göre dönem ve

lehçeye bağlı olarak değişiklik gösteren pek çok anlamın olduğu ortaya

çıkmıştır. Bu anlamları da dikkate alarak Kırgız kültürü bağlamında ele

alınan kut kavramının soyut - somut, dış - iç dünya gibi pek çok anlamsal

düzleme sahip olduğunu kanıtlarla tespit ettik. Soyut düzlemin tanrı,

ikbal, talih gibi insanların dış dünya algısını ve ruh, can, gönül, hayat

enerjisi gibi kendi iç dünya algısını ilgilendiren kavramlardan; somut boyutunun

ise tılsım, putçuk gibi dokunabilen nesnelerden oluştuğu tespit

edildi. Kırgızcadaki kut sözcüğünün, insanın Tanrı’dan geldiği düşündüğü

ikbal, uğur, baht, irade, saadet gibi soyut düzleminin, Eski Türk inancının

izlerini taşıyor olmasına rağmen somut düzleminin bir ifadesi olan

tılsımın, nazardan koruma aracı olarak günümüzde artık kullanımdan

kalktığını söylemek doğru olacaktır. Geçen yüzyılın altmışlı yıllara kadar

Kırgızların arasında var olan ancak bugün sadece Sibirya halklarında

örnekleri bulunan tılsımın mavi veya kırmız renkteki bezlerden yapılmış

olması eski Türk inancındaki Yağız Yer ve Mavi Gökyüzü’nün simgelediği

anlaşılmaktadır. Diğer Türk halklarında olduğu gibi Kırgızcada da

olumlu anlamı ifade ettiğinden dolayı kut sözcüğünün hem kız hem erkek

isimleri oluşturmak için kullanıldığı görülür.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, Orhun Türkçesi, Eski Uygur Türkçesi, kültür, kut, kıw

Kaynakça

• Abduldayev, E. ve diğerleri (1965). Kırgız Dilinin Açıklamalı Sözlüğü (Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdüğü). Frunze: Mektep.
• Batislam, H. Dilek (2002). “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: HÜMÂ, ANKA VE SİMURG”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 185-208.
• Bitikçi, Eleri (2017). “40 Elementov Kırgızskoy Kulturı”. Kod Kırgızov, Akipress elektronik gazetesi: http://kgcode.akipress.org/unews/un_post:9112 erişim tarihi: 08.03.2018
• Bogenbayev, N; Calmırza, A. (2014). “Eski Türk Dünya Görüşündeki “Kut” ve “Karga” kavramları”. Milli Folklor Dergisi, 26, 103.
• Caparov, Ş. (2004). Adam Attarı -El Baylıgı. Bişkek.
• Çelik Şavk, Ü. (2002). Kırgız Atasözleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. C 1, Ankara: TDK Yayınları.
• Findley, C. V. (2008). Dünya Tarihinde Türkler. İstanbul: Kitapyayınevi.
• Hargitai, Q. (2018). “Nazarlığın Tarihsel Kökeni Nereye Dayanıyor?”. BBC Culture: www. bbc.com/turkce/vert-cul-43116420 erişim tarihi:08.03.2018.
• İsi, H. (2018). Eski Uygur Türkçesinde “Kut Kıv” İkilemesinde Geçen “Kıv” Sözcüğünün Tarihi Metinlerinden Türkiye Türkçesine Serüveni”. Dede Korkut Dergisi, 15, C 7, 32-53.
• Karakaş, S. (2018). “Kut-Tanrı İlişkisi Bağlamında Türklerde Yönetim Erkinin İlâhî Temelleri”. KUT (Editör: Yaşar Kalafat), Ankara: Berikan Yayınları.
• Levitskya, L. S. ve diğerleri (2000). Türk Dillerinin Etimolojik Sözlüğü (Etimolojiçeskiy slovar tyurkskix yazıkov). Moskva: Nauka Yayınları.
• Nadelyaev, V. M. ve diğerleri (1969). Eski Türkçe Sözlük (Drevnetyurkskiy Slovar’). Leningrad: Nauka Yayınları.
• Nayzabekova, A. (2016). Kırgız Uluttuk Oymo. Bişkek: Arip-Press Basımevi.
• Orozbayev, M. (2014). Kırgızcadaki İslam Öncesi Geleneksel İnanç ve İnanışlarla İlgili Söz Varlığı, Ankara: TDK Yayınları.
• Osmonova, C. ve diğerleri (2001). Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdüğü. Bişkek, Manas Üniversitesi.
• Tekin, T. (1998) Orhun Yazıtları. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Yudahin, K. (1985a). Kırgızca-Rusça Sözlüğü. C 1, Frunze: Kırgız Ansiklopedisi Yayınları.
• Yudahin, K. (1985b). Kırgızca-Rusça Sözlüğü. C 2, Frunze: Kırgız Ansiklopedisi Yayınları.