Tarih-i Osmânî/Türk Tarih Encümeni Mecmuası’nda Osmanlı ve Avrupa Tarihlerine Yöneltilen Eleştiriler

Yıl 2022, , 311 - 348, 01.11.2022

Selami Kurt

https://doi.org/10.33419/aamd.1195587

Cited By: 1

Öz

Cumhuriyet’in laboratuvarı olarak kabul edilen II. Meşrutiyet Dönemi, Türk tarihçiliği açısından klasik, popüler, akademik ve kurumsal tarih çalışmalarının birlikte yürütüldüğü bir geçiş dönemini temsil eder. Bu dönem, tarih, tarihin faydası ve vazifesi, usulleri, tarih eğitimi, ilmi ve millî tarih konusunda kavrayışın derinleşmeye başladığı ve bilimsel tarihçiliğin kurumsallaştığı bir dönem olması açısından önemlidir. Bu dönemde kurulan ve 1931 yılına kadar çalışmalarına devam eden Tarih-i Osmânî/Türk Tarih Encümeni bilimsel tarih çalışmalarına önemli katkılar sunmuştur. Encümen’in Türk tarihinin ilk bilimsel tarih dergisi olarak nitelendirilen mecmuası, dönemin tarih anlayışını ve zamanla meydana gelen gelişmeleri yansıtmaktadır. Elbette bu geçiş döneminde Mecmua’nın bütün yazarlarının aynı tarih telakkisine sahip olduğu iddia edilemez. Ancak özellikle tarih konusunda dünyadaki gelişmeleri takip edebilen bazı Mecmua yazarlarının Osmanlı ve Avrupa tarihlerine yönelttikleri eleştiriler, bilimsel tarih çalışmalarının önemsendiğini ve tarih telakkisinin gelişmekte olduğunu göstermektedir. Mecmua’da Osmanlı tarihlerine usul, üslup ve muhteva yönünden eleştiriler yöneltilmiştir. Üslup ile ilgili eleştirilerde, İran ve Bizans edebiyatının etkisiyle tarih yazımında ortaya çıkan ve uzun süre etkisini devam ettiren ağdalı ve mübalağalı dil kullanımının tarihin halk için üretilmeye başladığı II. Meşrutiyet şartlarında ihtiyacı karşılamadığı vurgulanmıştır. Usul ile ilgili eleştiriler, eksik ve yanlış bilgi verme, tenkit usullerini uygulamama, gereksiz tafsilata girme ve bazı konularda padişaha yaranmak için hakikati saptırma vb. konularda yoğunlaşmıştır. Muhtevaya yönelik eleştiriler, Osmanlı tarihlerinin daha çok siyasi ve askerî konulara yer verip içtimai, iktisadi, ticari ve kültürel konuları ihmal ettikleri yönünde olmuştur. Avrupa tarihlerine yönelik eleştirilerde ise eksik, yanlış ve uydurma haberlere yer verip garazkâr ve taraflı yaklaşım sergilemeleri ön plana çıkmaktadır. Mecmua’nın Osmanlı dönemi makalelerinde daha çok Osmanlı ve Avrupa tarihlerinin eksik ve yanlışlarla dolu olduğu vurgulanırken, Cumhuriyet dönemi makalelerinde usul hatalarıyla ilgili tespitler daha çok ön plana çıkmaktadır. Bu durum, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tarih telakkisinin geliştiğini ve derinleştiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Avrupa Tarihleri, Eleştiri, Osmanlı Tarihleri, Tarih-i Osmâni/Türk Tarih Encümeni Mecmuası., Avrupa Tarihleri, Eleştiri, Osmanlı Tarihleri, Tarih-i Osmâni/Türk Tarih Encümeni Mecmuası,

Critics Directed to Ottoman and European Histories in the Turkish Historic Committee Journal

Öz

Considered as the laboratory of the Republic, the 2nd Constitutional Monarchy period represents a transitional period in which classical, popular, academic and institutional history studies were carried out together in terms of Turkish historiography. This period is important in that it is a period in which the understanding of history, the usefulness and duty of history, its methods, history education, science and national history began to deepen and scientific historiography became institutionalized. The Turkish History Committee, which was established in this period and continued its activities until 1931, made significant contributions to scientific history studies. Encümen's journal, which is described as the first scientific history journal of Turkish history, reflects the understanding of history of the period and the developments that took place over time. Of course, it cannot be claimed that all writers of the Journal had the same conception of history during this transitional period. However, the criticisms of some journal writers, who can follow the developments in the world, especially in history, on Ottoman and European histories, show that scientific history studies are given importance and that the understanding of history is developing. In the journal, criticisms of Ottoman histories were made in terms of method, style and content. In the criticism of the style, the use of gloss and exaggerated language, which emerged in historiography with the influence of Iranian and Byzantine literature and continued its effect for a long time, began to be produced for the people of history in the 2nd Constitutional Era. It was emphasized that it did not meet the needs in the constitutional conditions. Criticism about the procedure, giving incomplete and wrong information, not applying the methods of criticism, making unnecessary details and deviating the truth in order to benefit the sultan in some matters, etc. focused on issues. Criticism of the content was that Ottoman histories mostly included political and military issues and neglected social, economic, commercial and cultural issues. In the criticisms of European histories, their cynical and biased approach by giving place to incomplete, false and fabricated news comes to the fore. While it is emphasized that Ottoman and European histories are full of deficiencies and mistakes in the Ottoman period articles of the journal, the determinations about procedural errors are more prominent in the articles of the Republic period. This situation shows that the understanding of history from the Ottoman Empire to the Republic has developed and deepened.

Anahtar Kelimeler

Criticism, European History Books, Ottoman History Books, Ottoman History/Turkish History Committee Journal, Criticism, European History Books, Ottoman History Books, Ottoman History/Turkish History Committee Journal

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref, Tarih Musâhabeleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1339.
• Abdurrahman Şeref, “Sokullu Mehmed’in Evail-i Ahvali ve Ailesi Hakkında Bazı Malumat-Cevherü’l-Menakıb”, TOEM, S 29, s.258.
• Abdurrahman Şeref, “Tarih-i Osmani”, Sabah, No: 7071, 2 Haziran 1909, s.2.
• Abdurrahman Şeref, “Topkapı Saray-ı Humayûnu”, TOEM, S 5, 1 Kanun-ı Evvel 1326/ 14 Aralık 1910, s.279.
• Ahmed Refik, “Ahmed-i Salis Devrine Dair Madam Montequ’nun Mektupları”, TOEM, S 19, 1 Nisan 1329/14 Nisan 1913, s.1207.
• Ahmed Refik, “Sultan Abdulmecid Han’ın Sarayında Doktor Spitzer Hatıratı”, TOEM, S 34, 1 Teşrin-i Evvel 1331/14 Ekim 1915, s.599.
• Ahmed Refik, “Fatih Devrine Ait Vesikalar”, TOEM, S 49:62, s.1-58.
• Ahmed Refik, “Tevarih-i Âl-i Osman”, TTEM, S 14 (91), 2, 69.
• Ahmed Refik, “Fatih zamanında Kocaeli”, TTEM, S 1 (78), s.25-36.
• Ahmed Refik, “Hazine-i Evrak Tetkikatı: 1284/1867 Bulgar İhtilali”, TTEM, S 9 (86), s.164.
• Ahmed Refik, “Fatih Zamanında Sultan Öyüğü”, TTEM, S 3 (80), 1 Mayıs 1340/ 1 Mayıs 1924, s.129-141.
• Ahmed Refik, “Fatih Zamanında Teke İli”, TTEM, S 2 (79), s.65-84.
• Ahmed Refik, “Sultan Süleyman-ı Kanuni’nin Son Senelerinde İstanbul’un Usul-i İaşe ve Ahval-i Ticariyesi”, TOEM, S 37, s.23-42.
• Ahmed Refik, “Hazine-i Evrak Vesaikine Nazaran Türkiye’de Katolik Propagandası”, TTEM, S 5 (82), 1 Eylül 1340/1 Eylül 1924 (14. Sene), s.267.
• Ahmed Refik, “Mahmud-ı Sâni’nin Validesi”, TTEM, S 10 (87), 1 Temmuz 1341/1 Temmuz 1925, s.217-224.
• Ahmed Refik, “Osmanlı İmparatorluğunda Meskûkât”, TTEM, S 7 (84), 1 Kanun-ı Sani 1341/1 Ocak 1925; S 10 (87), s.248.
• Ahmed Refik, “Sultan Abdulmecid Han’ın Sarayında Doktor Spitzer Hatıratı”, TOEM, S 34, s.599, 602.
• Ahmed Refik, “Sultan Murad-ı Râbi’in Hatt-ı Humayunları”, TOEM, S 39, s.129.
• Ahmed Tevhid, “Bursa’da Umur Bey Camii Kitabesi”, TOEM, S 14, s.865.
• Ahmed Tevhid, “Rum Selçuki Devletinin İnkırazıyla Teşekkül Eden Tevaif-İ Mulûk”, TOEM, S 1, s.35.
• Ahmed Tevhid, “Saruhan ve Aydın Oğulları”, TOEM, S 10, s.621-622.
• Akbayrak, Hasan, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tarih Yazımı, Kitabevi, İstanbul 2012.
• Akçuroğlu Yusuf, “Asr-ı Hâzır Tarihine Dair Araştırmalardan: Osmanlı Devleti Umumi Harpte Bî-taraf Kalabilir miydi?”, TTEM, S 13:18, 1927, s.2-11.
• Akpınar, Turgut, “Iorga, Nicolae”, DİA, 22. Cilt, Diyanet Vakfı Yayınları, s.359-361.
• Akün, Ömer Faruk, “Ahmed Vefik Paşa”, DİA, 2. Cilt, Diyanet Vakfı Yayınları, s.143-157.
• Akyıldız, Ali, “Subhi Paşa, Abdüllatif”, DİA, 37. Cilt, Diyanet Vakfı Yayınları, s.450-452.
• Ali Emiri, “Şahane bir Fıkra-i Tarihiye ve Edebiye-I”, TOEM, S 27, s.129-134.
• Ali Emiri, “Şahane Bir Fıkra-i Tarihiye ve Edebiye-II”, TOEM, S 29, s.266-271.
• Ali Fuat, “Mansurîzade Mustafa Paşa ve Netâyicülvukuât”, TTEM-Yeni Seri, S 1, s.42-66.
• Ali, “Sancağımız ve Ay Yıldız Nakşı”, TOEM, S 46, 1 Teşrin-i Evvel 1333/1 Ekim 1917; S 47, 1 Kanun-ı Evvel 1334/1 Aralık 1918; S 48, s.378-379.
• Arıkan, Zeki, “Târih-i Cevdet”, DİA, 40. Cilt, Diyanet Vakfı Yayınları, s.75.
• Çalen, Mehmet Kaan, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Tarih Düşüncesi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2013.
• Dilek, Kaan, “Şerefeddin Ali Yezdî”, DİA, 38. Cilt, Diyanet Vakfı Yayınları, s.550-552.
• Efdaleddin, “Memalik-i Osmaniye’de Tabâatin Kademi”, TOEM, S 40.
• Gökman, Muzaffer, Tarihi Sevdiren Adam: Ahmed Refik Altınay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1978.
• Halil Edhem, “Âl-İ Germiyan Kitabeleri”, TOEM, S 2, s.112.
• Halil Edhem, “İstanbul’da En Eski Osmanlı Kitabesi”, TOEM, S 8, s.484.
• Halil Edhem, “Karaman oğulları Hakkında Vesaik-i Mahkûke”, TOEM, S 14, s.881.
• Halil Edhem, “Kara Mustafa Paşa’nın Şopron Şehri Ahalisine Beyannamesi”, TOEM, S 15, s.924-937.
• Halil Edhem, “Sultan Kayıtbay Namına Bir Top”, TOEM, S 45, s.132.
• Halil Edhem, “Bibliyografya”, TOEM, S 26, 1 Haziran 1330/14 Haziran 1914.
• Halil Edhem, Fihrist-i Umûmî, Devlet Matbaası, İstanbul 1928.
• Hasan Baktir, “Lady Montagu’nun Türkiye Mektuplarına Etnografik bir Bakış”, Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Dergisi, S 1, 1 Temmuz 2016, s.13.
• Hüseyin Hüsameddin, “Koca Mehmed Paşa”, TOEM, S 37, s.43-49; S 38, s.117-122.
• Hüseyin Hüsameddin, “Alaaddin Bey”, TTEM, S 5 (82), s.307-318; S 6 (83), s.380-384.
• Hüseyin Hüsameddin, “Sultan Altunbaş”, TTEM, S 11 (88), s.305-326.
• Hüseyin Hüsameddin, “Orhan Bey Vakfiyesi”, TTEM, S 17 (94), s.284-301.
• Hüseyin Hüsameddin, “Molla Fenari”, TTEM, S 18 (95), s.368-383.
• Hizmetli, Sabri, İslam Tarihçiliği Üzerine, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 1991.
• İbnülemin Mahmud Kemal, “Meşâhir-i Mechûle”, TTEM, S 13:18, 1927, s.37-38.
• İnalcık, Halil, “Tükiye’de Modern Tarihçiliğin Kurucuları”, Muhafazakar Düşünce, S 7, Kış 2006, s.1-44.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Tarihinde Dönemler”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, S 51, Kasım, Aralık, Ocak 2009, s.15-16.
• İnalcık, Halil-Arı, Bülent, “Klasik Dönem Osmanlı Tarihçiliği”, Türkiye’de Tarih Yazımı, Ed. Vahdettin Engin, Ahmet Şimşek, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2013, s.110-112.
• İskender Yanko Hoçi, “Şehzade Halil’in Şergüzeşti”, TOEM, S 7, s.445.
• Mehmed Arif, Tefrika: Vakıât-ı Sultan Cem-Mukaddime, TOEM, S 25, s.33.
• Mehmed Arif, “Hamid Oğulları”, TOEM, S 15, 1 Ağustos 1328/14 Ağustos 1912, s.947.
• Mehmed Arif, “Silsile-i Vukuat-ı Devlet-i Aliyye’de 1142 Senesi Hadisatı”, TOEM, S 1, s.54-63.
• Mehmed Arif, “Vâkıât-ı Sultan Cem, Mukaddime”, TOEM, S 25, s.A.
• Mirgün, Ali Seydi, “Sadrazam Paşa Hazretlerine Açık Mektup”, Tanin, No: 265, 29 Mayıs 1909, s.3.
• Nahit Sırrı, “Şark-ı Karipteki Fransız Seyyahları Hakkında Bir Eser”, TTEM-Yeni Seri, S 1 s.71.
• Nahit Sırrı, ” İstanbul’da Sicilyateyn Elçileri”, TTEM-Yeni Seri, S 3, s.67-72.
• Necib Asım, “Osmanlı Tarihnüvisleri ve Müverrihleri”, TOEM, S 1, 1 Nisan 1326/14 Nisan 1910, s.41.
• Necib Asım, “Mesihi Divanı, Divanlarımızdan Tarihçe Nasıl İstifade Edilir?”, TOEM, S 5, s.300.
• Necib Asım, “Hoca Tahsin”, TTEM, S 13:18, 1927, s.57.
• Necib Asım, “Vatanperverlik Temasil-i Şahanesi”, TOEM, S 28, s.198.
• Necib Asım, “Tarih-i Osmani, Hüseyin Cahid Bey’e”, Tanin, No: 268, 1 Haziran 1909, s.3.
• Oral, Mustafa, Türkiye’de Romantik Tarihçilik, Asil Yayın, Ankara 2006.
• Ortaylı, İlber, Tarih Yazıcılık Üzerine, Cedit Neşriyat, Ankara 2011.
• Özcan, Abdülkadir, “Mustafa Nuri Paşa”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, C 31, s.342-343.
• Özgen, Yüksel, “Belleten Dergisinin Cumhuriyet Dönemi Türk Tarihçiliğindeki Yeri”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Tarihçilik ve Tarih Yayıncılığı Sempozyumu Bildiriler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011, s.619-628.
• Safvet, “Bahreyn’de Bir Vak’a”, TOEM, S 18, s.1139-1145.
• Safvet, “Bahr-i Hazar’da Osmanlı Sancağı”, TOEM, S 14, s.857-861.
• Safvet, “Bir Osmanlı Filosunun Sumatra Seferi”, TOEM, S 10, s.604-614.
• Safvet, “İkinci Cerbe Harbi Üzerine Vesikalar”, TOEM, S 1, 1 Nisan 1326/14 Nisan 1910, s.20-26.
• Safvet, “Koyun Adaları Önündeki Deniz Harbi ve Sakız’ın Kurtarılışı”, TOEM, S 3, s.155-177.
• Safvet, “Nakşe/Naksos Dükalığı, Kiklad Adaları”, TOEM, S 23, s.1444-1457.
• Safvet, “Ragoza/Dubrovnik Cumhurluğu”, TOEM, S 17, s.1063-1065.
• Safvet, “Sıngın/İnebahtı Donanma Harbi Üzerine Bazı vesikalar”, TOEM, S 9, 1 Ağustos 1327/14 Ağustos 1911, s.560.
• Safvet, “Yusuf Nâsî”, TOEM, S 16, 1 Teşrin-i Evvel 1328/ 14 Ekim 1912, s.982.
• Safvet, “Zeyl”, TOEM, S 4, s.217-222.
• Şakiroğlu, Mahmut, “Memleketimizde Toplu Tarih Çalışmaları-I”, Tarih ve Toplum, Aralık 1986, S VI/36, s.45.
• Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı, İstanbul 1998, s.20-21.
• Tarih-i Osmani Encümeni Talimat Sureti, TOEM, S 1, 1 Nisan 1326/14 Nisan 1910, s.5.
• Tarih-i Osmanî Encümeni, “İfade-i Meram”, TOEM, S 1, 1 Nisan 1326/14 Nisan 1910, s.1.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Tanzimattan Meşrutiyete Kadar Bizde Tarihçilik”, Milli Tarihin İnşası, Haz. Ahmet Şimşek, Ali Satan, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2017, s.89-120.