Excessive Bureaucracy: Discussions on Bureaucracy in Turkish Grand National Assembly (1920-1938)

Yıl 2020, , 71 - 110, 01.05.2020

İsmail Özer

https://doi.org/10.33419/aamd.732739

Öz

Bureaucracy leads to the problem of red tape business in practice as an administrative style used paper in all state administrations. The bureaucracy was one of the important problems of the Ottoman Empire and it was inherit to the Turkish Republic. Mustafa Kemal Atatürk plans that the outdated and traditional bureaucracy remaining from the Ottoman Empire should be structured with a new understanding based on legal foundations and in harmony with the newly established regime. Urgently the top brass of the Ottoman bureaucracy, which were still under the old regime, were liquidated and on the other hand, a renewal was made with different methods in order to create a class subject to the new regime. Member of TBMM offer extraordinary remedies to destroy bureaucracy but governments generally considered bureaucracy necessary for state affairs. Discussions and proposals for solutions were generally expressed by the same deputies. Turkey started to deal with this problem after the Second World War, which gained a momentum in the 1960s. This work shows that the struggle with stationery business started with foundation of TBMM. Although the Turkish Parliament was willing to end the problem, it was not able to achieve due to reasons such as lack of technical infrastructure and expertise and not examining all the state organizations with the desire to finish the stationery business.

Anahtar Kelimeler

Bureaucracy, Red Tape, Mustafa Kemal Atatürk, TBMM, Centralization

Muameleyi Tehir, Evrakı Teksir: Türkiye Büyük Millet Meclisinde Kırtasiyecilikle Mücadele Tartışmaları (1920-1938)

Öz

Bürokrasi bütün devlet yönetimlerinde kullanılan bir idare tarzı olarak, uygulama safhasında kırtasiyecilik denen problemi ortaya çıkarmaktadır. Bürokrasi, Osmanlı Devleti’nin de önemli problemlerinden birisi olmuş ve bu hâliyle Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne miras kalmıştır. Osmanlı Devletinden devralınan geleneksel bürokrasinin millî egemenlik esasına dayalı yeni devlet ile uyumlu hâle gelmesini amaçlayan Mustafa Kemal Atatürk, bu amaçla bazı düzenlemeler gerçekleştirmiştir. Öncelikle Osmanlı bürokrasisi kısmen tasfiye edilmiş, yeni kurulan devletle sorunsuz işleyebilecek bürokrasi yaratılmaya çalışılmıştır.

TBMM hükûmeti, yeni bir bürokrasi anlayışı oluşturmamış, Osmanlı bürokrasi geleneğini devam ettirmiştir. Bu durum her ne kadar içinde bulunulan olağanüstü ortamın bir gereği olarak düşünülse bile, temellerinden bir tanesi de halkçılık ilkesi olan mecliste önemli tartışmalara sebep olmuştur. Milletvekilleri, devletle vatandaş arasındaki resmî yazışma ve işlemlerin yavaş seyrettiğinden hareketle hükûmetlere sert eleştirilerde bulunmuş, çözüm yolları önermişlerdir. Hükûmetler ise bürokrasinin devletin işleyişinde anahtar rol üstlendiği düşüncesi ile radikal önlemler almamışlardır. Bu tartışmalar zaman zaman azalmakla birlikte sürekli olarak devam etmiştir. Tartışmalar ve çözüm önerileri genelde aynı milletvekilleri tarafından dile getirilmiştir. Türkiye’de kırtasiyecilikle mücadele çalışmaları ciddi mahiyette II. Dünya Savaşı’ndan sonra başlayarak 1960 yılında hız kazanmıştır. Çalışmamızda kırtasiyecilikle mücadelenin TBMM’nin kuruluşu ile birlikte başladığı, meclisin kırtasiyeciliği bitirmek için arzulu olmasına rağmen teknik altyapı ve uzman eksikliği ile birlikte konunun bütün devlet teşkilatlarını içine alacak şekilde incelenmemesi gibi sebeplerden dolayı başarılamadığı anlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bürokrasi, Kırtasiyecilik, Mustafa Kemal Atatürk, TBMM, Merkeziyetçilik

Kaynakça

• Aydın, Recep, “1923: Savaşın Sonu ve Yeni Rejimin İlanı: Cumhuriyet”, Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1919-1928, II. Cilt, ed. Nuray Ertürk Keskin, Ankara 2012.
• Aydın, Tülay, Atatürk Döneminde Bürokrasi ve Modernleşme (1923-1938), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2014.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, yay. haz. E. Semih Yalçın, Gazi Kitabevi, Ankara 2006.
• Ateş, Sabri, Tunalı Hilmi Bey, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Aydın, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2009.
• Bayramoğlu, Sonay, “1929: Yönetimde Merkeziyetçiliğin İnşası”, Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1929-1939, ed. Birgül A. Güler, Ankara 2007.
• Dünden Bugüne Başbakanlık 1920-2004, Ankara 2004.
• Falih Rıfkı, Yeni Rusya, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, Ankara 1931.
• Giritli, İsmet, Türkiye’nin İdari Yapısı, Der Yayınları, İstanbul 1998.
• İdarenin Yeniden Düzenlenmesi İlkeler ve Öneriler İdari Reform Danışma Kurulu Raporu, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE), Ankara 1972.
• Koçak, Cemil, Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938-1945), Yurt Yayınları, Ankara 1986.
• Mıhçıoğlu, Cemal, İdari Reform Belçika Tecrübesi ve Türkiye İçin Alınacak Dersler, Sevinç Matbaası, Ankara 1963.
• Mises, Ludwig Von, Bürokrasi, çev. Feridun Ergin, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1947.
• Sürgit, Kenan, Türkiye’de İdari Reform, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE), Ankara 1972.
• Şavkılı, Cengiz, Atatürk Döneminde Parlamento Faaliyetleri (1920-1938), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.
• Şaylan, Gencay, Türkiye’de Kapitalizm Bürokrasi ve Siyasal İdeoloji, Ankara 1974.
• Terzi, Mehmet Akif, Türk Devlet Geleneğinde Bürokrasi ve Memur, Sistem Ofset, Ankara 2012.
• Tortop, Nuri, İsbir, Eyüp G., Aykaç, Burhan, Yönetim Bilimi, Yargı Yay., Ankara 1999.
• Weber, Max, Bürokrasi ve Otorite, çev. H. Bahadır Akın, Liberte Yayınevi, Ankara 2017.
• Abadan, Yavuz, “Siyasi Teori Açısından Türkiye’de Ademi Merkeziyet Problemi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 20, S 4, Ankara 1965.
• Eisenstadt, S. N., “Gelişmekte Olan Ülkelerde ve Yeni Devletlerde Beliren Bürokrasi Sorunları”, çev. Özer Ozankaya, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 20, S 3, Ankara 1965.
• Emre, Cahit, “Türkiye’de Bürokratik İşlemlerin Basitleştirilmesi ya da Yazçizciliğin Azaltılması: Genel Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 46, S 3, Ankara 1991.
• Gökçe, Orhan, Şahin, Ali, “21. Yüzyılda Türk Bürokrasisinin Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, C 2, S 3, Konya 2002.
• Güler, Birgül A., “İkinci Dalga: Siyasal ve Yönetsel Liberalizasyon Kamu Yönetimi Temel Kanunu”, Kamu Yönetimi Reformu İncelemeleri: Mülkiye’den Perspektifler, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara 2003.
• Demirci Güler, Filiz, “Türk Kamu Yönetiminin Evrimi (I), Amme İdaresi Dergisi, C 36, S 1, Mart 2003.
• Öztürk, Namık Kemal, “Kamu Yönetiminde Kırtasiyecilikle Mücadele: Farklı Bir Bakış”, Amme İdaresi Dergisi, C 35, S 4, Aralık 2002.
• Sürgit, Kenan, “Türkiye’de İdareyi Yeniden Düzenleme ve Geliştirme Çalışmaları”, Amme İdaresi Dergisi, C 1, S 1, Haziran 1968.
• Şavkılı, Cengiz, Aydın, Tülay, “Atatürk Dönemi’nde Bürokrasinin Yeniden Yapılandırılması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXIX, S 87, Ankara-Kasım 2013.
• Tutum, Cahit, “İdarî Reformda Başlıca Yaklaşımlar”, Amme İdaresi Dergisi, C 4, S 2, Haziran 1971.
• Uygun, Oktay, “Yerel Yönetim Reformu için Anayasal İlkeler”, Strategic Public Management Journal, Issue No: 2, December 2015.
• “Adana’da muhacirlerin feryadı”, Vakit, 15 Kânunuevvel 1930.
• “Bir zafer”, Akşam, 12 Teşrinievvel 1934.
• “Cephe Arkasında”, Hâkimiyet-i Milliye, 21 Şubat 1338.
• “Cephe Arkasında”, Hâkimiyet-i Milliye, 24 Şubat 1338.
• “Maarifte Teşkilat”, Hâkimiyet-i Milliye, 24 Haziran 1336.
• “İdaredeki kırtasiyecilik kaldırılacaktır”, Vakit, 6 Mayıs 1932.
• “Kırtasiyecilik kaldırılıyor”, Vakit, 4 Teşrinisani 1931.
• “Kırtasiyecilik”, Akşam, 10 Kânunusani 1933.
• “Kırtasiyecilik”, Akşam, 25 Kânunusani 1933.
• “Kırtasiyecilik”, Akşam, 5 Şubat 1933.
• “Kırtasiyecilik: Cezrî Bir inkılap yapılacak”, Akşam, 31 Temmuz 1932.
• “Kırtasiyecilik Zihniyeti”, Akşam, 27 Temmuz 1932.
• Kırtasiyecilikle mücadele talimatı hazırlandı”, Akşam, 8 Teşrinisani 1938.
• Mehmet Asım, “Vakit 1929 senesinin saadet verici olmasını diler”, Vakit, 1 Kânunusani 1929.
• “Menhus kırtasiyecilik yüzünden bir berhayat mazbatası almak için ne kadar masraf ediyorum”, Vakit, 2 Kanunevel 1939.
• “Mücadele makanizması”, Akşam, 18 Teşrinievvel 1933.
• Necmeddin Sadak, “Ehliyet, Teşebbüs, Mesuliyet”, Akşam, 17 Teşrinisani 1937.
• “Sanayiimizi canlandırmak için mühim teşebbüsler”, Akşam, 28 Mayıs 1931.
• “Yeni İstifa Ölçüleri”, Ulus, 12 Teşrinisani 1937.
• “Yeni hükûmetten birinci dileğimiz”, Akşam, 27 Teşrinievvel 1937.
• Resmî Gazete, 13 Şubat 1937 Cumartesi.
• Resmî Gazete, 30 Kânunuevvel 1937 Perşembe.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.1, D.2, D.3, D.4, D.5, D.6.