Turkish Marine Avıation Activities in the First World War and National Struggle Period

Yıl 2018, Cilt: 34 Sayı: 98, 127 - 180, 27.11.2018

Umut Cafer Karadoğan

Öz

    The account of the use of aircraft in warfare starts in 1911, with the Turco-Italian War fought in Tripolitania. The airplane, while beginning to draw attention at the start of the century, was nevertheless in no way considered as a serious means of combat by any military or civilian authority of the era.

    The words of French Field Marshal Ferdinand Foch, claiming that “the airplane is a very nice piece of toy, but with no future potential for military use”, were later to be challenged by the remark of another soldier who had almost lost his left eye due to an aerial bombing by the Italians in the mentioned war, and who would later change the “dire fortune” of a nation, Mustafa Kemal, stating: “the future will be in the skies”.

    Mustafa Kemal Pasha, having grasped the future importance of aviation, ensured that the Turkish nation concerns itself with the establishment of domestic aeronautical and space industries. The immediate step taken by the new Turkish Republic in the direction of reaching modern capacity in this matter was the foundation of the Turkish Aeronautical Association. The Turks have in the long term been successful in overcoming their deficiencies in this area; even if this was hindered at the start of the century by ever ongoing wars.

Anahtar Kelimeler

Aircraft, naval aircraft, air station, pilot, aerial observation, flight training, Balkan Wars

Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Döneminde Türk Deniz Havacılığı Faaliyetleri

Öz

    Dünyada uçağın bir savaş aracı olarak kullanılması 1911 Trablusgarp Savaşı ile başlar. Yüzyılın başında adından sıkça söz ettirmeye başlayan uçak, dönemin gelişmiş ülkelerinin asker ve sivil otoriteleri tarafından ciddi bir savaş aracı olarak ilgi görmemiştir.

    Yüzyılın başında savaş aracı olarak görülmeyen uçaklar, Fransız Mareşal Ferdinand Foch’un deyimiyle “Şahane oyuncaklardı ama ne yazık ki askeri anlamda bir gelecekleri olduğu söylenemezdi.” Ancak Foch’un yanıldığı bu konuşmanın, birkaç yıl sonra ispatı Dünya Savaşı sırasında görülecektir.

    Birinci Dünya Savaşı, uçakların etkin olarak kullanıldığı ilk askeri mücadele olması açısından önemlidir. Deniz havacılığı ise, bu anlamda dünya üzerinde oldukça farklı bir stratejik öneme sahip savaş aracıdır. Osmanlı Devleti, deniz havacılığı konusunda yine kara havacılığında olduğu gibi ilk adımı atan devletlerdendi ve gelişmeleri yakından takip etmekteydi. Dünya üzerinde denize inebilen ilk uçak 1912’de havalanmışken, Osmanlı Devleti bu uçağın benzerini 1913 yılında envanterine almıştır.

    Deniz havacılığı, Osmanlı Devleti’ne Birinci Dünya Savaşı sırasında oldukça destek olmuştur. Almanlarla yapılan iş birliği sonucunda ülkeye etkin deniz uçakları getirilmiş, deniz uçağı istasyonları kurulmuş, askeri bölükler teşkil edilmiştir. Ancak savaş sırasında yaşanan personel (pilot, teknisyen, rasat) ve parça sıkıntıları deniz havacılığını zorlayan en önemli hususlardan olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Uçak, Deniz uçağı, Hava istasyonu, Pilot, Rasat, Flatör, Uçuş Okulu, Balkan Savaşı

Kaynakça

• ATASE Arşivi, BDH-1, 09. 01.1334, Kl.: 1421 Dos.: 148
• ATASE Arşivi, 13 ŞB. UMUR-U HAVAİYE MÜFETTİŞLİĞİ, 04.11.1333, KL.: 1395, Dos.: 30-34
• ATASE Arşivi, K: 51, G:103, B:103-1 (22.12-1334)
• ATASE Arşivi, İSH 9-A, Kutu: 500, G: 154, Fih: 30, 30-1, 30-2, sıra: 6107, 21.06.1336
• ATASE Arşivi, Kl: 1441, Dos: 250, A1/13, D 2, Fih: 13
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.PRK.ASK. Kutu No: 254, Gömlek No: 8, Belge No: 1, 29.12.1325
• BOA, Y.A.HUS. Kutu No: 521, Gömlek No: 154 Belge No: 1, 27 Nisan 1326
• BOA, HR.SFR. (3), Kutu No: 656, Göm. No: 1, Belge No:1, 9 Ocak 1912 (1328)
• BEO, Kutu No: 4013, Gömlek No: 300907, Belge No: 1 (21 Şubat 1327)
• BEO, Kutu No: 4013, Gömlek No: 300924, Belge No: 1-2 (23 Şubat 1327)
• BEO, Kutu No: 4190, Gömlek No: 314180, Belge No: 1 (27 Teşrin-i Sani 1327)
• BOA, MV. Kutu No: 186, Gömlek No: 36, Belge No: 1, 5 Şubat 1329
• BOA, MV. Kutu No: 234, Gömlek No: 150, Belge No: 1 A, 17 Cemazüyel-Evvel 1332 ve 31 Mart 1330
• BOA, A.) MTZ. (5), Kutu No: 39, Gömlek No: 30, Belge No: 1 13 Mayıs 1330
• BOA, DH. EUM.THR. Kutu No: 78, Gömlek No: 30, Belge No: 1 15 Temmuz 1330
• BEO, Kutu No: 4330, Gömlek No: 324700 Belge No. 1 (Harbiye id/54-1)
• BOA, İ.TAL. Kutu No: 483, Gömlek No: 13 Belge No: 1, 04.06.1331
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE), Sıra No: 42, Kutu No: 214, Belge No: 15, (28.07.1325) (10.08.1909)
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE), Sıra No: 60, Kutu No: 228, Belge No: 18, (28.10.1325)(10.11.1909)
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE), Sıra No: 73, Kutu No: 226, Belge No: 5, (15.12.1325) (28.12.1909)
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE), Sıra No: 154, Kutu No:219, Belge No:10, (26.05.1326)(08.09.1910)
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE), Sıra No: 341, Kutu No:219 Belge No:6, (09.01.1328) (08.01.1912)
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE), Sıra No: 356, Kutu No:219, Belge No:1, (17.02.1328) (01.03.1912)
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE), Sıra No: 1110, Kutu No:271, Belge No:26, (24.10.1331)(06.11.1915)
• TBMM Zabıt Ceridesi; C:10, İ:34, Dev.: 1, İç. Sen:2 (16.5.1337)
• TBMM Zabıt Ceridesi, C:9, İ:5, Dev.: 1, İç Sen.:3 (9 Mart 1921)
• Milliyet, “Osmanlı Tayyare Bölüğü Geri Gelecek”, 21.08.2017
• Ereğli Önder,”Ereğli Uçak Yapacak”, 21 Ağustos 2017
• Aydar; Orhan, Uçan Süvariler, Ankara 1948.
• Artuk, Nevzat, Cemal Paşa (Ahmet Cemal), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• David, Pascoe, Uçak, (Çev: Levent Göktem), Optimist Yayınları, İstanbul 2003.
• Faroz Ahmad, İttihatçılıktan Kemalizme, Kaynak Yayınları, 7. Bsm., İstanbul 2014.
• Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Birinci Dünya Harbi C.IX Türk Hava Harekâtı, Yay. No:3, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1969.
• Higham; Robin, Hava Gücü: Özlü Bir Tarih, ATASE Yay., Ankara 1983, s.39.
• Karadoğan, Umut C., Modern Türkiye’nin Kuruluşunda Donanma (1914-1925), Yaklaşım Kitabevi, Ankara 2013.
• Kinross, Lord, Osmanlı İmparatorluğun Yükselişi ve Çöküşü, (Çev: Meral Gaspralı), 4. Bsm., Altın Kitaplar, İstanbul 2012.
• Kural, Fethi, Kurtuluş Yıllarında Türk Askeri Belgeleri, 1909-1913, Hv. Bas. ve Neş. Müd., Ankara 1974.
• Kurter, Ajun, Türk Hava Kuvvetleri Tarihi I, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, Ankara 2002.
• Kress, Von, Son Haçlı Seferi Kuma Gömülen İmparatorluk, Çev. Tahir Balaban, Yeditepe Yayınları, 2.Baskı, İstanbul 2014.
• Kurt, Emin, “Türk Hava Kuvvetlerine Türk Milletinin Desteği: Bağış̧ Uçakları”, Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu 8-10 Şubat 2011, Ayrıntı Basımevi, Ankara 2013.
• Lorey, Hermann, Türk Sularında Deniz Harekâtı, (Çev. Tacettin Talayman), C II, Deniz Basımevi, İstanbul 1946.
• Keyüsk, Mazlum, Türk Havacılık Tarihi (1914-1916), C I, Uçuş Okulları Basımevi, Eskişehir 1951.
• ___________Türk Havacılık Tarihi (1914-1916), C II, Uçuş Okulları Basımevi, Eskişehir, 1952.
• Giray, Muharrem, Türk Tayyareciliğinin Tarihi, İstanbul (tarihsiz).
• Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1990.
• Işın, Mithat, İstiklâl Harbi Deniz Cephesi, İstanbul 1946.
• İskender Tunaboylu, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yavuz (Goeben) Zırhlısı, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2006.
• Özçelik, Selahattin, Donanma-yi Osmani Muavenet-i Milliye, TTK Yayınları, Ankara 2000.
• Sarp, İrfan, Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Yay., Ankara 1986.
• Tarman; Sıtkı, Türk Havacılık Tarihi (İstiklâl Harbi) 1918-1923, C II, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, Eskişehir 1953.
• Tengüz, Hüsnü, Osmanlı Bahriyesinin Mazisi, C 1, İDO Yayınları, İstanbul 1995.
• Türk İstiklal Harbi; Batı Cephesi III. Kısım, Genelkurmay Başkanlığı Yayınevi, Ankara 1999.
• Türk İstiklal Harbi, Deniz Cephesi, (Saim Besbelli) C V., Genelkurmay Başkanlığı Yayınevi, Ankara 1964.
• Verel, Oktay, İstikbal Göklerin Gökler Bizimdir, C I, Türk Hava Kurumu Yayınları 3, İstanbul 1985.
• Yalçın, Osman, Türk Hava Gücü Kuruluşu, İlk Seferleri ve Yükselişi (1911-1950), İşbankası Yayınları, İstanbul 2017.
• Kansu Yavuz-Sermet Şensöz-Yılmaz Öztuna, Havacılık Tarihinde Türkler, C I, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, Ankara 1971.
• Özdemir Yaşar; Şehit Pilot Binbaşı Fazıl Bey, Hv. Bas. ve Neşr., Ankara 1981.
• Yene Bill, The History Of U.S. Air Force, Hong Hong 1984.
• Yıldız, Gültekin, Dünya Savaşı Tarihi Osmanlı Askeri Tarihi Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, Timaş Yay., İstanbul 2013.
• Sarıhan, Zeki, İstiklâl Savaşı Günlüğü, C IV, TTK Basımevi, Ankara 1996.
• Alaysa, H. Fikret, “Türk Hava Kuvvetleri”, Türk Kültürü Dergisi, S 22, Ordu Sayısı, Ankara 1964, s.57-69.
• Aydar, Orhan, “Deniz Tayyareciliğimizin İlk Günleri”, Havacılık ve Spor Dergisi, S 367, Mayıs 1946, s.3-23.
• Aydın, Abdurrahim Fahimi, “Tayyareden Uçağa: Millî Hava Sanayinin Kuruluşunda Türk Halkının Yaptığı Bağışlar”, Karadeniz Araştırmaları, S 31, Güz 2011, s.51-84.
• Bora, Kutluhan, “Türk Deniz Havacılığının 100. Yılı”, Savunma ve Havacılık Özel Sayı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara Haziran 2014, s.7-32.
• _____________, “Türk Deniz Havacılığının 100 Yılı”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, S 620, Eylül 2014, s.70-78.
• Bozkurt, Abdurrahman, “Türk Hava Sahasının Belirlenmesi”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 15, S 1, Edirne 2013, s.251-278.
• Biçici, Mehmet, “Hatıratlarla Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girişi”, Gaziantep University Journal of Social Sciences (http://jss.gantep.edu.tr),13(3), 2014, s.693-722.
• Dokur, Aydın, “I. Dünya Savaşı’nın Dönüm Noktası”, Hayat Tarih Mecmuası, C II, S 12, İstanbul 1969, s.58-69.
• Özcan, Sonnur Emine, “Çanakkale Savaşlarında Kullanılan Havacılık Teknolojisi”, Bilim ve Teknik e-Dergisi (TÜBİTAK), Ankara Nisan 2013, s.52-56.
• Ethem, “Cihan Harbinde Tayyarecilik”, Deniz Mecmuası, C 43, S 322, İstanbul 1931, s.101-112.
• Kayabalı-Arslanoğlu, “Türk Hava Kuvvetleri”, Türk Kültürü, S 116, C 10, Ankara 1972, s.472-503.
• Karadoğan, Umut C., “Milli Mücadele Yıllarında Türk Bahriyesinin Durumu ve Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXVIII, S 81, Ankara Kasım 2011, s.603-649.
• Keser, Ulvi, “I. Dünya Savaşı’nda Kıbrıs’ta Hava Faâliyetleri”, Hava Kuvvetleri Dergisi, C 344, Ankara 2003, s.6-26.
• Kurt, Emin, “Türk Hava Kuvvetlerine Türk Milletinin Desteği: Bağış Uçakları”, Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu 8-10 Şubat 2011, Ayrıntı Basımevi, Ankara 2013, s.302-317.
• “Tayyare Şehitlerimiz”, Tayyare Cemiyeti Mecmuası, Ahmet İhsan Matbaası, 1 Şubat 1926, s.8-22.
• Tunaboylu, İskender, “Midilli’nin Sonunu Hazırlayan İmroz Harekatı”, Studies Of The Ottoman Domain, C 3, S 4, Şubat 2013, s.37-49.
• Yalçın, Osman, “Havacılık ve Hava Gücünün Doğuşu, Birinci Dünya Savaşına Etkisi”, Atatürk Yolu, S 59, Ankara Güz 2016, s.81-236.
• Yılmaz, Duygu, “Dünyanın ilk Siyahi Pilotu ve Nesiller Boyu Havacı Bir Ailenin Olağanüstü Öyküsü”, NTV Tarih, S 26, İstanbul Mart 2011, s.28-32.
• Çelik, Ahmet, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Hava Kuvvetleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Konya, 2004, (Yayınlanmamış Yük. Lis. tezi).
• Yalçın, Osman, Türk Hava Harp Sanayi Tarihi, Gazi Üniv. Sos. Bil. Enst. Ankara, 2008, (Doktora Tezi).
• http://www.shazinem.net/hava-kuvvetleri/53761-albay-salim-ilkucan (Erişim Tarihi: 22.11.2017)
• hv1317.html#ixzz4ruI0u0zr (Erişim Tarihi: 22.11.2017)
• www.havaciyiz.com/Tarih11-Dogus3a.htm (Erişim Tarihi: 22.11.2017)
• archive.li/JPLbr (Archive.is (webpage capture) (Erişim Tarihi: 22.11.2017)
• www.havaciyiz.com/KurSav03.htm (Erişim Tarihi: 23.11.2017)
• www.canakkaledebugun.com (ErişimTarihi: 06.12.2017)