A Multifaceted and Subtle Diplomacy Pratice in the Turkish Foreign Policy of the Atatürk Period: The Process of Hatay’s Inclusion in Turkey With Its Political, Legal and Military Dimensions (1921-1939)

Yıl 2018, Cilt: 34 Sayı: 97, 139 - 178, 09.05.2018

Bülent Şener

Öz

    The District of İskenderun (Hatay), which is included in the borders of the National Pact, has always been a vulnerable issue for Turkish foreign policy both in the Period of National Struggle and during and after the Lausanne Peace Treaty. Hatay was excluded from the Treaty of Ankara (1921) as a result of the circumstances of the time and was left out of the National Pact territory by the Lausanne Peace Treaty (1923). However, it became one of the priorities of Turkish foreign policy in the late 1930s. Dissuasive diplomatic strategy was the foundation of Turkish foreign policy during Hatay’s annexation into Turkish territory. It was mainly shaped by Mustafa Kemal Atatürk’s personal attention as well as his realistic and pragmatist behaviors and careful attitude about legitimacy, and by means of international law and diplomacy that led to a great success in Turkish foreign policy. This study will evaluate the foreign policy and dissuasive diplomatic strategy that was followed during Hatay’s annexation into Turkish territory and its military, political and legal dimensions.

Anahtar Kelimeler

Dissuasive Diplomacy, The District of Iskenderun, The Hatay Question, Mustafa Kemal Atatürk, The Treaty of Ankara (1921)

Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasında Çok Yönlü Bir İnce Diplomasi Uygulaması: Siyasal, Hukuksal ve Askerî Boyutlarıyla Hatay’ın Türkiye’ye Katılma Süreci (1921-1939)

Öz

    Misak-ı Millî sınırları içerisinde yer alan İskenderun Sancağı (Hatay), gerek Millî Mücadele döneminde gerekse Lozan Barış Antlaşması sırasında ve sonrasında Türk dış politikasının hassasiyet noktalarından birini oluşturmuştur. İçerisinden geçilen dönemin şartlarının zorlaması sonucunda Ankara İtilafnamesi (1921) ve Lozan Barış Antlaşması’yla (1923) Misak-ı Millî sınırları dışında kalan Hatay, 1930’lu yılların ikinci yarısıyla birlikte Türkiye’nin dış politikasında birincil önceliğe haiz bir mesele haline gelmiştir. Bu çerçevede, Hatay’ın Türkiye’ye dahil edilmesi sürecinde uluslararası ortamda uygulamaya konan dış politikanın temelinde yer alan caydırıcı diplomasi stratejisi, büyük ölçüde Mustafa Kemal Atatürk’ün kişisel hassasiyeti ve uluslararası konjonktürü iyi tahlil edip; konuyla ilgili olarak ortaya koyduğu gerçekçi, pragmatist ve meşruiyete dikkat eden tutum ve davranışlar çerçevesinde şekillenerek, uluslararası hukuk ve diplomasi yoluyla Türk dış politikası tarihinde önemli bir başarıya imza atılmıştır. Bu çalışmada; Hatay’ın, Türkiye’ye katılması sürecinde ortaya konan dış politika ve bu süreçte izlenen caydırıcı diplomasi stratejisi askerî, siyasi ve hukuksal boyutlarıyla ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İskenderun Sancağı, Hatay Sorunu, Caydırıcı Diplomasi, Mustafa Kemal Atatürk, Ankara İtilafnamesi (1921)

Kaynakça

• Ada, Serhan, Türk-Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Aksu, Fuat, Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, C I-II, Alkım Yayınevi, İstanbul, 1996.
• Bodur, Harun, Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2013.
• Erkin, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl (Anılar-Yorumlar), C I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1980.
• Hatipoğlu, Süleyman, Millî Mücadele ve Anavatana Katılım Sürecinde Hatay, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2012.
• Melek, Abdurrahman, Hatay Nasıl Kurtuldu, 2. bs., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• Pehlivanlı, Hamit, SARINAY, Yusuf, YILDIRIM, Hüsamettin, Türk Dış Politikasında Hatay (1918-1939), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Yayınları, Ankara, 1991.
• Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, C II, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Yayınları, İstanbul, 1973.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C I (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Sökmen, Tayfur, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• Sönmezoğlu, Faruk, İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası (1914-1945), Der Yayınları, İstanbul, 2015.
• Tekin, Mehmet, Hatay Tarihi, Hatay Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları, Antakya, 1993.
• Tengirşenk, Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• Türkmen, Ahmet Faik, Hatay Manda Tarihi Silahlı Mücadele Devresi, C 4, Tan Matbaası, İstanbul, 1939.
• Birsel, Haktan ve Özkaya Duman, Olcay, “Le Sandjak Est Turc (Sancak Türk’tür) Broşüründe İskenderun Sancağı Sorunsalı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 50 (2012), ss.343-366.
• Budak, Mustafa, “TBMM Gizli Celse Zabıtlarına Göre Lozan Konferansı ve İskenderun Sancağı”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi, S 2 (1996), ss.39-46.
• Dayı, S. Esin, “Hatay Devleti ve Hatay’ın Anavatan’a Katılması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 19 (2002), ss.331-340.
• Fırat, Melek ve Kürkçüoğlu, Ömer, “Sancak (Hatay) Sorunu”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C I (1919-1980), Baskın Oran (Edt.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, ss.279-292.
• Fırat, Melek, “İki Savaş Arasında Türkiye ve Fransa”, Çağdaş Türkiye Seminerleri’nde Yapılan Konuşmanın Metni, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 17 Mart 2007, ss.3, http://www.obarsiv.com/cagdas_turkiye_seminerleri_0607. html, (Erişim tarihi: 5 Ağustos 2010).
• Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem, “1919-1938 Yılları Arasında Türk Dış Politikası”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Mehmet Gönlübol (Edt.), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996, ss.3-133.
• Güçlü, Yücel, “The Controversy Over the Delimitation of the Turco-Syrian Frontier in the Period Between the Two World Wars”, Middle Eastern Studies, Vol. 42, No: 4 (July 2006), ss.641-657.
• Karakoç, Ercan, “Atatürk’ün Hatay Davası”, Bilig, S 50 (Yaz 2009), ss.97-118.
• Khadduri, Majid, “The Alexandretta Dispute”, The American Journal of International Law, Vol. 39, No: 3 (July 1945), pp.406-425.
• Köni, Hasan, “Hatay Sorunu’na Yeni Bir Bakış”, Atatürk Yolu Dergisi, C. 1, S 4 (1989), ss.535-539.
• Okur, Mehmet Akif, “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası”, Bilig, S 48 (Kış 2009), ss.137-156.
• Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası-I (1936-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XII, S 34 (Mart 1996), ss.3-67.
• Soysal, İsmail, “Hatay Sorunu ve Türk-Fransız Siyasal İlişkileri”, Belleten, C 49, S 193 (Nisan 1985), ss.79-109.
• Soysal, İsmail, “Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1921–1984), Belleten, C 57, S 188 (Ekim 1983), ss.959-1044.
• Şimşir, Bilal N., “Atatürk’ün Yabancı Devlet Adamlarıyla Görüşmeleri”, Belleten, C XLV/1, S 177 (Ocak 1981), ss.199-202.
• Thobie, Jacques, “Atatürk ve Dış Siyaseti”, İbrahim Güler (Çev.), Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, C 11, S 22, Yıl: 2012/2, ss.169-177.
• Topal, Coşkun, “Sancak (Hatay) Sorunu ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Süreçte Arap Kamuoyundaki Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 11, S 2 (Aralık 2009), ss.1-16.
• Tural, Mehmet Akif, “Savaş İstemeyen Liderin Başarısı: Hatay”, Ortadoğu Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 25-28 Ekim 2000, Hatay-İskenderun, C I, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2002, ss.55-72.
• Üstün, Mustafa Tayfun, “An Example for Socio-Economic Interactions in the Sanjak of Alexandretta in the Mandate Period (1921-1938): An Evaluation of the Document in Keshishian Famıly Heritage”, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C 3, S 6 (Aralık 2016), ss.56-75.
• Watenpaugh, Keith D., “‘Creating Phantoms’: Zaki al-Arsuzi, the Alexandretta Crisis, and the Formation of Modern Arab Nationalism in Syria”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 28, No: 3 (August 1996), pp.363-389.
• Atatürk’ün Millî Dış Politikası (Millî Mücadele Dönemine Ait 100 Belge), C II, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I. TBMM’nde ve CHP Kurultaylarında (1919-1938), C I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1961.
• Hatay Vilayeti Kurulmasına Dair Kanun, Kanun no: 3711, Kabul Tarihi: 7 Temmuz 1939, T.C. Resmî Gazete, S 4255, 11 Temmuz 1939.
• Nadi, Yunus, “Fransız Dostluğuna Hala Kıymet Veriyoruz”, Cumhuriyet, 6 Ocak 1937.
• TBMM Zabıt Ceridesi, C 13, Devre: V, İçtima: 2, 01.11.1936.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, C II, Mürşit Balabanlılar (Yay. Haz.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1999.
• Türkmen, İlter, Türkiye Cumhuriyeti’nin Ortadoğu Politikası, BİLGESAM Yayınları No: 4, İstanbul, 2010.
• Us, Asım, “Fransa’nın Dostlarına Hitap Ediyoruz”, Kurun [Vakit], 22 Ocak 1937.
• Us, Asım, “Hala İntizar”, Kurun [Vakit], 26 Ocak 1937.
• Us, Asım, “Hükümete Hitap Ediyoruz”, Kurun [Vakit], 25 Ocak 1937.
• Us, Asım, “Türkiye Cumhuriyeti”, Kurun [Vakit], 24 Ocak 1937.
• Us, Asım, “Zavallı Fransa”, Kurun [Vakit], 23 Ocak 1937.
• Ayın Tarihi, S 36 (Kasım 1936).
• Ayın Tarihi, S 37 (Ocak 1937).
• Ayın Tarihi, S 37 (Ocak 1937).
• Ayın Tarihi, S 56 (Temmuz 1938).
• Ayın Tarihi, S 66 (Mayıs 1939).
• Ayın Tarihi, S 67 (Haziran 1939).
• Keesing’s Contemporary Archives, 1946-1948.