Arapça Ezan Yasağı Ve Kaldırılması

Yıl 2017, Cilt: 33 Sayı: 95, 94 - 123, 01.06.2017

Zakir Avşar Ayşe Elif Emre Kaya

Öz

Erken Cumhuriyet döneminde yönetim, ülkenin dönüşümünü sağlamak için bazı
ilkeler hedeflemiş ve bu doğrultuda da inkılaplar gerçekleştirmiştir. Bu ilkelerden olan
laiklik çerçevesinde üzerinde durulan konulardan biri de ibadete çağrının dili olmuştur.
Laikliğin yorumlanış biçimi olan çağdaşlaşmak ve millî bir toplum oluşturma hedefinden hareketle ibadete yapılan çağrının Türkçe olması gerekliliği üzerinde durulmuş
ve bunun bir din meselesi olmayıp, dil meselesi olduğu yönünde vurgu yapılmıştır. Bu
yönde ilk adımda bir düzenlemeye gidilmiştir. Bu düzenleme, yönetim tarafından dil
meselesi olarak yansıtılsa da, halk bunu dine müdahale olarak görmüş ve uygulamak
konusunda isteksiz davranmış yer yer ciddi tepkiler göstermiştir. İlerleyen yıllarda bu
ihlallerin artması üzerine yönetim düzenlemeyi bağlayıcı hale getirmiş ve kanunlaştırmıştır. Bu haliyle çok partili hayata geçiş sürecine gelinmiş, yeni dönemin konjonktürel
ortamı millî bir yapıyı güçlendirmeden çok, uluslararası yapılara angaje olma biçiminde
ortaya çıkmasıyla birlikte, yönetim de katı biçimde uyguladığı bazı ilkelerini gevşetmiştir. Özellikle de Demokrat Parti’nin kurulmasıyla oluşan rekabetçi yapılanmada halkın
rahatsızlık duyduğu konular önem kazanmıştır. Bu ortamda halkın da tepkisini çeken
Arapça ezan yasağının kaldırılması gündeme gelmiştir. Kısa süre sonra da gerçekleştirilen seçimlerde yönetimi devralan Demokrat Parti halkın bu yöndeki isteğini yerine
getirmiş ve Arapça ezan yasağını kaldırmıştır.
Bu çalışma yasak ve kaldırılması süreçlerinde Türkçe ezanı ve çok partili hayatla birlikte dinî özgürlükler alanında yaşanılan yansımaları, keza buna bağlı olarak da
Arapça ezan yasağının kaldırılması konularını ele almaktadır. Çalışma yapılırken, literatür taraması gerçekleştirilmiş ve buna ek olarak, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü
bünyesinde var olan konuya ilişkin tüm bilgi ve belgelere birinci elden kaynaklara ulaşılmış; dönemin önemli gazeteleri taranmış, konuyla ilgili haber ve köşe yazıları tespit edilerek notlar alınmış ve bunların hepsi çalışmanın akışı içerisinde değerlendirilmiştir.
Üzerinde az çalışılan, orijinal konulardan biri olan ezan düzenlemesine ilişkin bu makale, siyasal iletişim disiplini bakımından öneme sahip olmakta olup, bu alana özgün ve
nitelikli bir katkı sağlama hedefi taşımaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Türkçe Ezan, Arapça Ezan, Demokrat Parti, Basın

Ban On Arabıc Azan And Its Lıftıng

Öz

 made some revolutions for the transformation of the country. Language of the call
to prayers was one of the emphasized issues within the scope of secularism. In line with
the aim of modernisation and creating a civil society, it was emphasized that the language of call to prayer should be in Turkish language and that it was not a religious issue
but a language problem. Then, the first arrangements were made based on this idea.
Although the said arrangement was reflected as a language issue by the government, the
public viewed it as an interference to the religion, acted reluctantly to follow it and even
reacted strongly in some cases. In the upcoming years, upon increasing violations, the
government made the said arrangement a binding one through legislation. However,
with the new multi-party era where the focus of the conjunctural ambient was being
engaged to international structures rather than strengthening the national structure, the
government loosened some of the principles. The issues which the public was feeling uncomfortable with became important especially after the establishment of the Democrat
Party. In the period, removing the ban on call to prayer drawing reaction of the public
came to the fore. The Democrat Party taking control of the government in the elections
held in a short span of time fulfilled the request of the public and removed the ban on
call to prayer in Arabic language.
The present study includes the reflections of Turkish azan and multi-party life on
religious freedom during the era when Arabic azan was banned to be lifted afterwards.
While conducting the study, a literature review was made in addition to reviewing and
evaluating all the related data and documents available at the General Directorate of State Archives, all the important newspaper of the era together with the news and articles.
The present study on a rarely studied subject, namely azan, has an importance in terms
of political communication discipline and aims at making a unique and high-quality
contribution in this regard.

Anahtar Kelimeler

Turkish Azan, Arabic Azan, Democrat Party, Press

Kaynakça

• Ahmad, Feroz ve Ahmad, Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Birinci Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara 1976.
• Ahmad, Feroz (1996), Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İkinci Baskı, Hil Yayınları, İstanbul, 1996.
• Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara 2004.
• Avşar, Zakir, “Demokrat Parti’nin Kuruluşu”, Ankara, Yeni Forum, Eylül 1992, s. 41-50.
• Avşar, Zakir ve Emre Kaya, Elif, “Çok Partili Hayata Geçiş Sonrasında İlk Muhalefet Partisi: Millî Kalkınma Partisi, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C13, S 2, s.113-132, 2012. Baban, Cihat, Politika Galerisi (Büstler ve Portreler), Remzi Kitabevi, İstanbul 1970.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051.33/4.31.3, 22.9.1948.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051. 33/4.31.12, 25.06.1950.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051.33/4.31.41, 04.06.1953.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051.33/4.32.20, 28.02.1956.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051. 33/4.33.8, 15.6.1959.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051.32/4.34.39, 18.05.1963.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051.33 / 4.34.39, 02.10.1963; Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 051.33/ 4.34.40/ 15.10.1963.
• Bigat Cerrahoğlu, Piraye, Demokrat Parti Masalı, Ad Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Birand, Mehmet Ali, Çaplı, Bülent ve Dündar, Can, Demirkırat, Bir Demokrasinin Doğuşu, 8. Baskı, Doğan Kitapçılık, İstanbul 1999.
• Burçak, Rıfkı Salim, On Yılın Anıları (1950-1960), Birinci Baskı, Nurol Matbaacılık, Ankara 1998.
• Dağıstan, Adil, “Laiklik”, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, ed. Temuçin Faik Ertan ve diğerleri, Siyasal Kitabevi, Ankara 1999, s.390-398.
• Demirel, Tanel, Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• Dikici, Ali, “Milli Şef İsmet İnönü Dönemi Laiklik Uygulamaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 42, 2008, s.161-192.
• Eraslan, Cezmi, “Atatürk’ten Sonra Türkiye’nin İç Politikası”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Durmuş Yalçın ve diğerleri (Yazarlar), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2004, s.519- 632.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti, Tarihi ve İdeolojisi, 3.Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 1998.
• Eroğul, Cem, “Çok Partili Düzenin Kuruluşu: 1945-1971”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Der: İrvin C. Schick ve E. Ahmet Tonak, Dördüncü Baskı, Belge Yayınları, İstanbul 2003, s.112-158. Faik, Bedii, Matbuat Basın Derken …. Medya, C 2, 2. Baskı, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2003.
• Göktepe, Cihat, “Demokrat Parti Dönemi İç ve Dış Siyasi Gelişmeler (1950-1960)”, Osmanlı’dan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Politik Tarihi, İç ve Dış Politika, Ed. Adem Çaylak, Mehmet Dikkaya, Cihat Göktepe ve Hüsnü Kaplı, 3. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 2011, s.361-394.
• Karakuş, Emin, 40 Yıllık Bir Gazeteci Gözü İle İşte Ankara, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1977.
• Keskin, Yusuf Ziya, “Demokrat Parti İktidarı ve Günümüze Yansımaları”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 5, S 1, 2012, s.107- 130.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu (İngilizceden Çeviren: Prof. Dr. Metin Kıratlı), 8. Baskı, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV. Dizi, Sayı 8, Ankara 2000.
• Nal, Sabahattin, “Demokrat Parti’nin 1950-1954 Dönemi Din Siyaseti”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, C 60, S 3, 2005, s.137- 171.
• Öymen, Altan, Değişim Yılları, 8. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul 2004.
• Salihoğlu, M. Latif (22 Nisan 2013). “Ticanî tertibi ve Koruma Kànunu (1)”, (Internet Erişim Tarihi: 16.07.2014), http:// www.yeniasya.com.tr /yazi_ detay .asp ?id=10789.
• Şenşekerci, Erkan, Türk Devriminde Celal Bayar (1918-1960), 1. Baskı, Alfa Yayınları, İstanbul 2000. TBMM Zabıt Ceridesi, “Türk Ceza Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 1/78, Türk Ceza Kanunu’nun 494 üncü Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında 1/241, ve Türk Ceza Kanunu’nun 18 inci ve 403 üncü Maddelerinin Tadili Hakkında 1/604 Sayılı Kanun Lâyihaları Ve Adliye Encümeni Mazbatası”, Devre: 6, Cilt 18, İçtima: 2, 55. İnikat, 23.05.1941.
• TBMM Zabıt Ceridesi, “Türk Ceza Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 1/78, Türk Ceza Kanunu’nun 494 üncü Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında 1/241 Ve Türk Ceza Kanununun 18 inci ve 403 üncü Maddelerinin Tadili Hakkında 1/604 Sayılı Kanun Lâyihaları Ve Adliye Encümeni Mazbatası”, Devre: 6, Cilt 19, İçtima: 2, 61. İnikat, 02.06.1941.
• TBMM Tutanak Dergisi, “Ankara Milletvekillerinin Seçim Tutanakları Hakkında Tutanakları İnceleme Komisyonu Raporu Münasebetiyle Sözleri”, Dönem: 8, Cilt 1, 8. Birleşim, 26.08.1946.
• TBMM Tutanak Dergisi, Seyhan Milletvekili Ahmet Remzi Yüregir’in, İnkılâp Ve Rejim Aleyhinde Yapılan Neşriyat Hakkındaki Sorusuna Adalet Bakanı Şinasi Devrin, Dışişleri Bakanı Necmettin Sadak ve İçişleri Bakanı Münir Hüsrev Göle’nin Sözlü Cevapları”, Dönem 8, Cilt 7 , Toplantı: 2, 11. Birleşim, 26.11.1947.
• TBMM Tutanak Dergisi, “Dinleyicilerden Arapça Ezan Okuyanlara Dair, Başkanvekili Feridun Fikri Düşünsel’in Açıklaması”, Dönem: 8, Cilt: 16, Toplantı: 3, 41. Birleşim, 04.02.1949.
• TBMM Tutanak Dergisi, “Türk Ceza Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Münasebetiyle Sözleri”, Dönem 8, Cilt 20, Toplantı 3, 104. Birleşim, 08.06.1949.
• TBMM Tutanak Dergisi, “Tekke Ve Zaviyelerle Türbelerin Kapatılmasına Ve Türbedarlıklar İle Birtakım Unvanların Meni Ve İlgasına Dair Olan 677 Sayılı Kanunun Birinci Maddesine Bir Fıkra Eklenmesi Hakkında Kanun”, Dönem 8, Cilt: 20, Toplantı: 3, 106. Birleşim, 10.06. 1949.
• TBMM Tutanak Dergisi, “Türk Ceza Kanunu’nun 526’ıncı Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun”, Dönem 9, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., 9. Birleşim, 16. 06. 1950.
• Türk Ceza Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Lâyihası (1/78), S. Sayısı: 186, 15 Nisan 1939.
• Türk Ceza Kanunu’nun 4055 Sayılı Kanunla Değiştirilmiş Olan 526 ıncı Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Tasarısı, T. C. Başbakanlık Muamelât Genel Müdürlüğü Tetkik Müdürlüğü, Sayı: 71 -1626; 15.06.1950: 1-3.
• Toker, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları, 1944-1973, DP’nin Altın Yılları, 2. Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara 1998.
• Toker, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları, 1944 -1973, Tek Partiden Çok Partiye, 1944-1950, Bilgi Yayınevi, Ankara 1998.
• Toprak, Binnaz, “Dinci Sağ”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Der: İrvin C. Schick ve E. Ahmet Tonak, Dördüncü Baskı, Belge Yayınları, İstanbul 2003, s.237-254.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner Gönen, 7. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
• Cumhuriyet, Hürriyet, İkdam Gece Postası, Milliyet, Son Posta, Ulus, Vatan ve Yeni Sabah gazeteleri T.B.M.M. Mikro Film Arşivi’nden temin edilmiştir.