İttihatçıların Türkleştirme Siyasetiyle İlgili İddialar ve Tarih Yazımındaki Çelişkiler

Yıl 2014, Cilt 30, Sayı 88, 115 - 158, 01.03.2014

Nejla Günay

Öz

İttihatçıların Osmanlıcı mı yoksa Türkçü mü oldukları ihtilaflı bir konudur. İttihatçılar Osmanlıcılık siyaseti izlediklerini ifade etseler de bazı araştırmacılar izlenen Osmanlıcılık politikasının aslında Türkçülük ile aynı anlama geldiğini iddia ederler. Bu iddiaların kanıtlanması noktasında tarih yazımı ile ilgili çeşitli çelişkiler ortaya çıkmaktadır. İttihatçıların içinde çok farklı görüşleri savunan kişiler vardı. Bunlar arasında Türkçü görüşleri savunanlar da bulunmaktaydı. Ancak bu kişiler partinin yönetim kademesinde görevlendirilmemişti. Türkçü görüşü savunanlardan Ziya Gökalp, partide Merkezi Umumi üyesi olarak görev yapmaktaydı. Ancak onun konumu gençlik teşkilatlanması ile sınırlandırılmış ve kendisi karar verenler arasına alınmamıştı. İttihat ve Terakki Partisi, her görüşten olanları partiye kabul etti. Ancak Osmanlıcılık ve İslamcılık politikası olarak belirlediği çizgisini hiç değiştirmedi.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, Osmanlıcılık, Türkçülük, Türkleştirme, Ziya Gökalp

Claims Related to the Unionist Polity of Turkification and Contradictions in History Writing

Öz

Whether the unionists were Ottomanists or Turkists is a matter of debate. Although the unionists claimed that they were following the polity of Ottomanism some reseaechers maintain that the polity of Ottomanism that was followed had infact the same meaning with Turkism. In relation with proving these claims there are some contradictions about history writing. Among the unionists there were people who advocated various ideas. There were also ones who advocated Turkist views. One of these people, Ziya Gokalp functioned as the central common member of the party. But his position was limited with the youth organisation and he was not chosen as a decision maker. Union and Progress accepted everyone from all sides to the party. But it never changed its line which it accepted as Ottomanism and Islamism.

Anahtar Kelimeler

Union and Progress, Ottomanism, Turkism, Turkification, Ziya Gokalp

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA); Dâhiliye Siyasi (DH. SYS), 53/7, lef 1-3, (1329 Ra 01).
• British Documents on Foreign Affairs: Reports and Papers From the Foreiign Office Confidential Print, General Editors, Kenneth Bourne and D. Camerun Watt, part I, series B, The Near and Middle East 1856-1914, Editör, David Gillard, volume 20, The Ottoman Empire under the Young Turks 1908-1914, University Publications of America, Doc.28, Inclosure in Doc.27. Annual Report on Turkey for the year 1910. Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Kardaşlarına Hediyesidir, Selanik 1326.
• Türk Ocağı’nın Dâhili Nizamnamesi, İstanbul 1329.
• “İttihad ve Terakkî Yıllık Kongresi”, Türk Yurdu, Yıl 3, Cilt 5 (1913-1914), S.49, (19 Eylül 1329/2 Ekim 1913), Tanin Matbaası, İstanbul 1914.
• “Türk Aleminde”, Türk Yurdu, Cilt 1, Yıl 1, Sayı 21, (23 Ağustos 1320/5 Eylül 1912), s.353-354.
• “Türklük Duygusu Osmanlılık Fikrine Mani mi?”, Türk Yurdu, İZZET ULVİ; 1/16, 14 Haziran 1328.
• “Ermeni Milli Şenlikleri”, Türk Yurdu, sene 3, sayı 51, 13 Teşrinievvel 1329.
• “Türkler Bir Ruh-ı Millî Arıyorlar”, Türk Yurdu, Yıl: 2, Sayı: 25, 18 Teşrinievvel 1328.
• İctihad, Numara: 52, 31 Kanunusani 1328, s.1.
• Tanin, No: 1249, 10 Şubat 1327.
• Tasvir-i Efkâr, numara: 256, 15 Şubat 1910.
• Tasvir-i Efkâr, numara: 994, 13 Şubat 1914.
• Tasvir-i Efkâr, Numara: 213, 4 Kanunusani 1910.
• AHMAD, Feroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, çev. Sedat Cem Karadeli, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• AHMAD, Feroz; İttihat ve Terakki, çev. Nuran Yavuz, Kaynak yay., İstanbul 1984.
• AHMET REFİK, Kafkas Yollarında İki Komite İki Kıtâl, haz. Osman
• Selim Kocahanoğlu, Temel Yay., İstanbul 1998.
• AKÇAM, Taner, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu, İmge, Ankara 1999.
• AKÇAM, Taner, 1915 Yazıları, İletişim, İstanbul 2010.
• AKÇURA, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, TTK Yay., Ankara 1976.
• AKIN, Rıdvan, Dağılma Devri ve Türkçülük Hareketi 1908-1918, İstanbul, Der Yay., 2002.
• ARAI, Masami, Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, çev. Tansel Demirel, İletişim, İstanbul 2008, 4.baskı.
• ATEŞ, Sanem Yamak, Asker Evlatlar Yetiştirmek, İletişim, İstanbul 2012.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, cilt II, İstanbul 1976.
• AYDOĞAN, Erdal, “Ziya Gökalp’in Ölümünün Türk Kamuoyu ve Basındaki Yansımaları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 10/2, 2007.
• AYDOĞAN, Erdal, İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası (1908–1918), Ötüken, İstanbul 2005.
• BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı, Ziya Gökalp, İstanbul 1996.
• BANARLI, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, fasikül 14, MEB Yay., İstanbul 1978.
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım, cilt 4, Sabah Kitapları, İstanbul 1997.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu Batı Yay., İstanbul t.y. Biz İttihatçılar, İbrahim Temo&Ahmet Rıza, Örgün Yayınevi, İstanbul 2009.
• BLEDA, Mithat Şükrü, İmparatorluğun Çöküşü, Destek Yay., İstanbul 2010.
• BRYCE, James&TOYNBEE, Arnold, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilere Yönelik Muamele 1915-1916, çev. Attila Tuygan-Jülide Değirmenciler, cilt 2, Pencere Yay., İstanbul 2006.
• BÜLBÜL, Kudret, Said Halim Paşa, Kadim Yay., Ankara 2006.
• ÇAKMAK, Fevzi, Garbî Rumeli’nin Suret-i Ziyâı ve Garb Cephesi, İstanbul. ty.
• DADRIAN, Vahakn N., Ermeni Soykırım Tarihi Balkanlardan Anadolu ve Kafkasya’ya Etnik Çatışma, çev. Ali Çakıroğlu, Belge Yay., İstanbul 2008.
• DADRIAN, Vahakn, Ermeni Soykırımında Kurumsal Roller Toplu Makaleler Kitap 1, çev. Attila Tuygan, 2. Baskı, Belge Yay., İstanbul 2007.
• DADRIAN, Vahakn, Türk Kaynaklarında Ermeni Soykırımı, çev. Attila Tuygan, Belge Yay., İstanbul 2005.
• DÜNDAR, Fuat, Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği 1913–1918, ed. Kerem Ünüvar, İletişim, İstanbul 2008.
• EYİCİL, Ahmet, İttihat ve Terakki Liderlerinden Doktor Nazım Bey, Gün Yayıncılık, Ankara 2004.
• GEORGEON, François, Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930), çev. Ali Berktay, YKY, İstanbul 2009.
• GÖKALP, Ziya, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Haz. Kemal Bek, 2. Baskı, Bordo – Siyah, İstanbul 2005.
• GÜNAY, Nejla, “Atatürk Döneminde Türkiye’de Beden Eğitiminin Gelişimi ve Gazi Beden Terbiyesi Bölümü”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 85, Yıl: Mart 2013, ss. 73-99.
• HANİOĞLU, M. Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İletişim Yay., İstanbul.
• HEYD, Uriel, Türk Ulusçuluğunun Temelleri, çev. Kadir Günay, Kültür Bakanlığı yay., Ankara 1979.
• KARACA, Erdem, “Ahmet Ağaoğlu’nun Kaleminden Şarkî Anadolu Islahatı (1913-1914), Gazi Akademik Bakış, cilt 3, sayı 6, Yaz 2010, ss. 15-26.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, cilt VIII, TTK, Ankara 1983.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Timaş Yay., İstanbul 2010.
• KAYALI, Hasan, Jön Türkler ve Araplar, TVYY, İstanbul 1998.
• KÉVORKIAN, Raymond H.,, Le Génocide des Arméniens, Odile Jacob, Paris 2006.
• KOÇAK, Fatma Müge, Burjuvazinin Yükselişi, İmparatorluğun Çöküşü, Ayraç Yay., İstanbul 1999.
• KURT, Ümit, “1915 Yazıları Vesilesiyle Yeniden Ermeni Meselesi”, Toplumsal Tarih, sayı 198, Haziran 2010.
• KUSHNER, David, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1908), çev. Şevket Serdar Türet&Rekin Ertem&Fahri Erdem, Kervan Yay., İstanbul 1979.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları (TTK), Ankara 1984.
• LEWY, Guenter, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey, The University of Utah, Salt Lake City 2005.
• MACFIE, A.L., Osmanlının Son Yılları 1908–1923, çev. Damla Acar&Funda Soysal, Kitap Yayınevi, İstanbul 2003.
• NATALI, Şahan, Biz Ermeniler ve Türkler, çev. Nihal Aktan, Pérî Yay., İstanbul 2008.
• IZRAIL, Nesim Ovadya, 1915 Bir Ölüm Yolculuğu Krikor Zohrab, Pencere Yay., İstanbul 2013.
• PARLA, Taha, Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, haz. Füsun Üstel&Sabir Yücesoy, Deniz Yay., İstanbul 2009.
• PETROSYAN, Yuri Aşatoviç, Sovyet Gözüyle Jöntürkler, çev. Mazlum Beyhan&Ayşe Hacıhasanoğlu, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1974.
• POMIANKOWSKI, Joseph, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü “1914–1918 I. Dünya Savaşı”, çev. Kemal Turan, 3. Baskı, Kayıhan Yay., İstanbul 2003.
• RISAL, P., “Les Turcs a la Recherche D’une ame Nationale”, Mercvre de France, Directeur. Alfred Vallette, Paris, No: 364, Tome: XCVIII, 16 Août 1912, pp. 673-707, http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2017063/f7.image.langEN (9/10/2014).
• ROSHWALD, Aviel, Ethnic Nationalism and the Fall of Empires Central Europe, Russia and the Middle East, 1914-1923, Routledge, London and New York 2001.
• SAFA, Peyami, Türk İnkılâbına Bakışlar, Kültür Bak. Yay., Ankara 1981.
• SAKLI, Ali Rıza, “Osmanlı Dönemi’nde Türk Milliyetçiliği”, Akademik Bakış Dergisi, sayı: 33, Kasım-Aralık 2012, ss. 1-16.
• SARAY, Mehmet, İsmail Gaspıralı (1851-1914), Türk Kültürünü Araştırma Ens. Yay., Ankara 1987.
• SARINAY, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihî Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken, İstanbul 2005.
• SHISSLER, A. Holly, İki İmparatorluk Arasında Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
• ŞAPOLYO, Enver Behnan, Ziya Gökalp, Güven Matbaası, İstanbul 1943.
• ŞEKER, Nesim, “Türklük ve Osmanlılık Arasında: Birinci Dünya Savaşı Sonrası Türkiye’de ‘Milliyet’ Arayışları Ya Da ‘Anasır Meselesi’”, İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Etnik Çatışma, der. Eric Jan Zürcher, İletişim, İstanbul 2006.
• ŞIRACIYAN, Arşavir, Bir Ermeni Teröristin İtirafları, çev. Kadri Mustafa Orağlı, Kastaş Yay., İstanbul, 2006.
• TANSU, Samih Nafiz, İttihâd ve Terakki İçinde Dönenler, anlatan Galib Vardar, İstanbul, YZY, 2003.
• TANYU, Hikmet, Ziya Gökalp ve Türk Milliyetçiliği, Elips Yay., Ankara 2006. “Tehcir ve Taktil” Divan- Harb-i Örfî Zabıtları İttihad ve Terakki’nin Yargılanması 1919-1922, der. Vahakn N. Dadrian-Taner Akçam, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2008.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, cilt I: II. Meşrutiyet Dönemi, Hürriyet Vakfı yay., 2. Baskı, İstanbul 1988.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, cilt III, 4. Baskı, İletişim yay., İstanbul 2009.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul 2001
• ÜNGÖR, Uğur Ü., CUP Rule in Diyarbekir Province, 1913-1923, University of Amsterdam, Department of History Master’s Thesis “Holocaust and Genocide Studies”, 2005.
• ÜSTEL, Füsun, İmparatorluktan Ulus Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), İletişim Yay., İstanbul 1997.
• YILDIZ, Ahmet, Ne Mutlu Türküm Diyebilene, Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İletişim Yay., İstanbul 2001.