Historic Letters of Kazım Karabekir Pasha Published in Press and Their Reflections in Public Opinion / Erol Evcin

Yıl 2013, Cilt: 29 Sayı: 87, 1 - 66, 11.11.2013

Erol Evcin

Öz

Being one of the prominent commanders of Turkish Independence War, Kâzım
Karabekir Pasha found that some accusations and critics were forwarded to him on
the occasion of the article series named “The Book of Native of Ankara” including the
events of National Struggle and published at Milliyet newspaper by 1933 when he kept
a “downfallen” and “freefrom” military and political activities. He felt the necessity of
responding to such because he thought that his works in the independence struggle in
which he was engaged by taking any risk of danger and hardship were ignored and the
holy duty he executed earnestly for his country was tried to be overshadowed, and due
to this reason, wrote a series of letters containing his memoirs of the period in question.
Containing serious claims other than known in formation pertaining to the process
from the armistice period to the announcement of the Republic and finding a place in
the other leading press organs of the period, these letters have created a significant influence at the Government level, among the intellectuals and in the public opinion and
caused thorough debates.
This article is written to reveal the influence created in the public opinion by the
said letters of Karabekir Pasha and the results of this by making use of the newspapers
which published the agenda creating discussions of the period and the papers in Prime Ministry’s Republic Archive. The studies made concerning the matter have gained
specific depth at this occasion by referring in detail to the discourses and claims of the
actors of the debates reflected at the press and the reflections of the discussions in the
public opinion are included for the first time.

Anahtar Kelimeler

Kâzım Karabekir Pasha, Gazi Mustafa Kemal, Turkish National Struggle, Milliyet Newspaper, Millici, The Book of Native of Ankara

Kazım Karabekir Paşa’nın Basında Neşredilen Tarihi Mektupları ve Bunların Kamuoyundaki Yansımaları

Öz

Türk İstiklal Savaşı’nın önde gelen komutanlarından biri olan Kâzım Karabekir
Paşa, askeri ve siyasi faaliyetlerinden “ari” ve “menkub” bir yaşam sürdürdüğü 1933 yılı
itibariyle Milliyet gazetesinde neşredilen ve Millî Mücadele dönemindeki hadiselere yer
veren “Ankaralının Defteri” adlı yazı dizisi münasebetiyle kendisine birtakım itham
ve eleştirilerde bulunulduğunu görmüştür. Her türlü tehlikeyi ve badireyi göze alarak
atıldığı istiklal mücadelesinde yaptığı çalışmaların göz ardı edildiğini ve ülkesi için canla başla icra ettiği kutsal vazifeye gölge düşürülmek istendiğini düşünmesi nedeniyle
bunlara cevap verme gereği hissetmiş, bu nedenle bahsi geçen gazetede yayımlanmak
üzere söz konusu döneme ait hatıralarını içeren bir dizi mektup kaleme almıştır. Mütareke döneminden Cumhuriyet’in ilanına uzanan sürece dair bilinen bilgilerin dışında
ciddi iddiaları içeren ve dönemin önde gelen diğer basın organlarında da yer bulan bu
mektuplar Hükûmet erkânında, münevverler arasında ve kamuoyunda önemli bir etki
yaratmış ve esaslı tartışmalara yol açmıştır.
Bu makale; dönemin gündem yaratan tartışmalarını yayımlayan gazetelerden ve
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndeki vesikalardan istifade edilmek suretiyle Karabekir
Paşa’nın söz konusu mektuplarının kamuoyunda yarattığı etkiyi ve bunun neticelerini
ortaya koymak üzere kaleme alınmıştır. Bu münasebetle basına yansıyan tartışmaların
aktörlerinin söylemlerine ve iddialarına geniş çaplı olarak değinilmek suretiyle konu
ile ilgili olarak yapılan çalışmalara ayrı bir derinlik kazandırılmış ve ilk defa olarak da
tartışmaların kamuoyundaki yansımalarına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kâzım Karabekir Paşa, Gazi Mustafa Kemal, Milli Mücadele, Milliyet Gazetesi, Millici, Ankaralının Defteri

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri: Yararlandığımız arşiv belgelerine ait klasör, gömlek, belge, dosya, fon kodu ve yer numaraları metin içindeki ilgili yerlerde verildiği için burada ayrıca belirtilmemiştir.
• Gazeteler “6’ncı Mektup da geldi!”, Cumhuriyet, 15 Mayıs 1933.
• Ahmet Cevat, “Büyük Türk İnkılâbı ve Mimarı”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 Mayıs 1933.
• , “İnkılâp Mimarı”, Akşam, 21 Mayıs 1933.
• , “Karabekir Paşa’nın İddiaları”, Milliyet, 13 Mayıs 1933.
• “Aka Gündüz Bey Ne Diyor”, Akşam, 15 Mayıs 1933.
• “Aka Gündüz, “Kâzım Karabekir Paşa’nın Her Yandan Hezimete Uğruyor!”, Milliyet, 15 Mayıs 1933.
• “Ali Rıza, “Ahmet Rıza Bey’in Yanında Bulunanlar Harbiye Nazırlığı Meselesini Anlatıyor”, Milliyet, 13 Mayıs 1933.
• , “İstiklâl Mücadelesinde Gerillâ (Çete Harbi) I, Milliyet, 22 Mayıs 1933.
• , “İstiklâl Mücadelesinde Gerillâ (Çete Harbi) II, Milliyet, 23 Mayıs 1933.
• “Altıncı Mektup da Geldi!”, Vakit, 15 Mayıs 1933.
• “Beşinci Mektup, Kâzım Karabekir Paşa Bir Mektup Daha Gönderdi”, Vakit, 14 Mayıs 1933.
• “Bir Münakaşayı Takip, Büyük Millet Davasında”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 Mayıs 1933. “Celaleddin Arif Bey’in Maksadı Ne İmiş?”, Milliyet, 8 Mayıs 1933.
• “Eski İstanbul Meb’usu Ali Rıza Bey’in Bir Mektubu”, Akşam 13 Mayıs 1933.
• “Eski İstanbul Mebusu Ali Rıza Bey’in Mektubu”, Cumhuriyet, 14 Mayıs 1933.
• Falih Rıfkı, “Güzel Vatanperverlik”, Hâkimiyet-i Milliye, 12 Mayıs 1933.
• Falih Rıfkı Bey’den Karabekir Paşa’ya Cevap”, Milliyet, 12 Mayıs 1933.
• “Falih Rıfkı Bey’in Cevabı”, Akşam, 12 Mayıs 1933.
• “Falih Rıfkı Bey’in Cevabı”, Cumhuriyet, “12 Mayıs 1933.
• “Falih Rıfkı Bey’in Cevabı”, Vakit, 12 Mayıs 1933.
• “Gazi Hazretleri Karabekir Paşa’nın Mektubu Hakkındaki İntibalarını Bir
• Cümle İle İfade Buyurdular”, Milliyet, 8 Mayıs 1933.
• “Gazi Hazretleri Kâzım Karabekir Paşa’nın Mektupları İçin Ne Diyorlar”,
• Vakit, 8 Mayıs 1933; “Bir Mektup Hakkında Gazi Hazretleri Diyorlar ki”, Akşam, 8 Mayıs 1933.
• “Gazi Hazretlerinin Çok Kıymetli Sözleri”, Akşam, 11 Mayıs 1933.
• “Hâkimiyet-i Milliye’nin Mühim Bir Makalesi”, Akşam, 13 Mayıs 1933.
• “İstiklâl Harbi Münakaşası, Kâzım Karabekir Paşa’nın Üçüncü Mektubu”, Cumhuriyet, 12 Mayıs 1933.
• “İzmir Meb’usu Kâzım Paşa’nın Bir Mektubu”, Cumhuriyet, 17 Mayıs 1933.
• “İzmir Meb’usu Kâzım, “Karabekir Paşa’ya Hakikatin Acı Bir Sillesi Daha!”, Milliyet, 16 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’nın Mühim Bir İtirafı”, Hâkimiyet-i Milliye, 13 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’nın Üçüncü Mektubu”, Vakit, 12 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’nın Yanlış Düşünceleri”, Cumhuriyet, 21 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’ya Birçok Cevaplar Verildi”, Son Posta, 16 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’ya Mukabeleler Devam Ediyor”, Son Posta, 17 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa Meselesi”, Son Posta, 10 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa Şiddetle Mukabele Görüyor”, Son Posta, 14 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’ya Birçok Cevaplar Verildi”, Son Posta, 16 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa Mühim Bir Mukabele Gördü”, Son Posta, 19 Mayıs 1933.
• “Fanî Mustafa Kemal, Ebedî Mustafa Kemal”, Son Posta, 11 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa Dördüncü Mektubunu da Neşretti”, Son Posta, 13 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Beşinci Mektubu”, Son Posta, 14 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’ya Bir Cevap Daha Verildi”, Son Posta, 20 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa Meselesi de Bitti”, Son Posta, 21 Mayıs 1933.
• “Bir Zabitimizin Hatıra Defteri”, Son Posta, 21 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’nın Altıncı Mektubu da Geldi”, Son Posta, 15 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’ya Muhtelif Mukabeleler”, Son Posta, 15 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa Münakaşaya Neden Girişti?”, Son Posta, 18 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa 5’inci Mektubunda Ne Diyor?”, Cumhuriyet,14 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa 7’nci Mektubunu Göndermedi”, Cumhuriyet, 16 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa Millici’ye verdiği Cevapta Hadiseyi Nasıl Anlatıyor?”, Milliyet, 5 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa Şarkta Bir Karabekir Beyliği mi Kuracaktı”, Akşam, 13 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Altıncı Mektubu”, Milliyet, 15 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Beşinci Mektubu”, Akşam, 14 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Beşinci Mektubu”, Milliyet, 14 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Bir Telgrafı Daha!”, Cumhuriyet, 10 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Dördüncü Mektubu”, Milliyet, 13 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Dördüncü Mektubu”, Vakit, 13 Mayıs 1933.
• “Kazım Karabekir Paşa’nın iddiaları Hayret Uyandırdı”, Akşam, 15 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın İkinci Bir Mektubu”, Cumhuriyet, 11 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın İkinci Mektubu”, Milliyet, 11 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın İkinci ve Üçüncü Mektupları”, Vakit, 12 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Mahut Mektubu”, Cumhuriyet, 8 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Mektuplarındaki Bütün İddiaları Ret ve Cerh Eden Vesikalar”, Milliyet, 21 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Söylemek İstediği Şey Acaba Ne? Bizim Görüşümüz”, Vakit, 15 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Tekzip Edilen İddialarından Biri Daha, Ölen Bir Türk Zabiti Mezarından Haykırıyor”, Cumhuriyet, 20 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Üçüncü Mektubu”, Milliyet, 12 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’ya Cevap, Ermenistan’a Taarruz Emrini Gazi’nin Verdiğini Gösteren Vesikalar”, Akşam, 21 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’ya Cevap, Gazi Hazretleri Anadolu’ya Nasıl Geçmişlerdi?”, Akşam, 16 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’ya Cevap, Gaziantep Mebusu Nuri Bey’in Mühim Bir Mektubu”, Akşam, 18 Mayıs 1933.
• Kâzım Karabekir Paşa’ya Cevaplar, Mütareke İptidasında İstanbul
• Hükûmeti’nin Daveti ve Gazi Hazretleri”, Vakit, 19 Mayıs 1933.
• Mehmet Nuri (Conker), “Büyük Bir Deha ve Onun Âlemşümul Hareket ve Zaferleri Elbette ki Küçücük Beyin Kaplarına Sığmaz!”, Milliyet, 18 Mayıs 1933.
• Mahmut (Soydan), “İki Mustafa Kemal Var; Fânî Mustafa Kemal, Ebedî
• Mustafa Kemal”, Milliyet, 11 Mayıs 1933.
• “Son Münakaşalara Dair: Bir İzah”, Milliyet, 18 Mayıs 1933.
• Mazhar Müfit, “Erzurum Kongresi’nin Bilinecek Tarafları da Var”, Milliyet, 13 Mayıs 1933.
• “Mazhar Müfit Bey’in Bir Mektubu, Karabekir Paşa’nın Kerameti Kendinden Menkul”, Vakit, 14 Mayıs 1933.
• “Mazhar Müfit Bey’in Cevabı”, Akşam, 14 Mayıs 1933.
• “Mazhar Müfit Bey’in Mektubu”, Cumhuriyet, 14 Mayıs 1933.
• Mehmet Asım, “Gazi Karşısında Karabekir -2-”, Vakit, 16 Mayıs 1933.
• , “Gazi Karşısında Karabekir -3-“, Vakit, 17 Mayıs 1933.
• , “Gazi karşısında Karabekir -4-“, Vakit, 18 Mayıs 1933.
• ,“Karabekir Paşa’nın Davası, Milli Mücadele Yalnız Benim Eserimdir”, Vakit, 10 Mayıs 1933.
• “Karabekir Paşa’nın Davası, Yunanlıları Kim Denize Dökecekti?”, Vakit, 9 Mayıs 1933.
• “Kâzım Karabekir Paşa’nın Davası, Celaleddin Ârif Bey’in Kuracağı Hükûmet”, Vakit, 11 Mayıs 1933.
• “Yeni Vesikalar Karşısında”, Vakit, 22 Mayıs 1933.
• “Yeni Vesikalar Karşısında, Karabekir Paşa Şarkta Yegâne İstinatgâh Değildi -2-”, Vakit, 23 Mayıs 1933.
• “Millî Mücadele Münakaşası, Kâzım Karabekir Paşa’nın Dördüncü Münakaşası”, Cumhuriyet,13 Mayıs 1933.
• “Millî Mücadele Nasıl Başladı? Erzurum Kongresi Ancak Gazi Hazretleri
• Erzurum’a Gittikten Sonra Toplanabildi”, Akşam, 19 Mayıs 1933.
• “Millî Mücadele’ye Dair Bir Münakaşa”, Cumhuriyet, 7 Mayıs 1933.
• “Millici Ne Diyor?”, Vakit, 16 Mayıs 1933.
• Millici, “Ermenistan’a Taarruz Emrini Veren de Bizzat Mustafa Kemal’dir”, Milliyet, 21 Mayıs 1933.
• , “Gazi’nin Kendisinden Dinleyiniz: Mustafa Kemal Nasıl Milli Reis Oldu”, Milliyet, 19 Mayıs 1933.
• , “Karabekir Paşa Başlangıçta Mesuliyetten Korkmuştur”, Milliyet, 11 Mayıs 1933.
• , “Karabekir Paşa Tarihe ve Hakikate Karşı Saygısızlık Yapıyor”, Milliyet, 14 Mayıs 1933.
• , “Kâzım Karabekir Paşa’nın Vaziyeti Bizi Yalnız Hayrete Değil, Istıraba da Düşürüyor”, Milliyet, 15 Mayıs 1933.
• , “Kâzım Karabekir Paşa’ya Cevap”, Milliyet, 6 Mayıs 1933.
• , “Kâzım Karabekir Paşa’ya Dördüncü Cevap!”, Milliyet, 9 Mayıs 1933.
• , “Kâzım Karabekir Paşa Hem Tarihi Hakikatlerden, Hem de Halkın Akl-ı Seliminden Tegafül Ediyor”, Milliyet, 17 Mayıs 1933.
• , “Millî Mücadele Tarihine Dair Notlar: Ankaralının Defteri”, Milliyet, 15 Mart 1933.
• , “Mustafa Kemal Hazretleri Yıldırım Orduları Kumandanlığı’ndan Nasıl Ayrıldı?”, Milliyet, 19 Mayıs 1933.
• “Şarktaki Dar Hudutlar İçinde Bütün Bir Vatan Davası Nasıl Halledilirdi?”, Milliyet, 20 Mayıs 1933.
• , “Tek Cepheye Sadakat Böyle mi Olur?”, Milliyet,28 Nisan 1933.
• , “Yeise Düşüren Haber”, Milliyet, 7 Mayıs 1933;
• “Millici’nin Kâzım Karabekir Paşa’ya Cevabı”, Akşam, 14 Mayıs 1933.
• “Mustafa Kemal mi, Kâzım Karabekir mi?”, Cumhuriyet, 20 Mayıs 1933.
• “Mütareke Hududu, Kâzım Karabekir Paşa Ne İstiyordu?”, Akşam, 20 Mayıs 1933.
• “Nuri Bey’in Şayan-ı Dikkat Bir Mektubu”, Cumhuriyet, 19 Mayıs 1933.
• Paşa’nın Bu Aykırı ve Mâna Verilmez İddiası Nereden Geliyor?”, Milliyet, 9 Mayıs 1933.
• Ruşen Eşref, “Bir Veda Sahnesinin Mânası”, Milliyet, 16 Mayıs 1933.
• , “Ruşen Eşref Bey’in Mektubu ve Tarihi Aydınlatan Kıymetli Bir Hatırası”, Milliyet, 10 Mayıs 1933.
• “Ruşen Eşref Bey’in Bir Mektubu”, Cumhuriyet, 11 Mayıs 1933.
• “Ruşen Eşref Bey’in Cevabı”, “Cumhuriyet, 17 Mayıs 1933.
• Ruşen Eşref, “Bir Veda Sahnesinin Mânası”, Milliyet, 16 Mayıs 1933.
• “Tahrif Edilen Bir Hakikat”, Cumhuriyet, 15 Mayıs 1933.
• “Tarihî Bazı Noktalar”, Akşam,10 Mayıs 1933.
• Üçüncü Mektup, Kâzım Karabekir Paşa Anadolu’ya Nasıl Geçmiş”, Akşam, 12 Mayıs 1933.
• Vasfi Raşit, “Büyük Anlayış Farkı”, Cumhuriyet, 13 Mayıs 1933.
• “Vesikalar Karşısında Boş İddialar”, Cumhuriyet, 22 Mayıs 1933.
• “Vesikalar Karşısında Kâzım Karabekir Paşa’nın İddiası”, Cumhuriyet, 19 Mayıs 1933.
• “Yeni Bir Vesika Daha”, Cumhuriyet, 21 Mayıs 1933.
• Yunus Nadi, “Büyük Dava Önünde Küçük İddialar”, Cumhuriyet, 15 Mayıs 1933.
• , “Kazım Karabekir Paşa Son İddiaları ile Ne demek İstiyor?”, Cumhuriyet, 14 Mayıs 1933.
• , “Kurtuluş Cidalinde: Millî Sır!”, Cumhuriyet, 8 Mayıs 1933.
• , “Nüvve de Sıfra Müncer Oldu!”, Cumhuriyet, 22 Mayıs 1933.
• ,“Umumi Harp ile İstiklâl Harbi’nin Haddi Fasılında Gazi”, Cumhuriyet, 13 Mayıs 1933.
• Hatıralar, Telif-Tetkik Eserler ve Diğer Kaynaklar
• ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk (1919-1927), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha üst Kademedeki Komutanların Biyografileri, C.I, Yay. Haz.: Hülya Toker, Nurcan Aslan, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.
• ERDEHA, Kâmil, Yüzellilikler Yahut Millî Mücadele’nin Muhasebesi, Tekin Yayınevi, İstanbul 1998.
• KANDEMİR, Feridun, Kâzım Karabekir’in Yakılan Hatıraları Meselesinin İçyüzü, Ercan Matbaası, İstanbul 1964.
• KARABEKİR, Kâzım, Bir Düello ve Bir Suikast, Emre Yayınları, İstanbul 2000.
• Günlükler (1906-1948), C.1-2, Yapı Kredi Yayınları, İstanbu 2009.
• Kürt Meselesi, Emre Yayınları, İstanbul 1994.
• MUMCU, Uğur, Gazi Paşa’ya Suikast, Um:ag Vakfı Yayınları, Ankara 2014.
• Kâzım Karabekir Anlatıyor, Um:ag Vakfı Yayınları, Ankara 1998.
• SOYDAN, Mahmut, Ankaralı’nın Defteri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Haz.:Nejdet Bilgi, İstanbul 2007.
• TAŞ, Necati Fahri, Nureddin Paşa ve Tarihî Gerçekler, Nehir Yayınları, İstanbul 1997.
• TBMM Albümü, 1920-1950, C.1, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Yayın Müdürlüğü Yayınları No:1, Ankara 2010.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.