Kadına Seçme ve Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları

Yıl 2013, Cilt: 29 Sayı: 85, 131 - 168, 03.03.2013

Seviay Özer

Öz

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’ın ilanıyla birlikte Batı ile artan münasebetler sonucu kadının toplumdaki yeri ve önemi çeşitli yönleriyle tartışılır hale gelmiştir. Bu
süreçte kurulmaya başlanılan kadın teşkilatları sayısının II. Meşrutiyet Dönemi’nde
çok daha artış gösterdiği dikkat çekmektedir. Türk kadını Milli Mücadele Dönemi’nde
de etkin olarak direniş faaliyetleri içerisinde yer almış ve mücadeleci kimliğini ortaya
koymaktan çekinmemiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Tevhid-i Tedrisat ve Medeni
Kanunun kabulüyle, eğitim alanında ve sosyal alanda erkeklerle eşit haklara sahip
olan kadınların siyasi hakları elde etmesinde Türk Kadın Birliği ve Türk Ocakları’nın
önemli katkısı olmuştur. Kadınların siyasi hakları kazanmasına yönelik tartışmalar
zaman zaman meclis gündemine taşınmış olmakla beraber kadınlar, 1930 yılında belediye seçimlerine katılma, 1933 yılında muhtar seçme ve seçilme ve son olarak 1934
yılında da milletvekili seçme ve seçilme hakkını elde etmiştir. Türk kadını mutluluğunu İstanbul’dan Ankara’ya, İzmir’den Adana’ya değin memleketin dört bir tarafında
büyük bir heyecanla ve çoşkuyla kutlamıştır. Bu çalışmada, Cumhuriyet’in ilanından
sonra kadın hakları alanındaki gelişmelere yer verilerek, kadınların siyasi hakları elde
etmesinin yankıları, basında yer alan haber ve yazılarla ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Kadını, Seçme ve Seçilme Hakkı, Türk Kadınlar Birliği

Reflections of Giving Right to Elect and be Elected to Women on Turkish Public Opinion

Öz

The place and significance of women in society had started to be discussed with the
declaration of Imperial Edict of Gülhane (Reorganization) in Ottoman Empire. The
number of women organizations remarkably increased in the Second Constitutionalist
Period. Turkish women took action in national resistance movement and put forward
their fighting abilities. In the first years of Republic, with the adoption of the law on
unification of education (Tevhid-I Tedrisat) and Civil Code, Turkish women gained the
equal rights with men in education and social fields; Turkish Women Association and
Turkish hearts had significant contributions in this process. Discussions about women’s
gaining political rights had been brought to the parliament agenda and in 1930, women
gained the right to attend in municipal elections, in 1933, the right to elect and be elected as mukhtar and finally in 1934, the right to elect and be elected as deputy. Turkish
women celebrated their happiness all around the country, from İstanbul to Ankara,
from İzmir to Adana with great excitement and enthusiasm. In this study, developments
in the field of women’s rights after the proclamation of Republic will be analyzed and
the feedbacks of women’s gaining political rights will be explained through news and
articles in media. 

Anahtar Kelimeler

Turkish Women, Right to Elect and Be Elected, Turkish Women’s Union

Kaynakça

• Resmi Yayınlar BCA, Fon Kodu: 490.1, Yer No: 2.9.15.
• TBMM ZC., D.1, C.28, İ.4, 17. İçtima (3.4.1339/ 3.4.1923)
• TBMM ZC., D.2, C.7-1, İ.2, 13. İçtima (16.3.1340/ 16.3.1924)
• TBMM ZC., D.2, C.33, İ.IV, 79. İnikat (21.6. 1927)
• TBMM ZC., D.3, C.17, İ.3, 37. İnikat (20.3.1930)
• TBMM ZC., D.3, C.18, İ.3, 43. İnikat (3.4.1930)
• TBMM ZC., D.4, C.17, İ.2, 76.İnikat (26.10.1933)
• TBMM ZC., D.4, C.25, İ.4, 12. İnikat (5.12.1934)
• TBMM ZC., D.4, C.25, İ.4, 13. İnikat (6.12.1934)
• Düstur, 3.Tertip, C.16, Başvekalet Matbaası, Ankara 1935.
• Gazeteler Akşam, (1933, 1934, 1935)
• Cumhuriyet, (1930, 1933, 1934, 1935)
• Hâkimiyet-i Milliye, (1924)
• Halkın Sesi, (1934, 1935)
• Milliyet, (1930, 1934, 1935)
• Son Posta, (1933, 1934, 1935)
• Vakit, (1930, 1933)
• Yeni Asır, (1934)
• Zaman, (1934, 19
• Kitap ve Makaleler
• AĞAOĞLU, Ahmet, “Türk Kadınına Verilen Seçme ve Seçilme Hakkı”, Cumhuriyet, 6 Birincikanun 1934, s. 9.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2006.
• ATEŞ, Sami, “Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Zaman İçindeki Yeri”, Kemalist Atılım, Eylül-Ekim 1986, Yıl.4, S 38-39, s. 24-30.
• AYHAN, Fatma, “Afet İnan (1908-1985)”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Atatürk Dönemi (1920-1938), C 1, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2009, s. 411-413.
• Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940, (Yay. Kurulu: Hasan Ersel ve diğerleri), C 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
• ÇOLAK, Güldane-Lale Uçan, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Basında Kadın Öncüler, Heyamola Yayınları, İstanbul 2008.
• DAVER, Abidin, “Türk Kadını Büyük Millet Meclisi’nde”, Cumhuriyet, 8 Birincikanun 1934, s. 1-2.
• DAVER, Abidin, “Türk Kadını Sevin ve Kıvanç Duy”, Cumhuriyet, 7 Şubat 1935, s. 1.
• DOĞRAMACI, Emel, Türkiye’de Kadın Hakları, 1982.
• DOMANİÇ, Hayri, Yaradılıştan Bu Yana Kadın Haklarının Gelişimi ve Sorunları, İstanbul 2007.
• DOYRAN, Ayşen, “1934’te Basındaki Tartışmalar Kadınlar, Kadınlar Milletvekili Seçilirken...”, Toplumsal Tarih, S 39, Mart 1997, s. 27-34.
• ERGUN, Perihan, Cumhuriyet Aydınlanmasında Öncü Kadınlarımız, Tekin Yayınevi, İstanbul 1998.
• FEYZİOĞLU, Turhan, “Atatürk ve Kadın Hakları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 2, S 6’dan ayrı basım, Temmuz 1986, s. 585-601.
• GÖÇERİ, Nebahat, Kadın Hareketi Tarihi, Sivas 2010.
• GÖKSEL, Burhan, “Atatürk ve Kadın Hakları”, Atatürk Araştıma Merkezi Dergisi, C 1, S 1, Kasım 1984, s. 213-235.
• HAS-ER, Melin, Tanzimat Dönemi Türk Romanında Kadın Kahramanlar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• IPU Web Sayfası, http://www.ipu.org/wmn-e/classif.htm/17.11.2013.
• KAPLAN, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1998.
• KURNAZ, Şefika, Yenileşme Sürecinde Türk Kadını 1839-1923, Ötüken Yayınları, İstanbul 2011.
• Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2011, TUİK Yayınları, Ankara 2012.
• Milli Mücadele’de ve Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Kadınlarımız, T.C.
• Milli Savunma Bakanlığı, Ankara 1998.
• ÖNEN, Nurettin, “Kadın Hakları Türkiye’de Daha Önce Verildi”, Atatürk Türkiyesi, S 39-40, Ağustos-Eylül 1977, s. 13-15.
• ÖZERDİM, Sami N., “Atatürk ve Kadın Hakları 1”, Kemalist Ülkü, S 204, Ekim 1985, s. 15-16.
• ÖZERDİM, Sami N., “Atatürk ve Kadın Hakları 2”, Kemalist Ülkü, Özel Sayı, Kasım 1985, s. 16-18.
• ÖZERDİM, Sami N., “Atatürk ve Kadın Hakları 3”,Kemalist Ülkü, S 206, Aralık 1985, s. 9-10. ŞIVGIN, Hale, “Atatürk ve Türk Kadın Hakları”, Erdem, C 11, S 31, Mayıs 1999, s. 245-258.
• Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, (Editör: Murat Yalçın), C I-II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• TAŞKIRAN, Tezer, Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadın Hakları, Başbakanlık Basımevi, 1973.
• TEKELİ, Şirin, Kadınlar ve Siyasal ve Toplumsal Hayat, Birikim Yayınları, İstanbul 1982.
• Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM, I. Dönem (1919- 1923), III. Cilt, TBMM Vakfı Yayınları.
• Türk Parlamento Tarihi, TBMM II. Dönem (1923-1927), III. Cilt, TBMM Vakfı Yayınları.
• Türk Parlamento Tarihi, TBMM IV. Dönem 1931-1935, II. Cilt, TBMM Vakfı Yayınları.
• Türkiye Parlamento Tarihinde Kadın Parlamenterler 1935-2009, (Haz. Semra Gökçimen ve diğerleri), Ankara 2009.
• ÜNEN, Nurettin, “Kadın Hakları Türkiye’de Daha Önce Verildi”, Atatürk Türkiyesi, S 39-40, Ağustos-Eylül 1977, s. 13-15. s. 1.