Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Beyşehir Kazası’nda Nüfus

Yıl 2011, Cilt: 27 Sayı: 81, 489 - 532, 07.11.2011

Barış Taş İlker Yiğit

Öz

Nüfus, coğrafya biliminin ele aldığı temel konularından birini
oluşturur. Farklı bilim dalları tarafından ele alınan nüfus, özellikle
planlama açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. Günümüz dünyasında nüfusun niceliğinden çok niteliği önemlidir. Ancak bir ülkenin nüfus niceliği (sayısı) hala önemini korumaktadır. Nitekim nüfus
artış hızı sıfır olan ya da eksilerde seyreden ülkeler, nüfusunun yaşlanması ve neslin yenilenememesi gibi endişelerle nüfus artışını destekleyici politikalar izlemektedir. Nüfus, gerek geçmişte gerekse günümüzde devletler için önemli bir vergi ve asker kaynağı durumundadır.
Osmanlı İmparatorluğunda da nüfus, asker temini ve vergiler bakımından son derece önemli bir kaynak durumundaydı. Bu bağlamda
nüfus, tarih ve coğrafya bilimlerinin ortak çalışma alanını oluşturmaktadır. Bu çalışmada, XIX. yüzyılın ilk yarısından Cumhuriyet dönemine kadar olan süreçte, Beyşehir Kazasında meydana gelen demografik değişim (kaynakların elverdiği ölçüde) ortaya konulmuştur.
Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyet dönemine geçiş sürecinde
Beyşehir kazasındaki nüfus değişimi ve gelişimi üzerinde savaşlar,
göçler ve idari yapıdaki değişimler belirleyici olmuştur. Mevcut kaynaklar ışığında bu değişim coğrafi bakış açısıyla (doğal ortam-insan
etkileşimi dikkate alınarak) değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Beyşehir kazasındaki nüfusun gelişimi üzerinde doğal ortam şartlarından
çok idari-beşeri şartların etkisi daha fazla etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nüfus, Tarihi Demografi, Tanzimat, Cumhuriyet, Göç

Populatıon In Beysehır Dıstrıct From Tanzımat To Republıc

Öz

Population is one of the key issues on which the science of geography. Population taken up by the different branches of science has
an important place, especially in terms of planning. The quality of
population is more important than the quantity of population in today’s world. However, the quantity of a country’s population (number) still maintains its importance. Indeed, population growth rate of
countries with zero or in negative level, follow supporting growth
population policies concerning such as aging population and non renewed generation. Population is a source of major tax and soldiers
for states both in the past and today. The population in the Ottoman
Empire was an extremely important resource in terms of military
supplies and tax. In this respect, population is a common work area
for the sciences of history and geography. In this paper, demographic changes occurring in the district of Beysehir (to the extent allowed by the sources) have been put forward from the first half of the
19th century to the Republican period. During the transition period
from the last period of the Ottoman Empire to the Republican period; wars, migrations, and changes in administrative structure has been decisive on the development and change of population in Beysehir District. This change in the light of existing sources with geographical perspective (taken into account the natural environment-human interactions) has been evaluated. In this regard, on the development of population in the district of Beysehir, the administrative-human conditions have been much more effective impact than the natural environmental conditions.

Anahtar Kelimeler

Population, Historical Demography, Tanzimat, Republic, Migration

Kaynakça

• Abdullah Uğur, Osman Gümüşçü ve Seda Önger, “Türkiye’nin Sıhhiİçtimai Coğrafyası Muğla (Menteşe) Sancağı 1922’ye Göre Bodrum”, Osmanlıdan Günümüze Her Yönüyle Uluslar arası Bodrum Sempozyumu, Bildiriler içinde (415-438). Bodrum 2008.
• Ali Tanoğlu, Beşeri Coğrafya Nüfus ve Yerleşme Cilt I, İÜ. Yayınları No: 1183. İstanbul 1969. s. 29.
• Barış Taş, Mustafa Yakar, “Afyonkarahisar İlinde Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, C. 7, Sayı, 2 , s. 145-161, Ekim, 2009.
• Barış Taş. 2010. Sandıklı İlçesinde Arazi Kullanımı ve Planlama Önerileri. Ümit Ofset Matbaacılık. Ankara.
• Donald Quataert, “19. Yüzyıla Genel Bakış Islahatllar Devri 1812- 1914”, (S. Andıç Çev.), H. İnalcık ve D. Quataert (Ed.), Osmanlı İmpartorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi içinde (885-1041). Eren Yayıncılık, İstanbul. 2004. S. 913.
• Enver Ziya Karal, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. DİE Yayınları. 1997.
• Erol Tümertekin ve Nazmiye Özgüç, Beşeri Coğrafya İnsan Kültür Mekan. Çantay Kitabevi. İstanbul 2009.
• Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara,1993. s. 1664.
• Fernand Braudel, II. Felipe Dönemi’nde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, (Çev: M. A. Kılıçbay) C. I , İmge Kitabevi, Ankara 1994.
• H.1288 (1871) Konya Vilâyet Sâlnâmesi, Konya Vilayet Matbaası. Konya.
• H.1314 (1896) Konya Vilâyet Sâlnâmesi, Konya Vilayet Matbaası. Konya.
• Hayati Doğanay, vd. Coğrafya’ya Giriş 2 Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya, Aktif Yayınevi. Erzurum 2003. s.144.
• Hayati Doğanay. Coğrafyada Metodoloji, MEB Yayınları, 1993. s.5.
• Hüseyin Muşmal. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Beyşehir ve Çevresi Soysa ve Ekonomik Yapısı (1790-1864) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. 2005. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi (Haz. A. Savran) Atatürk Üniversitesi Yayını, Erzurum 1991.
• İlhan Tekeli, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kentsel Dönüşüm” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi C. 4, İçinde (878-890) İstanbul: İletişim Yayınları. 1994. s. 878.
• M. A. Cook, 1972. Population Pressure in Rural Anatolia 1450-1600, Londra.
• Mehmet Akif Erdoğru, Osmanlı Yönetiminde Beyşehir Sancağı (1522- 1584), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
• Mesut Elibüyük. “Türkiyenin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemli Bir Kaynak, Mufassal Defterler”, s. 25-26, Coğrafya Araştırmaları, C.I,S 2, Ankara 1990.
• Mustafa Yakar, Hakkı Yazıcı, “Emirdağ İlçesinde Göçlerin Tarım Alanlarına Etkileri”, Coğrafi Bilimler Dergisi C. 7, Sayı: 2, s. 163-176. 2009.
• Nejat Göyünç, “Hane Deyimi Hakkında”. İÜ: Edebiyat Fak. Tarih Dergisi s. 32. Ord. Prof. İ. Hakkı Uzunçarşılı Hatıra Sayısı. İstanbul 1979.
• Nuri Adıyeke, “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri” Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, OTAM, sayı 11, s.769-825, Ankara 2000.
• Nuri Akbayar, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Nüfusu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi C. 5, içinde (1328-1248), İletişim Yayınları, İstanbul. 1985.
• Orhan Sakin. Osmanlı’da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu. Ekim Yay. İstanbul 2008.
• Osman Gümüşçü, XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Türk Tarih Kurumu Yayınları , Ankara 2001.
• Osman Gümüşçü, XVüşçü, Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak: Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası, ATAM, Sayı: 45, Ankara 1999.
• Ömer Lütfi Barkan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XI. XIII, XV, 1950. s. 524-569.
• Ömer Lütfi Barkan, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası C. X, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Yayınları 1951-53. s. 1-26.
• R.C. Jennings, “Urban Population in Anatolia in the Sivteenth Century” 1976.
• S. Faroqhi. 1970-80. Taxation and Urban Activities in Sixteenth Century Anatolia”, International Journal Türkish Studies I/1, s. 39-50.
• Servet Karabağ ve Salih Şahin, Türkiye Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Gazi Kitabevi. Ankara 2006.
• Suraıya Faroqhi, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (N. Kalaycıoğlu Çev.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993.
• Şemseddin Sami, Kamus-ul A’lam (1306) C. II, Tıpkı Basım Kaşgar Neşriyat. İstanbul. (1996). s. 1334.
• T. Güran 1997. Osmanlı Devletinin İlk İstatistik Yıllığı. DİE Yay. akt. O. Sakin,. Osmanlı’da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu, İstanbul: Ekim Yayınları, 2008.
• Yurt Ansiklopedisi.1980-1983 C. 7. Konya Maddesi. s. 5131
• Zeki Arıkan. XV-XVI Yüzyıllarda Hamit Sancağı, EÜ. Yayınları İzmir 1988.
• 1/5000 Ölçekli Beyşehir Çevresi Jeoloji Haritası (1982), Beyşehir Belediyesi Arşivi, Beyşehir Konya.
• 1/2000 Ölçekli Doğana (Davgana) İmar Planı (1954), Doğana Belediyesi Arşivi, Beyşehir, Konya.