İngiliz Büyükelçiği Yıllık Raporlarında Türkiye’de Demokrat Parti (1954-1957)

Yıl 2011, Cilt: 27 Sayı: 79, 97 - 130, 01.03.2011

Dilek Yiğit Yüksel

Öz

Çalışmamızda yer verdiğimiz İngiliz belgelerinde 1954-1957 yıllarında Türkiye’deki gelişmelerin değerlendirmesi yer almaktadır.
Bu dönemin dikkat çeken gelişmeleri, Demokrat Parti Hükümetinin
verdiği sözlere aykırı olarak gerçekleştirdiği anti demokratik uygulamaların parlamentodaki ve kamuoyundaki olumsuz etkileri, gerçekleşen 6-7 Eylül olaylarının ülke içi ve dışında yarattığı olumsuz
sonuçlar, uygulanan ekonomik politikalarla, ekonomide büyüme yaşanırken, enflasyonda ve cari açıkta görülen büyük artışlar ve dış
borç sorunları olarak aktarılmıştır.
Bunların yanı sıra söz konusu dönemde Türkiye’nin dış işlerinde
yaşanan olayların genel bir değerlendirilmesi yapılmaktadır. Dönemin en önemli dış politika gelişmeleri kapsamında Balkan ve Bağdat
Paktları’nda yaşanan gelişmeler ve Kıbrıs Sorunu gibi olayların karşısında Türkiye’nin tavrı, başta İngiltere olmak üzere diğer ülkelerle
olan ilişkileri ele alınmaktadır. Türkiye’nin sesinin ve etkisinin çeşitli uluslar arası toplantılarda kendisini hissettirdiği vurgulanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Türk Dış Politikası, İngiliz belgeleri, Adnan Menderes, Türkiye Cumhuriyeti

The Democrat Party in the Turkey in the Light of British Embassy Reports During 1954-1957

Öz

This study aims to evaluate the developments during 1954-1957
in Turkey in the light of British embassy reports. The negative effects of the anti democratic acts of the Democrat Party contrary to its previous commitments on the public opinion and the parliament
is among the significant developments of that period. Furthermore,
the negative effects of the September 6th and 7th events at home and
abroad, rise of inflation, current budget deficit and foreign debt
problems concerning economic policies are also taken into account.
On the other hand, it also evaluates foreign policy approach of
Turkey within this period, such as Turkey’s stance towards Britain
with respect to the developments concerning the Balkan Pact the
Baghdad Pact as well as the Cyprus issue. Relevent to this in international arena, it is pronounced that “Turkey made its voice heard
and its influence felt.

Anahtar Kelimeler

Democrat Party, Turkish Foreign Policy, British Embassy Documents, Adnan Menderes, Republic of Turkey

Kaynakça

• İngiliz Yıllık Raporları FO371/95267/RK1011/1, “Turkey: Annual Review for 1950”, Charles to Bevin, 13 January 1951
• FO371/123999/RK1011/1, Annual Report on Turkey for 1955, From James Bowker to Selwyn Lloyd, 16 January 1956
• FO371/130174/RK1011/1, Turkey: Annual Review for 1956, From James Bowker to Selwyn Lloyd, 5 February 1957
• FO371/136450/RK1011/1, Turkey: Annual Report on Turkey for 1957, From James Bowker to Selwyn Lloyd, 4 Şubat 1958
• BCA-38-227-11-1.
• Milliyet Gazetesi, 17.05.1950
• Milliyet Gazetesi, 23.05.1950
• “Demokrat Parti’nin Güdeceği Politika”, Milliyet Gazetesi, 17.05.1950
• “Marshall Yardımı’nın Artmasını İsteyeceğiz”, Milliyet Gazetesi, 25.05.1950
• “Truman Bayar’a hararetli bir kutlama mesajı gönderdi”, Milliyet Gazetesi, 27.05.1950
• “Meclis, Ezanın Arapça Okunmaını Dün Kabul Etti”, Milliyet Gazetesi, 17.06.1950
• “Halkevlerine İstanbul’un Ödediği Para”, Milliyet Gazetesi, 17.06.1950
• “Yeni Af Kanunu”, Milliyet Gazetesi, 18.05.1950, s.1.; “Af Kanunu Kabul Edildi”, Milliyet Gazetesi, 15.07.1950
• “Köy Enstitüleri ve Öğretmen Okulları”, Milliyet Gazetesi, 21.1.1954
• “Millet Partisi mahkeme kararıyla feshedildi”, Milliyet Gazetesi, 28.01.1954
• Milliyet Gazetesi, 08.03.1954
• “Petrol Kanunu tasarısının 114 maddesi kabul edildi.”, Milliyet Gazetesi, 07.03.1954
• “DP’nin Zaferi Heryerde Sevinçle Karşılandı”, Milliyet Gazetesi, 04.05.1954
• “Petrol Sondajları”, Milliyet Gazetesi, 05.05.1954
• “Partizan memurların tasfiyesine başlanıyor”, Milliyet Gazetesi, 30.05.1954
• “Memurların Tasfiyesine ait Kanun kabul edildi”, Milliyet Gazetesi, 06.07.1954
• “Hüseyin Cahit Yalçın’ın Durumu”, Milliyet Gazetesi, 01.12.1954
• “Hürriyet Partisi Bugün Resmen Kuruluyor”, Milliyet Gazetesi, 19.12.1955
• “Belediye Seçimlerinin Kati Neticesi”, Milliyet Gazetesi, 19.11.1955
• “Hükümet Grupta Dün Güvenoyu Aldı”, Milliyet Gazetesi, 14.12.1955
• “Aydın Yalçın İstifa Etti”, Milliyet Gazetesi, 03.12.1956
• “Hükümet Programı”, Milliyet Gazetesi, 29.5.1950
• “Balkan Askeri İttifakı Bugün Parafe Ediliyor”, Milliyet Gazetesi, 5.7.1954
• “Rusya’nın Yeni Sulh Taarruzu”, Milliyet Gazetesi, 1.12.1954
• “Türk-Pakistan Paktı Görüşmeleri Başlıyor”, Milliyet Gazetesi, 27.1.1954
• “Moskova, Arap Devletlerini Aleyhimize Kışkırtıyor”, Milliyet Gazetesi, 24.2.1954,
• “Abdülnasır’ın Yeni Tehditleri”, Milliyet Gazetesi, 21.4.1954
• “Celal Bayar’ın Nutku Arap aleminde iyi tesirler yarattı”, Milliyet Gazetesi, 3.11.1954
• “Türk Pakistan Paktı”, Milliyet Gazetesi, 27.1.1954
• “Türkiye-Pakistan İttifakı”, Milliyet Gazetesi, 30.1.1954
• “Kıbrıs Meselesi Gündeme Alındı”, Milliyet Gazetesi, 15.11.1956
• “Batı Dünyasında Bomba Tesiri Bırakan Haber: Mısır Süveyş Kanalı’na El Koydu”, 28.07.1956
• “Suriye Bizi BM’e Şikayet Etti”, Milliyet Gazetesi, 2.12.1956
• “Bağdat Paktı Üyelerine Amerika’nın Yeni Teminatı”, Milliyet Gazetesi, 6.12.1956
• “Kıbrıs Anayasasının Esasları Belli Oldu”, Milliyet Gazetesi, 14.10.1956,
• “Türkiye, İngiltere ve Yunanistan Arasında Kıbrıs Hakkında Üçlü Görüşmeler Yapılacak”, 19.12.1956
• “Eisenhower Doktrini Dün Kanunlaştı”, Milliyet Gazetesi, 10.03.1957
• “Richards Heyeti ile Görüşmeler Bitti”, Milliyet Gazetesi, 23.03.1957
• “President Eisenhower Says: U.S. Mid-East Interests Jeopardized”,The Spartanburg Herald, 15.03.1956
• “Yunanlılara Göre Kıbrıs Meselesi Halledilmiş!”, Milliyet Gazetesi, 7.3.1954
• Akkurt, Aydın; Türk Mukavemet Teşkilatı (1957-1958 Mücadelesi), Seçil Ofset, İstanbul, 1999
• Alasya, Halil Fikret; Kıbrıs ve Rum-Yunan emelleri, K.K.T.C. Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, 1992
• Alasya, Halil Fikret; Kıbrıs ve Türkler, Ankara, 1964
• Armaoğlu, Fahir; Kıbrıs Meselesi 1954-1959, A.Ü. S.B.F. Yayınları, Ankara, 1963
• Aydemir, Şevket Süreyya; İkinci Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1993
• Aydemir, Talat; Hatıratım, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010
• Bağcı, Hüseyin; Demokrat Parti Dönemi Dış Politikası, İmge Kitabevi, Ankara, 1990
• Birand, Mehmet Ali, Dündar, Can, Çaplı, Bülent; Demirkırat Bir Demokrasinin Doğuşu, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 1991
• Çoker, Fahri; 6-7 Eyül Olayları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 2005
• Deringil, Selim; Denge Oyunu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 2000
• Dikerdem, Mahmut; Ortadoğu’da Devrim Yılları, Cem Yayınevi, İstanbul, 1990
• Eroğul, Cem; Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, 4.Baskı, Ankara, 2003
• Fersoy, O.Cemal; Fatin Rüştü Zorlu, Hun Yayınları, İstanbul, 1979
• Fırat, Melek; “6-7 Eylül Olayları”, Türk Dış Politikası, ed:Baskın Oran, cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001
• Gazioğlu, Ahmet; İngiliz Yönetiminde Kıbrıs III (1951-1959), Kıbrıs, Araştırma ve Yayın Merkezi, Ankara, 1998;
• Günver, Semih; Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1985
• Gürel, Şükrü Sina; Kıbrıs Tarihi 1 (1878-1960), Kaynak Yayınları, İstanbul 1984
• İsmail, Sabahattin; Kıbrıs sorununun kökleri: İngiliz yönetiminde Türk-Rum ilişkileri ve ilk Türk-Rum kavgaları, Akdeniz Haber Ajansı, 2000
• Kaymak, Faiz; Kıbrıs Türkleri Bu Duruma Nasıl Düştü?, Alpay Basımevi, İstanbul, 1968
• Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Doğuşu-Çöküşü ve Unutulan Yıllar, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992
• Kuneralp, Zeki; Sadece Diplomat, İsis Yayınları, İstanbul, 1999
• Oral Sander, Türk Amerikan İlişkileri (1947-1964), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 1979
• Özdağ, Ümit; Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, Boyut Yayınları, İstanbul, 1997
• Soysal, İsmail; Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I.Cilt (1920- 1945), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000
• Yeşilbursa, Behçet Kemal; Ortadoğu’da Soğuk Savaş ve Emperyalizm, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007
• Anzerlioğlu, Yonca; “İngiliz Büyükelçiliği Yıllık Raporlarında Türkiye (1929-1931)”, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi 8-12 Aralık 2003, Yay. Haz. Mustafa Cöhce vd., C1, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2005
• Doğaner, Yasemin; “İngiliz Büyükelçiliği Yıllık Raporlarında Türkiye (1932-1934)”, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi 8-12 Aralık 2003, Yay. Haz. Mustafa Cöhce vd., C1, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2005
• Yeşilbursa, Behçet Kemal; “A General Review of Turkey’s Internal Affairs During the Democrat Party Period According to British”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı:48, Cilt XVI, Kasım 2000
• Yılmaz, Mustafa; “İngiliz Büyükelçiliği Yıllık Raporlarında Türkiye (1935-1938), Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi 8-12 Aralık 2003, Yay. Haz. Mustafa Cöhce vd., C1, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2005
• Mehmet Serhat Yılmaz, “İngiliz Büyükelçiliği Yıllık Raporlarında Türkiye’nin Dış İlişkileri (1946–1949)”, Kök Araştırmalar: Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, KÖKSAV, Cilt:X, Sayı:1, Ankara, 2008, s.65-87 Yiğit Yüksel, Dilek; “Kıbrıs Türk Milli Mücadelesi (1914-1958)”, D.E.Ü. Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt:VIII. Sayı:18-19, Yıl:2009/Bahar-Güz, İzmir, 2010
• http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/ HP22.htm
• http://www.mfa.gov.tr/ disisleri-bakanlari-listesi.tr.mfa