Belgelerle Atatürk ve Kütüphaneler

Yıl 2008, Cilt: 24 Sayı: 71, 487 - 514, 07.07.2008

Hakan Anameriç

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 29 Ekim 1923’ten itibaren yeni bir yapılanma sürecine girmiş, kendini meydana getiren sosyal, hukukî, kültürel, bilimsel ve siyasî kurumlarını oluşturmaya başlamıştır. Bu sosyal kurumlar arasında ülkemiz topraklarında uzun bir geçmişe sahip olan kütüphaneler de bulunmaktadır. Kütüphaneler, toplumsal düzen içerisindeki diğer kurumlarla birlikte yeniden yapılanma sürecine cumhuriyetin ilanından hemen sonra dahil olmuşlardır. Bu süreç, Türkiye Cumhuriyeti’nin
yeni devlet yapısı içerisinde, toplumsal düzeni oluşturacak başlıca kurum
olan Türkiye Büyük Millet Meclisi çatısı altında gerekli resmî düzenlemelerle sürdürülmüştür. Çalışmada yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk hükümetlerinin kütüphaneler ile ilgili yaptığı yasama çalışmaları, 1923-1938
yılları arasında bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından imzalanan belgelerle birlikte incelenecektir. Çalışmanın amacı, sözü edilen dönem içerisinde, dönemin siyasî gücünün / yapısının toplumsal birer kurum olan kütüphanelere olan bakış açısını, arşiv belgeleri ve resmî yazışmalardan örneklerle ortaya koymak, ulu önder Atatürk’ün bu konudaki çalışmalara
yaptığı katkı ve önerileri vurgulamak, Cumhuriyetin ilk dönemindeki yeniden yapılanma çalışmalarında kütüphanelere ne şekilde yer verilmiş olduğunu ispatlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, kütüphaneler, Türkiye Cumhuriyeti, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Kütüphanecilik

Atatürk and Libraries in Archival Records

Öz

Turkish Republic has entered in a reformation period since the 29th October 1923; has become forming its own social, judicial, cultural, scientific and politic institutions. Among these social institutions, libraries have
long background and history in Turkey. Libraries with other institutions of social order have been involved in reformation period directly after the
declaration of the Republic. This period in the new structure of the Turkish
Republic has been continued along with formal regulations set under the
framework of The Grand National Assembly of Turkey. In this study, legislative works of first governments in the new Turkish Republic regarding libraries will be examined with records signed personally by Mustafa Kemal Atatürk, between the years 1923 and 1938. Aim of this study in
general to examine the point of view of government and / or political structure in this period with examples of archival records and official correspondences, to emphasize great leader Mustafa Kemal Atatürk’s assistances
and suggestions related to these studies and to demonstrate how took place the libraries in reformation works in early republican period of Turkish
Republic as a social institutions.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, libraries, Turkish Republic, Delegation of Attorneys Execution, governments of Turkish Republic, librarianship

Kaynakça

• Acaroğlu, M. Türker. “Dünyada ve Bizde Derleme İşleri (1)”. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 15 (4): 1966, s.250-257.
• “Amasya’da daha önce tımarhane olarak kullanılan binanın Genel Kütüphane olarak kullanılması.” (1926). DAGM. CADB. 30..18.1.1. / 19.43..13 / 21.07.1926.
• Beyoğlu Halk Fırkası Kütüphanesi’nin Maarif Vekaleti’ne terk edilmesi.
• DAGM.CADB. 30.10.0.0 / 144.30.11
• Cumhurbaşkanının İzmir-Buca’da bir gezinti yaparak Millî Kütüphane’yi ziyaret ettiğini bildiren telgraf. (1933). DAGM. CADB., 30..10.0.0 / 2.11..10 / 03.02.1933.
• Ege, Melih. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kitaplık Müdürlüğü Tarihçesi: Özet. Ankara 1979, [yayl.y.].
• Ersoy, Osman. Halk Kütüphanelerimiz Üzerine Bir Araştırma, Güven Matbaası, Ankara 1979.
• “Eski vakıf kütüphanelerinin Maarif Vekaleti’ne, bunlara ait ödeneğin de maliye vekaleti’ne devri; kütüphanecilerin görevlerinde kalabilmeleri için de düşünülmeyen giderlerden ödenek ayrılması”. DAGM. CADB. 30..18.1.1 / 10.38..4 / 06.08.1924.
• “İstanbul’dan nakledilecek Sillogog ve Esad Efendi kütüphaneleri ile müzesinin Kurşunlu Camii ile Hacı Bayram Camii avlusundaki kütüphaneye konulması.” DAGM. CADB. 30..18.1.2. / 15.63..9 / 27.09.1925.
• “Konya’nın Ilgın kazasında bulunan terk edilmiş binanın kütüphane olarak kullanılması.” DAGM. CADB. 30..10.0.0. / 144.30..10 / 17.06.1924.
• Genel Kurmay Başkanlığı. Atatürkçülük, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1997.
• Gökman, Muzaffer. “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu ve Atatürk’e Ait Bir Hatıra”. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 1 (2), 1952, 111-114.
• “Günlük gazete ve risalelerle, neşredilecek kitaplar için derleme usulünün tatbiki hakkında kanun tasarısı.” (1926). DAGM. CADB. 31..18.1.1 / 18.20..5 / 16.03.1926.
• Kaplan, İsmail. Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
• Maarif İstatistikleri No. 26 1923-1932. (1933). İstanbul, Devlet Matbaası.
• Maarif İstatistikleri 1933-1934: Halk Okuma Odaları ve Umumi Kütüphaneler İstatistiği, Devlet Matbaası, İstanbul 1935.
• Resmi Ceride III. Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü. (19 Kanun-ı Evvel 1341 - 19 Aralık 1925), Ankara 1925.
• “Sinop Milletvekili Dr. Rıza Nur tarafından kurulan Milli Kütüphane’nin giderlerini karşılamak üzere 250 dönüm hazine arazisinin temliki.” (1926). 30..18.1.1 / 3002/146-23 / 17.83..16 / 10.01.1926.
• Soysal, Özer. Türk Kütüphaneciliği: Belgeler: Geleneksel Yapıdan Yeniden Yapılanışa, c.1., T.C. Kültür Bakanlığı., Ankara 1998.
• “Şahısların elinde bulunan kıymetli eser ve yazmaların ihracının yasaklanması, bunların müze ve kütüphaneler için satın alınması ve bu konuda suç işleyenlerin cezalandırılması için gereken kanunun Maarif Vekaleti tarafından hazırlanması.” (1925). DAGM.CADB. 30.18.1.1 / 15.55.8. / 26.08.1925.
• TBMM Kütüphanesi’nin Kuruluş Süreci ve İlk Sınıflama Çalışmaları: Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi Fihristi: Mukaddime. Haz: Fatih Rukancı ve Hakan Anameriç. TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 2004.
• “Tekke, zaviye, cami ve mescitlerdeki sanat eserleri ve eşyanın koruma altına alınması”. (1925). DAGM. CADB. 51..0.0.0 / 2.6..7 / 11.10.1925.
• “Vakıf tekke, zaviye, cami ve mescitlerdeki antika eşyaların korunmalarına itina gösterilmesi.” (1925). DAGM. CADB. 51..0.0.0 / 13.110..16 / 29.06.1925.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi’nin Çağdaş Düzeyde Enformasyon Hizmeti Vermeye Yatkın Bir Düzeye Nasıl ve Ne Gibi Olanaklarla Getirilebileceği Hakkında Rapor. qHaz: Osman Tekin Aybaş. Ankara: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Komisyonu, 1974.
• Yazıcı, Mustafa. Türklerde Kütüphanecilik, Uygur Matbaası, Ankara 1969.
• “Yıldız Kütüphanesi’nin daha faydalı olabilmesi için Darülfünun Kütüphanesi’ne devri.” (19249. DAGM. CADB. 30..18.1.1. / 10.28.2 / 01.06.1924.