A New Outlook on September 6/7 Events in the Framework of GNAT and Public Debates

Yıl 2019, Cilt: 35 Sayı: 99, 253 - 296, 09.05.2019

Taner Zorbay

https://doi.org/10.33419/aamd.558023

Öz

September 6/7 Events, which took place during the government of Democratic Party (DP), constitute something more than a simple foreign policy issue. Explaining these events, again only just as an attack against Non-Muslims, and with religious based feelings, seems to be seeing only one angle of the issues. Within this context, firstly the background of the events has been examined, and the reasons behind were taken into consideration. Following this, the beginning, evolution and outcomes of the events have been examined. Then, the reflections of the events, both during TGNA meetings, as well as in media and the public sphere are recalled. Moreover, based on some interviews with non-Muslim communities in Turkey, a non-political view to the events is given. In our paper, besides details about assessment and compensation damages after the events, other reflections that come out until the coup d’état of May 27 were also explained. Within this frame, Yassıada Trials, which took place after the removal of DP from the government, were also focused. The writer of this paper, thus, hopes that September 6/7 Events are remembered again, and to answer the question of how far the DP government has a linkage with the events.

Anahtar Kelimeler

Non-Muslims, Pogrom, Balkan Pact, ENOSIS, Minority, Communism, Martial Law, Compensation

6/7 Eylül Olaylarına TBMM ve Kamuoyu Tartışmaları Çerçevesinde Yeni Bir Bakış

Öz

Demokrat Parti (DP) iktidarı döneminde yaşanan 6/7 Eylül Olayları basit bir dış politika meselesinden fazlasını teşkil etmektedir. Bu olayları, yine salt Gayrimüslimlere karşı ve dinî temelli bir saldırı olarak açıklamak ise ancak olayların bir boyutunu görmek olacaktır. Bu bağlamda önce olayların arka planına bakılmış, sebepler incelenmiştir. Ardından olayların başlaması, gelişimi ve sonuçları değerlendirilmiştir. Bilahare, olayların hem TBMM müzakerelerine, hem de basın ve kamuoyuna yansımaları tekrar hatırlanmıştır. Bundan başka, Türkiye’deki Gayrimüslim cemaatlerin bazı mensupları ile yapılan bazı görüşmelere dayalı olarak olaylara siyaset dışı bir bakışa yer verilmiştir. Çalışmamızda, olaylar sonrası zararın tespit ve tazminine dair detaylardan başka, 27 Mayıs askeri darbesine dek ortaya çıkan diğer yansımalar da açıklanmıştır. Bu çerçevede, DP’nin iktidardan uzaklaştırılması sonrası yapılan Yassıada Yargılamaları da mercek altına alınmıştır. Bu çalışmanın yazarı, böylece 6/7 Eylül Olayları’nın bir kez daha hatırlanmasını sağlayarak ve olayların DP hükümeti ile ne kadar bağlantısı olduğu sorusunu cevaplandırabilmeyi ümit etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gayrimüslimler, Pogrom, Balkan Paktı, ENOSIS, Azınlık, Komünizm, Sıkıyönetim, Tazminat

Kaynakça

• Düstur
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Akşam Cumhuriyet
• İstanbul Ekspres
• Milliyet
• Sabah
• The Economist
• Yeni Sabah
• Ağaoğlu, Samet, Arkadaşım Menderes-Marmara’da Bir Ada, 2. Baskı, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Ahmad, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945 - 1980, 2. Baskı, Hil Yayın, İstanbul, 1996.
• Akansu, Tuna, Altı Eylül ve Dionis Efendi, Cinius Yayınları, İstanbul, 2009.
• Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004.
• Ankara Valiliği, Cumhuriyetin 50. Yılında Ankara, 1973 İl Yıllığı, Ankara, 1973.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1990, C 1, 10. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1994.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı (1899-1960), 8. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, Haziran 2004.
• Bali, Rıfat N., 6/7 Eylül 1955 Olayları, Tanıklar - Hatıralar, Libra Kitap, İstanbul, 2011.
• Demirer, M. Arif, 6 Eylül 1955 - Yassıada 6/7 Eylül Davası, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1995.
• Dosdoğru, M. Hulusi, 6/7 Eylül Olayları, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1993.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• Gözübüyük, A. Şeref, Açıklamalı Türk Anayasaları, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002.
• Güven, Dilek, 6/7 Eylül Olayları, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2009.
• Hermann, Rainer, Türkiye’de Neler Oluyor?, Çev. Haşim Koç vd., Ufuk Yayınları, İstanbul, 2011.
• Taşyürek, Muzaffer, Adnan Menderes, Anonim Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• Yalçın, E. Semih vd, Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2004.
• Yüksek Adalet Divanı Kararları, İstanbul-Yassıada, 14 Ekim 1960-15 Eylül 1961, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Bali, Rıfat N., “Cumhuriyet Döneminde Azınlık Milletvekilleri”, Toplumsal Tarih, S 186 (Haziran 2009), s.60-64.
• Berk, Bekir, “Başpapasa Çekilen Telgraf”, Sebilürreşad, C IX, S 216, Mart 1956, s.255.
• Fırat, Melek, “Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası, C 1, 4. Baskı, Baskın Oran (Ed.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, s.576-614.
• Kılıç, Ecevit, “Rum Komşularını Yağmacılardan Kurtaran Türk General”, Sabah, 7 Eylül 2008.
• Mercan, Faruk, “Bombacı da MİT Elemanı da Değildim”, Aksiyon, S 457, 8 Eylül 2003, s.34-36.
• Reed, Howard A., “Çağdaş Türk Müslümanlarının Dini Hayatı”, Türkiye’de İslâm ve Laiklik, İnsan Yayınları, İstanbul, Kasım 1995, s.91-128.
• Sedes, İzzet S., “Kıbrıs Cumhuriyetini Doğuran Anlaşma İmzalandı”, Milliyet, 20 Şubat 1959, s.1,5.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, “En Tehlikeli Cephe”, Ulus, 14 Eylül 1955.
• Yellice, Gürhan, “1878’den 1931’e Kıbrıs’ta ENOSİS Talepleri ve İngiltere’nin Yaklaşımları”, ÇTTAD, XII/24, (2012/Bahar), s.13-26.
• Aktaş, Melahat, Basının Gündeminde 6/7 Eylül Olayları: Hürriyet ve İstanbul Ekspres Üzerine Bir İçerik Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara, 2015.
• Gökçal, Olgun, 6/7 Eylül Olayları ve Türk Basını, Yüksek Lisans Tezi, DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2006.
• Kargalı, Oktay, 6/7 Eylül Olayları’nda Basının Rolü ve Azınlıklara Karşı Tutumun Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Arel Üniversitesi, İstanbul, 2017.
• Sami, Şemseddin, Kamus-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1989.
• Tekin, D.Yılmaz (Der.), Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü, Tek Ağaç Eylül Yayıncılık, Ankara, 2007.
• Sözlü Görüşmeler Avedis Hilkat, 22.07.2011, İstanbul. Burhan Apaydın, 22.07.2011, İstanbul. Mihail Vasiliadis, 23.07.2011, İstanbul. Rober Haddeler (Haddeciyan), 23.07.2011, İstanbul.
• Ankara Valiliği Resmi internet sayfası, http://www.ankara.gov.tr – Erişim tarihi: 10.12.2015.
• AÜSBF Gazeteler Resmi internet sayfası, http://gazeteler.ankara.edu.tr –Erişim tarihi: 29.01.2014.
• Encyclopædia Britannica Resmi internet sayfası – Erişim tarihi: 06.06.2016.
• History Today Dergisi Resmi internet sayfası – Erişim tarihi: 04.07.2015.
• İstanbul Valiliği Resmi internet sayfası, http://www.istanbul.gov.tr –Erişim tarihi: 10.12.2015.
• İzmir Valiliği Resmi internet sayfası, http://www.izmir.gov.tr – Erişim tarihi: 04.03.2014.
• TDK Sözlüğü Resmi internet sayfası – Erişim tarihi: 06.06.2016.
• The Guardian Gazetesi Resmi internet sayfası – Erişim tarihi: 04.01.2014.