Ülkelerin Bağımsızlık Mücadeleleri ve Haber Ajansları İlişkisi – Anadolu Ajansı Örneği

Yıl 2019, Cilt: 35 Sayı: 100, 449 - 478, 01.11.2011

Süleyman Hilmi Bengi

https://doi.org/10.33419/aamd.639889

Cited By: 3

Öz

Fransız Devrimi’nin etkisiyle özellikle XIX. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında hızlanan milliyetçilik rüzgârı ile yeni bağımsız devletler dünya sahnesinde rol alırken, bu devletler, haklılıklarını ve varlık sebeplerini iç ve dış kamuoyuna anlatabilmek, tanıtı ya da propagandalarını yapabilmek için o günün kitle iletişim araçlarından büyük ölçüde yararlanmışlardır. Bu iletişim araçlarından biri de haber ajanslarıdır.

Haber ajansı kavramı XIX. yüzyılda iletişim literatürüne girmiştir. Fransız gazetesi La Gazette de France’ın eski ortaklarından Charles Louis Havas, devraldığı tercüme bürosunu 1835 yılında Avrupa gazetelerinden derlenen haber özetlerini Fransız basınına aktaran L’Agence de Feuilles Politiques Correspondence Générale adında haber ajansına dönüştürmüştür. Ajans daha çok kurucusunun adı ile Havas olarak tanınacaktır. Benzer şekilde faaliyet göstermek üzere 1849’da Berlin’de National Zeitung gazetesinin sahibi Bernard Wolff tarafından Wolff, 1851’de Londra’da Paul Jolius Reuter tarafından Reuter, 1860’ta Viyana’da Avusturya Macaristan devlet ajansı olarak Telegraphen Korrespondenz Bureau (Korrbureau) ajansları kurulmuştur.

Bu ajansların kendi ülke çıkarları doğrultusunda bir yayın politikaları izlemeleri ve özellikle Korrbureau’nun bir devlet ajansı olarak kurulması, diğer ülkelerde de benzer haber ajansları için ilham kaynağı olmuştur.

Bağımsızlık mücadelesi veren devletlerin çoğu gibi Osmanlı Devleti’nden ayrılıp bağımsızlığını ilan eden devletlerin de tanıtım ve/veya propaganda amacıyla yaptıkları ilk işlerden biri kendi haber ajanslarını kurmak olmuştur. Örneğin Bulgaristan tam bağımsızlığını elde etmeden önce 1898’de Bulgaristan Telgraf Ajansı BTA’yı kurmuştur. Yunanistan, 1895’te kurulan özel Stefanopoli Telgraf Ajansı’nı 1905’te

devletleştirmiş ve bugünkü Atina Haber Ajansı oluşmuştur. 1877’de bağımsızlığını ilan eden Romanya’da 1899’da Romanya Telgraf Ajansı kurulmuş, Arnavutluk’un da bağımsızlığını kazanır kazanmaz 1912 yılında faaliyete geçirdiği ilk kurumlardan biri Arnavutluk Telgraf Ajansı ATA olmuştur.

Bu örneklerde olduğu gibi Türkiye’de de İstiklal Harbi ile verilen bağımsızlık mücadelesi sırasında kurulan ilk kurumlardan biri Anadolu Ajansı’dır. Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), ajansın kuruluş amacını, 6 Nisan 1920’de yayımladığı genelgede “kamuoyunun iç ve dış en doğru haber ile aydınlatılması” olarak belirtir. Ajans, Millî Mücadele sırasında cephelerde elde edilen başarıları aktarırken, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kuruluşunu duyurmuş ve bundan sonra devletin sesi haline gelmiştir.

Bu makalede ülkelerin ulusal ajansları ve bağımsızlık mücadeleleri arasındaki ilişkilere değinilirken bu durum Osmanlı bakiyesi ülkelerde ve özellikle yeni Türk Devleti’nin ilk kurumu olan Anadolu Ajansı özelinde incelenmektedir. Makalenin hazırlanmasında arşiv belgeleri, konu ile ilgili olarak daha önce yayımlanmış kitap ve makalelerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Ajansı, Millî Haber Ajansları, Devlet ve Haber Ajansları, Millî Bağımsızlık ve İletişim, Millî Bağımsızlık ve Haber Ajansları

The Relationship Between Countries Struggle For Independence and News Agencies-the Case of Anadolu Agency

Öz

With the influence of the French revolution, in the late 20th and early 20th centuries, as the nationalist wind accelerated and the new independent states played a role in the world scene, these states made great use of mass media of the day to explain their causes of being to inner and outer public opinion.

The concept of news agency entered the communication literature in the 19th century. Charles Louis Havas, a former partner of the French newspaper La Gazette de France, has transformed the translation agency it acquired into a news agency called L’Agence de Feuilles Politiques Correspondence Générale, which transposed the news summaries compiled from European newspapers to the French press. Agancies like Wolff in 1849 by Bernard Wolff, owner of the National Zeitung newspaper in Berlin in 1849, Reuter by Paul Jolius Reuter in London in 1851, Telegraphen Korrespondenz Bureau (Korrbureau) agencies as Austrian Hungarian state agency in Vienna in 1860 were established.

The monitoring of publishing policies of these agencies in the interests of their own countries, and especially the establishment of Korrbureau as a state agency, inspired similar news agencies in other countries.

Most of the states that were struggling for independence, went to establish a news agency as first thing to do to promote and propaganda. Bulgaria, for example, established the Bulgarian Telegraph agency BTA in 1898 before it achieved full independence. Greece nationalized the private Stephanopolis Telegraph Agency in 1905 which was founded in 1895 and established the Athens News Agency as we now know today. In Romania, which declared its independence in 1877, the Romanian Telegraph Agency was established in 1899, and as soon as Albania won its independence, one of the first institutions to operate in 1912 was the Albanian Telegraph Agency ATA.

As in these examples, the Anatolian Agency is one of the first institutions established in Turkey during the independence struggle in the Independence War. Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) stated the purpose of the agency which is to “enlighten the public by publishing the most accurate news” in the notice issued on April 6, 1920. While the agency quoted the achievements achieved in the fronts during the national struggle, also announced the establishment of the Grand National Assembly of Turkey and thereafter has become the voice of the government.

In this article, the role of the Anatolian Agency in the independence of the national agencies of the countries is examined in the light of the publications of the establishment of the Turkish state. In the preparation of this article, books and articles published previously about the subject and archival documents were referred.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Agency, National News Agencies, States and News Agencies, National Independence and Communication, National Independence and News Agencies

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları ve Süreli Yayınlar: Anadolu Ajansı Arşivi Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi (ATASE) Arşivi Meclis-i Mebûsan Zabıt Ceridesi Resmî Gazete Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi
• II. Kitap ve Makaleler: Abalıoğlu, Yunus Nadi, Ankara’nın İlk Günleri, Sel Yayınları, İstanbul 1955. Anadolu Ajansı, Kuruluşu, Tarihçesi ve Safahatı (1925-1935), Ankara 1935. Adıvar, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı -I, Cumhuriyet Gazetesi Yayını, İstanbul 1998. Alemdar, Korkmaz, İletişim ve Tarih, İmge Kitabevi, Ankara 1996. Barlas, A. İhsan, “Ajans’tan Hatıralar’, Tarih ve Toplum, S 39, 40, Nisan 1987. Başboğa, Sevcan, Anadolu Ajansı (1920-1922), Anadolu Ajansı Yayını, Ankara 2010. Bengi, Hilmi, “Birinci Dünya Savaşı’nın Başlangıcında Türk Basınının Yaklaşımı ve Haber Değerlendirme Biçimleri”, 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2015, s.387- 422. Bengi, Hilmi, “Tarihsel Süreç İçinde Anadolu Ajansı’nın Özgün Kurumsal Yapısı (1920 - 2011)”, Atatürk Yolu, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, S 50, Güz 2012, s.299 - 341. Berzeg, Sefer E., Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, 1917-1922, Birleşik Kafkasya Derneği, İstanbul 2003. Çakır, Hamza, Osmanlı’da Basın-İktidar İlişkileri, Siyasal Kitabevi, Ankara 2002. Boyd-Barette, Oliver, “Natinal and International News Agencies, Issues of Crisis and Realignment”, Gazette, Vol. 2 (1), Sage Publications, London 2000, p.5-18. Duru, Orhan, Amerika Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kuruluş Yılları, İş Bankası Kültür Yayınlar, 3. b., İstanbul 2004. Eldeniz, Levent; Maimaitimin, Bikeertiemuer, “Çin Ulusal Haber Ajansı: Xinhua ve Güncel Çin Medyası”, Sosyal Bilimleri Dergisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, S 27, Bahar 2015, s.173-185. Girgin, Atilla, Uluslararası İletişim, Haber Ajansları ve AA, Der Yayınları, İstanbul 2002. İskit, Server, Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başbakanlık Basın Yayın Genel Müdürlüğü, İstanbul 1943. Koloğlu, Orhan, Havas-Reuter’den Anadolu Ajansı’na, Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları, Ankara 1994. Koloğlu, Orhan, “II. Abdülhamid’in Basın Karşısındaki Açmazı”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C I, İletişim Yayınları, İstanbul 1985. Koloğlu, Orhan, “Osmanlı Telgraf Ajansının Kurucusu Salih Gürcü”, Tarih ve Toplum, C 23, S 134, Şubat 1995. Özkaya, Yücel, “Millî Mücadele’de Anadolu Ajansı’nın Kuruluşu ve Faaliyetine Ait Bazı Belgeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Ankara, 1985, C I, S 2, s.587- 608. Özkaya, Yücel, Millî Mücadele’de Atatürk ve Basın (1919-1921), Atatürk Araştırma Merkezi, 2007. Öztoprak, İzzet, Kurtuluş Savaşı’nda Türk Basını, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1981. Shirivastava, K. M., News Agencies From Pigeon To Internet, New Dawn Press, New Delhi 2007. Şimşir, Bilal, Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 2. b, Ankara 1985. Tekeli, Sefa (Hazırlayan), Atatürk ve Anadolu Ajansı, Anadolu Ajansı Yayınları, 2. Basım, Ankara 2005. Tunç, Salih, “1912 Seçimlerinde Musevi Cemaati’nden İttihatçı Mebus Adayı Salih B. Gürci ve Seçim Beyannamesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S XXVIII / 2, 2013, ss. 549 - 585. Yerlikaya, İlhan, “II. Abdülhamid Döneminde Yabancı Gazete ve Haber Ajanslarının Şantaj ve Yolsuzlukları”, Toplumsal Tarih, S 3, Mart 1994.