THE POLICEMEN AWARDED WITH TURKISH MEDAL OF INDEPENDENCE AND “YÜZELLİLİK” POLICEMEN

Yıl 2009, Cilt: 25 Sayı: 75, 523 - 574, 01.11.2009

Ali Dikici

Öz

Mudros Armistice Pact signed by the Ottoman State on October the 30th of 1918 initiated the events that brought the occupation of Anatolia. The Turkish Nationalist Forces under the leadership of Mustafa Kemal launched a struggle to rescue their homeland which is the last territory to survive for them. M. Kemal took the support
of the overwhelming majority of the people to fight against the occupiers. Similar to Turkish People, Turkish police displayed their full support for the national movement apart from their basic duty which is to provide the public peace and order. There are numerous police officers who lost their lives or won war medal for their contributions to the war. However, there were 13 police officers in the "Yüzellilikler" (literally, Hundredandfiftyers) list, which is the list of exiled 150 persona non grata decided upon by the newly established Republic of Turkey on the ground that they collaborated with occupants. So, this article aims to examine the autobiographies of Turkish police officers who were awarded with Turkish Medal of Independence as well as the police officers within the list of "Yüzellilikler", by the use of data retrieved from the archive of Turkish National Police Organization.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, National Struggle, Nationalist Movement, Occupation, "Yüzellilikler", Turkish Medal of Independence

İSTİKLAL MADALYALI POLİSLER VE YÜZELLİLİK POLİSLER

Öz

30 Ekim 1918 tarihinde Osmanlı Devleti'nin imzaladığı Mondros Ateşkes Antlaşması, Anadolu'nun işgaline uzanan süreci başlatmıştır. Mustafa Kemal önderliğindeki Kuva-yı Millîyeciler ellerinde kalan son vatan topraklarını kurtarmak için işgale karşı Millî Mücadele'yi başlattı. Mustafa Kemal bu mücadelede Türk halkının büyük bir çoğunluğunun desteğini kazandı. Bu süreçte Türk polisi de asli görevi olan asayiş ve güvenliği sağlamanın yanı sıra Millî Mücadele'ye tam destek verdi. Bu mücadelede hayatını kaybetmiş veya Millî Mücadele'ye katkılarından dolayı İstiklâl madalyası kazanmış birçok polis mevcuttur. Ancak Millî Mücadele sırasında düşman devletler ve İstanbul Hükümeti ile işbirliği yaptıkları gerekçesiyle yurt dışına sürgün edilen "Yüzellilikler" içerisinde 13 tane de polis yer almıştır. Bu makalede Türkiye Cumhuriyeti Emniyet Genel Müdürlüğü arşivinden elde edilen belgeler doğrultusunda İstiklâl madalyası verilen bazı polislerle, "Yüzellilikler" arasında sürgüne gönderilen polislerin yaşam öyküleri ve faaliyetleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, Millî Mücadele, Kuva-yı Millîye Hareketi, Türk Polisi, "Yüzellilikler", İstiklâl Madalyası

Kaynakça

• Sabahattin Selek, Anadolu İhtilali, Birinci Kitap, Örgün Yayınlar, İstanbul 1981, s. 187.
• Ali Çetinkaya’nın Millî Mücadele Dönemi Hatıraları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1993. s. 65-66.
• Kemal Atatürk, Nutuk (1919-1927). Bugünkü dille yayına hazırlayan: Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 2000, s. 7-8.
• Eyüp Sabin, “Kurtuluş Savaşında Türk Polisi”, Polis Dergisi, Sayı: 47, Yıl: 12, (Ocak-Şubat-Man 2006). s. 45.
• Ahmet Nihat Dündar, “Kuruluş, Gelişme, Değişme”, 150. Kuruluş Yıldönümünde Türk Polisi, EGM Yayınları. Ankara 1995, s.33. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Harf Devriminden önce bizzat İmzaladığı Gaziantepli Polis Memuru Şevket Efendi’ye ait İstiklâl Madalyası Beratı için Bkz.; Arşiv Belgeleri ile Gerçekler- Emniyet Mensuplarının Özlük Dosyalarındaki Diploma, Sertifika ve Üniformalı Resimler, EGM Yayını, Ankara 2002, s. 94
• “150’likler listesi İçişleri Bakanlığında hazırlanmıştır. İçişleri Bakanlığı’nın o zamanın heyecanı içinde “hain”lerini liste dışında bırakacağına ihtimal verilmemektedir. Herkes kendi ‘hain’ini daha iyi bilir”’ demektedir. Durmuş Yalçın, ‘’Mîllî Mücadele’de İdareciler, Günümüzün ve Geleceğin İdareciliği”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VII, Sayı 21, Temmuz 1991, s. 407-470
• Türk polisinin Millî Mücadele’ye verdiği destek ve savaşın kazanılması için ortaya koyduğu özverili çalışmalar için ayrıca bkz, Ali Dikici. “Milli Mücadele Döneminde İç Güvenlik ve Türk Polisi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXIII, Sayı: 67-68- 69, (Mart-Temmuz-Kasım 2007), s. 339-382.
• Şaduman Halıcı, Yüzellilikler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir 1998).
• TBMM İstiklâl Madalyası Defteri, Cilt:1, Madalya No: 1- 870, Tarih: 9.09.1938- 06.11.1938, Cilt: 2, Madalya No: 871-2151, Tarih: 14.08.1339-21.04.1340, Cilt: 3, Madalya No: 2152- 320, Tarih: 21.04.1340-15.02.1926. Aktaran: Fethullah Eraslan ve İsmail Merin, Türk Polis Tarihi-I, Ashmlar Basımevi, Ankara 1984, s. 222-228. Ayrıca bkz. Hüseyin Gülçiçek, Emniyet Teşkilatı Hakkında Hükümet Politikaları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 1990), s. 204-207; A. Nihat Dündar, “Kurtuluş Savaşı Döneminde Polis (İstiklâl Madalyalı Polisler)”, EGM İç Hizmet Bülteni, Yıl: 19, Sayı: 180, (Ekim-Kasım-Aralık 1993), s. 113-122.
• Bu gruba giren polislerden tespit edebildiklerimizden bazıları şunlardır: Emniyet Müdürü Halil Sunar, Emniyet Müdürü Mehmet Salih Kılıç, Emniyet Müdürü İsmail Hakkı Tan, Emniyet Müdürü Mazhar Onur, Emniyet Genel Müdür Muavini Feyyaz Basot, İkinci Sınıf Emniyet Müdürü Ekrem Sanvar, Dördüncü Sınıf Emniyet Müdürü Celal Tevfîk Karasaban, Emniyet Amiri Faraç Fikri Demirkol, Birinci Sınıf Emniyet Amiri Ahmet Hamdi Erginöz, İkinci Sınıf Emniyet Amiri Halil Ertay, İkinci Sınıf Emniyet Amiri Cevdet Giray, Emniyet Amiri Ali Seyfi Sur, Emniyet Müfettişi Mustafa Hayri Gökçay, Emniyet Müfettişi Mehmet İsmet Ulusakul, Emniyet Müfettişi Şevket Başev, Başkomiser Halil Lamı Büyüközer, Başkomiser Kemal Yıldırım, Başkomiser Ali Sait Karagöz, Başkomiser Mustafa Remzi Barlas, Başkomiser Casim Tahsin Cellek, Başkomiser Süleyman Rüştü Köker, Başkomiser Ömer Lütfi Uzun, Komiser Mehmet Tevfık Sarlık, Komiser Ali Hilmi Tür, Üniformalı üçüncü Komiser Kemal Süel, Üçüncü Komiser Mustafa Sezai Bey, Sivil Üçüncü Komiser Hüseyin Avni Utku, Sadullah Efendi (Kücükarda). Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler.
• Meşrutiyet döneminde ihdas edilen ancak günümüzde Emniyet Teşkilatı’nda kullanılmayan bu rütbe, Emniyet Müdürlüğü ile Komiserlik sınıfı arasındaki bir rütbeye tekabül etmektedir. Birinci sınıf ve ikinci sınıf merkez memurluğu şeklinde iki kısımdan oluşan bu rütbe, 1931 yılında kaldırılarak yerine daha sonraki yıllarda emniyet amirliği rütbesi ihdas edildi ve Merkez Memurlukları Emniyet Amirlikleri oldu.
• 1913 tarihli Polis Nizammanesinde “övülmeye değer tavrı yayılan ve gayretleri bizzat görülenler”e verilen bir belge. Bkz. Hasan Yağar, Mevzuat Metinlerinde Polis Teşkilatında Yapı ve Görev (1845-1923), (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 1988), s. 187.
• İstiklâl Madalyası, 29 Kasım 1920 tarih ve 66 sayılı Kanım ve buna ek ve değişiklik getiren diğer kanunlar gereğince; Kurtuluş Savaşrnda (15 Mayıs 1919-9 Eylül 1922) cephede kahramanca mücadele eden veya cephe gerisinde büyük yararlılıklar gösteren üst düzey devlet yöneticilerine, TBMM üyelerine, sivil halktan kişilere, Millî Ordu’da görev almış her rütbeden askerlere ve çeşitli sınıf alay sancaklarına verilmiştir. 1 Kasım 1926 tarihine kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 6920 kişiye İstiklâl Madalyası verilmiş, bu tarihten sonra müracaat edenlere Millî Savunma Bakanlığı tarafından verilmeye başlanmıştır. Milletvekillerine verilen madalyonun şeridi yeşil, cephede bulunanların kırmızı, cephe gerisinde çalışanların da beyazdır. Cephede görev almış milletvekillerinin şeritleri yarı kırmızı, yarı yeşil renklidir. Bkz. İstiklâl Madalyası Kanunu, Kanun Numarası: 66, Kabul Tarihi: 29.11.1920, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 04.04.1920, Sayısı: 9, Madde 5.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-39 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 33-37.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-l13 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 59-63.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-217 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 84-86.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-308 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 93-97.
• 4 Ağustos 1909 tarihli kanunun yayınlanmasına kadar mesleğe yeni başlayan polisler İçin “polis neferi’’ tabiri kullanılmış ancak bu talihten sonra “polis memuru” unvanı kullanılmaya başlanmıştır. Bkz. Ali Birinci, “Türk Emniyet Teşkilatı’nda İlkler”, Polis Bilimleri Dergisi, Cilt: 1. Sayı: 3, Ankara, Nisan 1999, s. 14.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-571 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 98-102.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-S41 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 123-126.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-465 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 263-269.
• İstihbarat örgütleri arasındaki dağınıklığı gidermek, ordu içerisine sızan düşman casusluk faaliyet ve propagandasına karşı koymak amacıyla 18 Temmuz 1920 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı tarafından “Askeri Polis Teşkilatı” (A.P. veya P.) kurulmuştur. Özellikle askerî alandaki istihbarat hizmetlerini yürütmek ve istihbarata karşı koymak, ordu gerisi mıntıkı ve ordu içinde düşmanın casusluk ve propaganda faaliyetlerini, gizli teşkilat kurma çalışmalarını önlemek ve karşı istihbaratı gerçekleştirmek amacıyla kurulan ve Ankara Hükümeti’nin ilk istihbarat teşkilâtı olan (A.P.)’nin faaliyetlerine 21 Mart 1921 tarihinde son verilmiştir. Geniş bilgi için bkz. Hamit Pehlivanlı, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Askerî Polis Teşkilatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1992.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-706 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 287-293.
• 6 M. Yavuz Elbirler, “Başkomiser Arslan Toğuzata”, Çağın Polisi Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 93, Eylül 2009, s.35
• Maraş’ın kurtuluşu için Arslan Bey’in yanında mücadele eden bir diğer polis Abdullah Bey’di. İşgal esnasında Çarşı Karakolu’nda görev yapan Abdullah Bey, bir gün 5 Fransız askeriyle devriye görevi yaparken bu askerleri silahlarıyla birlikte esir alarak, Maraş Direniş Teşkilatı’na teslim etti ve Fransızlara karşı verilen mücadeleye bilfiil katıldı. 21 gün boyunca çatışmaların yoğun olarak yaşandığı Katolik ve Meryemana Kiliseleri civarında büyük kahramanlık gösterdi ve ayağından yaralandı. Abdullah Bey, Maraş direnişinde ve Millî Mücadele’nin kazanılmasında gösterdiği kahramanlıklarda dolayı “Polis Fedaisi” olarak adlandırıldı ve Maraş Kuva-yı Milliye Teşkilatı tarafından takdirname ile ödüllendirildi. Şahin, Türk Polisinin Erdem Mücadelesi ve Kahraman Polisler, EGM- APK Dairesi Başkanlığı Yayın No. 152, Ankara 2001, s. 73-76.
• Yalçın Özalp. Maraş Direnişinin Başındaki Serkomiser Ali Bey, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınları, No: 367, s. 3-11.
• Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 451-453
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-623 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 464-467.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-604 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 468-472.
• Müslüm Akalın, Millî Mücadele’de Urfa: Anılar-Belgeler, Şanlıurfa Belediyesi Yayını, Şanlıurfa 2007, s. 19. Araştırmacı Akalın Şakir Bey’in tam künyesini “Polis Komiserliğinden müstafi Arabikâtibizâde Şakir Efendi. (Yazgan)” olarak zikretmektedir.
• Akalın, a.g.e., s. 21.
• Ali Rıza, “Ahfada Yadigâr”, Urfa Mücahedesi, Sinop, Hicri 1343, s. 64-69; Müsllim Akalın, “Urfa Tarihinden Bir Belge”, Harran, Sayı: 26, Şubat 1989, s. 25.
• Ali Rıza, a.g.e., s. 73.
• Bâb-ı Âlî Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti’ne gönderilen evrak, BOA. HR.SYS. 2544-17/14, 22-23. http://www.devietarsivleri.gov.tr/kitap/belge/995/097. doc, 28.12.2007.
• Hasan Açanal, Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı, Şurkav Yayınları: 24, Ankara 2001, s. 63. Akalın da, Mîllî Mücadele’de Urfa adlı eserinde Şakir Efendi’nin Viranşehir’e gittiğinden bahsetmektedir.
• Bkz. Nutuk (1919-1927) s. 177-206
• Eyüp Şahin, “Kurtuluş Savaşında Türk Polisi”, s. 59.
• Eraslan ve Metin, a.g.e., s. 196-200.
• Şakir Bey’in meslek hayatı ve özlük hakları ile ilgili bilgiler, kendisinin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-872 numaralı özlük dosyasından yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 478-481.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-260 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 581-585.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-575 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 597-599.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-1523 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 621-626.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-2269 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 644-649.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-548 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 696-699.
• Arşiv Belgeleri ile Gerçekler, s. 257.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan C-14535 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Eyüp Şahin, “Cumhuriyete Hayat Veren İstiklâl Madalyalı Polisler”, Polis Dergisi, Ankara, EGM Yayınları, Yıl: 5, Sayı: 18, (1999), s. 260-261.
• Arşiv Belgeleri ile Gerçekler, s. 261.
• 0 Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-959 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 134-137.
• Burada Kuva-yı Milliye kastedilmektedir. Çünkü Kuva-yı Milliye Hareketi; gerek Osmanlı Devleti’nin resmî yazışmalarında gerekse de matbuatta Kuvâ-yı Gayr-ı Milliye, Kuvâ-yı Bagiye, sergerde, şekavet ehli. Kemali Çeteleri ve Anadolu’nun yeni Celâlîleri gibi ithamlara maruz kalmıştır. Bkz. Osman Akandere, “Damat Ferit Paşa Hükümetleri Döneminde Kuva-yı Milliye Hareketine Yöneltilen İthamlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 16, 2006, s. 22.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-997 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 704-708.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-763 numaralı öz! ilk dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 756-759
• 4 Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan A-2384 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 800-803.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (B.C.A.), Belge Tarih ve Sayısı: 23.6.1941 - 2/16041, Arşiv Dosya No: 74-623, Fon Kodu: 30..18.1.2. Yer No: 95.53..12.
• Eyüp Şahin. ‘Torımizade Süleyman Sırrı Efendi”, Polis Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 14, EGM Yayınları, Ankara 1998, s. 166-173.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan C-14075 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, “Cumhuriyete Hayat Veren İstiklâl Madalyalı Polisler”, s. 255-257.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan C-14075 numaralı özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir. Bkz. Şahin, “Cumhuriyete Hayat Veren İstiklâl Madalyalı Polisler’”, s. 257-259.
• Adı geçenin Emniyet Genel Müdürlüğü personel arşivinde bulunan C-14083 numaralı Özlük dosyasındaki bilgilerden yararlanılarak düzenlenmiştir, Bkz. Şahin, “Cumhuriyete Hayat Veren İstiklâl Madalyalı Polisler’”, s. 264-265.
• Alâeddin Koyugölge, ‘Türkiye’nin En İhtiyar Emniyet Mensubu”, Polis Emeklileri Sosyal Yardım Derneği Polis Dergisi, Yıl: 26, Sayı: 226, İstanbul 1979, s. 32.
• Hadiselerin İçyüzü: Yakılan Tarihi Akyol Karakolu ve Poiis Hamdi Efendi”, Polis Emeklileri Sosyal Yardımlaşma Derneği Polis Dergisi, Yıl: 15, Sayı: .198, İstanbul (01 Aralık 1968). s. 19.
• Eyüp Şahin, Türk Polisinin Erdem Mücadelesi ve Kahraman Polisler, s. 82-84.
• Alemdar Yalçın, “İzmir’in İşgali Hatıraları - Ali Çetinkaya”, Belgeierle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 16, (Haziran 1986), s. 18.
• İstiklal Harbi Gazetesi, (17 Mayıs 1919), No.3.
• 5 “İzmir’de Şehit Polisler Anıtının Açılış Töreni”, Polis Mecmuası, Cilt: 20, Sayı; 304, 1936, s. 3360.
• Bülent Çukurova, “ 15 Mayıs 1919 İzmir’de Yunan Mezalimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: III, Sayı: 8, Mart 1987, s. 461-471; Millî Mücadele süresince birçok polis şehit edilmiştir. Trabzon’da Hasan Efendi ve Aldıkaçtızade Hikmet Efendi, Edirne’de Osman Nuri, İstanbul’da M. Şükrü, Hüsnü, Faik, Atıf, Hasan, Hulusi, M. Sait, Fahrettin, Kastamonu’da Komiser Muavini Raşit, Malatya’da Yusuf, Kocaeli’nde İbrahim Besim bunlardan bazılarıdır. Bkz. İbrahim Şenöz, Millî Mücadele’de Türk Polisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 1989), s. 73-79.
• Hikmet Feridun Es, “Asıl Kelebek Türk Polisi Cemil’dir”, Hürriyet (26 Ekim 1986).
• İhsan Birinci, “Millî Mücadelede Kahraman Polislerimiz”, Polis Emeklileri Sosyal Yardımlaşma Derneği Polis Dergisi, Sayı: 288, İstanbul (01 Haziran 1971), s. 25.
• Şahin, İz Bırakan Polisler, s. 749-752.
• Osman Akandere, “1/3 Numaralı Konya İstiklâl Mahkemesi’nin Konya İsyanı İle İlgili Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na Sunduğu Raporu”, Atatürk Üniversitesi Atatürk Dergisi, Cilt 4, Sayı 2 (2004), s. 73; Şahin, Türk Polisinin Erdem Mücadelesi ve Kahraman Polisler, s. 112-115.
• Şahin, “Kurtuluş Savaşında Türk Polisi”, s, 54.
• Damat Ferit Hükümetinin Millî Mücadele’ye karşı yürüttüğü faaliyetleri yakından takip etmek üzere görev yapan, Mim Mim’in en gizli, en zeki ajanlarından birisi de İstanbul Polis Müdüriyeti 1. Şube görevlilerinden Serezli Galip (Vardar) Bey’dir. Bkz. Galip Baba (Vardar) Anısına, Kabataşlılar Derneği Yayınları (1), İstanbul 2003.
• Şahin, “Kurtuluş Savaşında Türk Polisi”, s. 56-57. Bahsi geçen bu polislerin yaptığı fedakârca çalışmalar için bkz. Selahattm Salışık, Kurtuluş Savaşı’nın Gizli Örgütü: M.M. Grubu, Kaynak Yayınları, İstanbul 1999.
• Necmİ Uyanık, “Bir Devrin Gizli Çehresi: M. Razi Yalkın ve Eserleri Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, Sayı: 17, 2007, s. 179-208.
• Yücel Özkaya, “İstanbul’un İşgali Üzerine Aydınların İstanbul’dan Ankara’ya Kaçışı Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: V, Sayı: 13 (Kasım 1988), s. 127-143.
• Resmi Gazete, 7 Kanun-u Sâni 1340 (1924), Sayı: 81. Ayrıca bkz. Halıcı, a.g.t., s. 26; Kamil Erdeha, “Yüzellilikler” Yahut Millî Mücadele’nin Muhasebesi, Tekin Yayınevi, I. Basım, İstanbul 1998, s. 224-230.
• Günümüzde Makedonya’da Tetovo ismi ile bilinen ve Arnavutların yoğunlukta bulunduğu şehir. 150’likler konusu 16 Nisan 1924 tarihinde TBMM’nin gizli oturumunda uzun uzun tartışılmıştır. Tartışmanın konusu Emniyet Genel Müdürlüğü’nün tespit ettiği 600 kişiyi aşkın listenin elenerek 150 kişiye düşürülmesidir. Bu tartışmada gündeme gelen Hasan Tahsin’in Arnavut oluşu bir kez daha vurgulanmıştır. İçişleri Bakanı Ahmet Ferit Bey (Tek) yaptığı konuşmada bazı şahısların 150’likler listesine dâhil etmeden vatandaşlıktan çıkarılmasının mümkün olabileceğini ve bu tür kişilerin tespit edilebileceğini söylemiştir. “Bunların içinde, örneğin bazısı var, Polis Müdürü Hasan Tahsin. Şimdi bunu düşündük. Acaba Arnavut’tur, bizim uyruğumuz değildir diyerek her dakika şey edebilir miyiz? (Herhalde sınır dışı edebilir miyiz demek istemektedir.) Fakat günün birinde İstanbul’dan kaydını çıkaracak olursa, o kayda dayanarak, (nüfus kaydı) Türklüğünü ispat ederek gelmesi olasılığı vardır. Bu düşünceyle Emniyet Genel Müdürlüğü’nün... İhsan Bey (Cebelibereket) - Kalkandelenlidir, efendim.” Bkz. İlhamı Soysal, 150’Iikler, Gür Yayınlan, İstanbul 1985, s. 28.
• Başvekâlet Kararlar Dairesi Müdürlüğümden Dâhiliye Vekâleti’ne gönderilen 01.09.1939 tarih ve 6-4659 sayılı yazının eki, Belge no: 12222-57, l50likler, Kubilay Olayı, Çarşaf-Peçe-Peştemalla Örtünme Sorunları: Polis Arşiv Belgeleriyle Gerçekler, Polis Dergisi, Yayın No: 129, EGM Yayınları, Ankara, 1998, s.30.
• B.C.A., Belge Tarih ve Sayısı: 25.8.1939-2/11771, Dosya No: 2, Fon kodu: 30.. 18.1.2., Yer No: 89-106.. 19.
• B.C.A., Belge Tarih ve Sayısı: 25.8.1939-2/11771, Dosya No: 2, Fon kodu: 30.. 18.1.2., Yer No: 89-106.. 19.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 203-204.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 204.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 204-205.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 205.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 205.
• Evren Dede, “Batı Trakya’da 150’likler-IV”, Azınlıkça, Sayı: 47, Mayıs 2009, http://www.azinlikca.net, erişim: 29.04.2010.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 205-206.
• Dede, “Batı Trakya’da 150’likler–IV”.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 206-207.
• Evren Dede, “Batı Trakya’da 150’likler-V”, Azınlıkça, Sayı: 49, Temmuz 2009, http://www.azinlikca.net, erişim: 29.04.2010.
• Bkz. Halıcı, a.g.t, s. 207-208.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 208.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 209-210.
• Bkz. Halıcı, a.g.t, s. 209.
• Bkz. Halıcı, a.g.t., s. 210.
• Soysal, a.g.e., 34.
• Zekai Güner ve Orhan Kabataş, Millî Mücadele Dönemi Beyannameleri ve Basını, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı: 38, Ankara 1990.
• Sait Molla İngiliz Rahibe gönderdiği bir mektupta ‘’Polis Müdürü Nurettin Bey’in değiştirileceği söyleniyor. Hepimizin koruyucu su olan bu zat hakkında gereken kimselerin dikkatini çektiriniz.” demektedir. Nutuk, s. 202-203
• Sultanahmet Mitingi Dün Dağıtıldı”, İstiklâl Harbi Gazetesi (24 Temmuz 1919), No. 63.
• Nutuk, s. 170. M. Kemal ve arkadaşları Polis Umum Müdürlüğüne Tümen Kumandanı Kemalettin Sami Paşa’nın getirilmesini istiyordu. Bkz, Selek, a.g.e., s. 304.
• Nutuk, s. 193. Ancak geçen sürede değişen bir şey olmayınca Mustafa Kemal, Cemal Paşa’ya gönderdiği 12.11.1919 tarihli bir şifre yazıda, memleketin geleceğini kurtarmak için gerekli olan millî birliği bozmaya çalışan İstanbul’daki bozguncuların zararlarım Önlemenin çaresinin, polis müdürünü namuslu, Milliyetçi, yetenekli, teşebbüs gücü taşıyan kimselerden seçmek ve atamak olduğunu belirtmiş, “Oysa, zâtıâlîlerince de bilinmektedir ki, bugünkü Emniyet Genel Müdürü, (Polis Müdür-i Umumisi) düşürülmüş olan vatan haini eski kabinenin ve ona bağlı olanların biricik koruyucusudur. Sait Molla’nın Mister Frevv’a yazmış olduğu mektuplardan anlaşıldığına göre de bu zat, muhaliflere yani millet düşmanı olanlara bugün kucak açmakta, sığmaklık etmektedir. Amasya’da Salih Paşa Hazretleri de bunu doğrulamışlardır. Halbuki, Dahiliye Nâzırı, memleket ve milletin mukadderatını böyle bir şahsın elinde bırakmakta bîr sakınca tasavvur etmiyor, belki yarar görüyor demektir” şeklinde endişesini ve tepkisini tekrarlamıştır. Nutuk, s. 197-198.
• Soysal, a.g.e., 33.
• “Kimdir bu polis müdürü”, İstiklâl Harbi Gazetesi (8 Haziran 1919), No.22.
• Selahattin Tansel, Mondrostan Mudanya’ya Kadar, Cilt: I, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayını, Ankara 1973, s. 132.