Mosul Question and the Relations Between Turkey and Great Britain and Irak

Yıl 2005, Cilt: 21 Sayı: 63, 859 - 916, 01.11.2005

Bilal N. Şimşir

Öz

Mosul province of yesterday, it mcans that north of Iraq of today. When the date of sİgned of Mondros Armistice Agreement in October of 30, 1918, Turkey had a substantial part of Mosul city and Mosul Province. The English, in November of 15, 1918 occupied to Mosul Province 15 days later, that is when the Armistice was signed and taken away the weapons, and they wanted to show legitimate, in accordance with the 7th article of the Armistice Agreement for this occupancy. However Turkey, after the Armistice was signed, didn’t recognize the occupancies, as well, where were on the Anatolia and Thrace lands, found the occupancy of Mosul Province unjust and didn’t recognize, too. The National Assembly of Ottoman (Chamber of Deputies), dated January of 28, 1920, at the secret cession, accepted the National Pact. The National Pact accepted the Armistice boundary that was south in October of 30, 1918, has accepted as a Turkey’s government boundary and therefore Mosul Province had been considered into the Turkey boundaries, too.

When İsmet Pasha went to Lausanne, took on a heavy task for rescue from the foreign occupancy both İstanbul and region of straits, and Mosul Province, with a diplomatic channel: For Turkey, Mosul Province was important, so important; but İstanbul and Straits region were important vitally, it was sine qua non and had prİority. The comprehensive instruction’s, the article about Mosul, which was given to İsmet Pasha by the Government, was like that:

“Iraq boundary: Sülaimaniya, Kirkuk, Mosul brigades will be wanted, İf another sİtuation comes out at the conference; instruction will be received from the Government.

Anahtar Kelimeler

: Mosul question, Turkey - Great Brİtain, Irak, Frontier Security, Turcomans, League of Nations

Musul Sorunu ve Türkiye - İngiltere - Irak İlişkileri

Öz

Dünkü Musul vilayeti, bugünkü Irak'ın kuzey bölümü demektir. 30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandığı gün Musul şehri ve Musul Vilâyetinin önemli bir bölümü Türkiye'nin elinde bulunuyordu. İngilizler Musul Vilayetini 15 Kasım 1918’de, yani Mütareke imzalandıktan ve silahlar bırakıldıktan 15 gün sonra işgal etmiş ve bu işgali Mütareke Anlaşmasının 7. maddesine dayandırarak meşru göstermek istemişlerdir. Türkiye ise Mütareke imzalandıktan sonra Anadolu ve Trakya topraklarındaki işgalleri tanımadığı gibi. Musul vilayetinin işgalini de haksız saymış ve tanımamıştır. Osmanlı Millet Meclisi (Meclis-i Mebusan) 28 Ocak 1920 tarihli gizli oturumunda, Misak-ı Milli'yi kabul etti. Misak-ı Milli, güneyde 30 Ekim 1918'teki mütareke sınırını Türkiye'nin devlet sınırı olarak kabul etmiş ve dolayısıyla Musul Vilayeti de Türkiye sınırları içinde sayılmıştı.

İsmet Paşa Lozan'a giderken hem İstanbul ve Boğazlar bölgesini, hem de Musul Vilâyetini, diplomatik yolla yabancı işgalinden kurtarmak gibi ağır bir görev üstlendi: Türkiye için Musul Vilâyeti önemli, çok önemli idi; ama İstanbul ve Boğazlar bölgesi hayati derecede önemliydi, olmazsa olmazdı ve öncelik taşıyordu. Hükümet tarafından İsmet Paşaya verilen kapsamlı talimatın Musul ile ilgili maddesi şöyleydi:
“Irak sınırı: Süleymaniye, Kerkük ve Musul livaları istenecek, konferansta başka bir durum ortaya çıkarsa Hükümetten talimat alınacak."

Anahtar Kelimeler

: Musul Sorunu, Türkiye - İngiltere, Irak, Sınır Güvenlik, Türkmenler, Milletler Cemiyeti

Kaynakça

• Lozan Barış Konferansı. Tutanaklar Belgeler (Çeviren: Seha L. Meray), A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Takım II, Cilt 2, Ankara: 1969
• T. C. Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı (1923-1934), Ankara 1973
• Ibid., s. 81-83 ve Ömer Kürkçüoğlu, Mondros’tan Musul’a Türk-İngiliz İlişkileri, İmaj Yayınevi, Ankara 2006
• W. F. Ainsvvorth, Travels and Researches in Asia Minör, Mesopotamia, Chaldea and Armenia, London, 1842, p.255 & David McDovvall, Modern Kürt Tarihi (Çeviren Neşenur Domaniç), Doruk Yayıncılık, İstanbul 2004
• Austin Henry Layard, Discoveries in the Ruİns of Ninive and Babylon, With Travels İn Armenia, Kurdistan and the Desert, London 1853
• Ibid/den aktaran Muzaffer İlhan Erdost, Şemdinli Röportajı, Genişletilmiş İkinci Baskı, Ankara: 1993
• Ashworth, Travels and Research es, II, s. 240 & McDowall, op.cit
• Uğur Mumcu, Kürt-İslâm Ayaklanması, 1919-1925, 26. baskı, Uğur Mumcu Vakfı, Ankara 2005
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, Cilt 4
• Ayın Tarihi, Cilt 5, No. 17, 1341 (1925), s. 320-321; Suphi Saatçi, Tarihi Gelişim İçinde Irak’ta Türk Varlığı, İstanbul 1996, s. 170.Kudret özersay “Lozan Düzenlemeleri”, in Yaşayan Lozan (Editör Çağrı Erhan), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2003, s. 163; Kürkçüoğlu, op.cit, s. 359
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I (1019-1938), Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Maarif Matbaası, İstanbul 1945
• Düstur, Tertip III, Cilt 7, (1512)
• İsmail Soysal, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983
• Şimşir, Türk Irak İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınevi, Ankara 2004, s. 85. Şimşir, Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanlan II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001, No. 321 & Şimşir, Türkmenler
• Resmi Gazete. 9 Haziran 1932, No. 2120 ve Dtlstur, III.. Tertip, Cilt 13
• Ayın Tarihi; Ankara, Temmuz 1937, No. 43
• Saatçi, Irak’ta Türk Varlığı
• Ayın Tarihi, Ankara, Ağustos 1937, No. 44 Andlaşmanın Fransızca aslı ile Türkçe çevirisi için bkz. Düstur, Tertip III, Cilt 19
• Türkçe sadeleştirilmiş metni için bkz. İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I
• 23 İsmail Soysal, Soğuk Savaş Dönemi ve Türkiye Olaylar Kronolojisi (1945-1975), İstanbul 1998
• DBA- TC Dışişleri Bakanlığından Bağdat Büyükelçiliğine tel. 11.2.1962, No. 21 & Şimşir, Türk-Irak İlişkilerinde Türkmenler
• DBA-T.C. Dışişleri Bakanlığından Bağdat Büyükelçiliğine tel, 13.6.1963, No. 76 ‘dan, Şimşir, Türkmenler
• DBA, T.C. Bağdat Büyükelçiliğinden Dışişlerine tel, 17.6.1963, No. 172’den Şimşir, Türknmenler
• DBA, T.C. Dışişlerinden Bağdat Büyükelçiliğine tel, 21.6.1963, No. Sl’den Şimşir, Türkmenler
• DBA- T.C. Bağdat B. Elçiliğinden Dışişlerine tel, 27.6.1963, No. 190
• Ömer Turan, “Irak Anayasasında Azınlık Haklan”, Avrasya Dosyası, İlkbahar 1996
• Saatçi, Irak’taTtirk Varlığı
• Ulus gazetesi, 21 Ocak 1971; Saatçi, op.cit.
• Atatürk’ün Meclis’teki bu konuşmasının biraz sadeleştirilmiş metni için bkz; Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt: 15 (1923), Kaynak Yayınlan, İstanbul 2005.