French Mandate Administration in Sancak and Turkey

Yıl 2004, Cilt: 20 Sayı: 60, 687 - 704, 01.11.2004

Adil Dağıstan Adnan Sofuoğlu

https://doi.org/10.33419/aamd.702650

Cited By: 1

Öz

The Province of Hatay, popularly called Sancak in Turkish, was occupied by France after the Mondoros Ceasefire in 1918. Popular opposition rose in the Sancak against the French occupation during the Turkish National Struggle (1919-1922), during which the govemment of Ankara left the governance of Sancak to the French mandate, in accordance with the Ankara Treaty, signed between the French and Ankara govemments in 13 October 1921. With the pressure of the govemment of Ankara, France applied a special status to the Sancak which continued until the end of the mandate in 1936, after whıch the Sancak became independent. During the mandate, Turkey continued its relations with Sancak at formal and informal levels, within the framework set by Lausanne Treaty (1923). This acticle, reconsiders the mandate period, in other words the period of pre- independence, particularly the attutude of Turkish govemment towards Sancak, in the light of some newly found archival material. It suggests that, despite the long mandate governance, which took some sixteen years between 1920-1936, Turkish govemment did not cut its relations with Sancak and persistently followed the policy of waiting the best time for interference.

Anahtar Kelimeler

Sancak, Hatay, mandate, French govemment, Turkey, Ankara Treaty, Syria

Sancak’ta Fransız “Mandat” Yönetimi ve Türkiye

Öz

Sancak (Hatay) bölgesi Mondros Mütarekesi sonrasında Fransızlar tarafından işgal edilecektir. Millî Mücadele döneminde Sancak’ta işgale karşı mahallî bir direniş sergilendiyse de Ankara Hükümeti dönemin şartlan gereği Fransa ile 13 Ekim 1921’de imzaladığı Ankara İtilâfnamesi ile San- cak’ı Fransız “Mandat” yönetimine bıraktı. Ancak bu anlaşmaya göre “Mandat” yönetimi Sancak Bölgesine özel bir statü uygulayacaktı.Bu şekilde Sancak, yaklaşık on altı yıl sürecek olan “Mandat” yönetimine son verilene kadar Fransız mandası altında kaldı. 1936’da “Mandat” yönetiminin sona ermesiyle Sancak, Türkiye’nin de girişimleriyle bağımsızlık sürecine girdi. Türkiye bu döneme kadar Sancak Ta 1923 Lozan Antlaşması çerçevesinde resmî ve gayrî resmî olarak ilgilendi. Bu makale, 1920-1936 yıllan arasında on altı yıl süren manda yönetimi süresince Sancak’la ilişkisini kesmeyen ve müdahale için uygun bir zamanı bekleme politikası izleyen Türkiye’nin, Bölgeye yönelik tutum ve davranışlarını arşiv belgeleri de dahil olmak üzere elde edilen yeni materyaller çerçevesinde ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sancak, Hatay, “Mandat”, Fransa Hükümeti, Türkiye, Ankara İtilâfnamesi, Suriye

Kaynakça

• Gotthard Jaeschke ; “İskenderun ve Antakya Halis Türk Yurdudur” Yabancı Gözüyle Cumhuriyet Türkiyesi, Ankara, 1938
• Süleyman Tüzün; İki Büyük Savaş Arası Dönemde Hatay Tarihi (1918-1939), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1989
• Erol Seyfeii, Milli Mücadele’de Hatay, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1987
• Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Cilt 4, Ankara, 1983
• Rene Pi- non; “Chronıque de la Quinzaİne” Revue des Deux Mondes, Paris, 1938
• E.E. Adamof; Cihan Harbi Esnasında Avrupa Hükümetleri ve Türkiye, Anadolu’nun Taksimi, Çeviren: Hüseyin Rahmi, İstanbul, 1926
• Laurence Evans; Türkiye’nin Paylaşılması, 1914,1924, Çeviren: Tevfik Alanay, İstanbul, 1972
• Tevil k Bıyıkoğlu, Türk İstiklal Harbi, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, C. 1, Ankara, 1962
• Falıh Rıfkı Atay, Çankaya, (1881-1938), İstanbul, 1969
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, C. 4, Derleyen; Nimet Arsan, Ankara, 1964
• Ahmet Hulki Saral, Türk İstiklal Harbi, C. 4, Güney Cehesi, Ankara, 1966
• İsmet Parmaksızoğlu, Ermeni Komitelerinin İhtilal Hareketleri ve Besledikleri Emeller, Ankara, 1981
• E. Bremond, La Cilicie en 1919- 1920, Paris, 1921
• Abdurrahman Melek; Hatay Nasıl Kurtuldu, Ankara, 1986
• Tayfur Sökmen, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Ankara, 1978
• Tarık Mümtaz Göztepe, Hatay Albümü, İstanbul, 1942
• Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Sınırlar: Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, Çeviren: Şirin Tekeli, İstanbul, 1994
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, C. 1, Ankara, 1985
• Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul, 1953
• Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, C. 3, Vesika: 220, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1981
• A. Faik Türkmen, Hatay Manda Tarihi Silahlı Mücadele Devresi, C. 4, İstanbul, 1937
• Mehmet Tekin, Tarihte Hatay ve Hatay Devleti, Antakya, 1985
• Hamdi Selçuk, Bütün Yönleriyle Hatay’ın O Günleri, İstanbul, 1972
• İsmail Soysal, “Hatay Sorunu ve Ttirk Fransız Siyasal İlişkileri (1936-1939)”, Belleten, C. XL1X, Sayı: 193, Nisan, 1985.
• Bige Yavuz, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri (1919-1922), Ankara, 1994
• Salahı R. Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. 2, Ankara, 1973
• Adil Dağıstan, Türk-Fransız İlişkileri (1918-1939), Ankara, 1992. Basılmamış Doktora Tezi
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-C , D: 74-1 , F: 22-9
• Duştur; 3. Tertip, C. 2
• İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları, Ankara, 1983
• Yusuf Kemal Tengİrşek, Vatan Hizmetinde, Ankara, 1981
• Yahya Akyüz, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922), Ankara, 1975
• Cemil Bilsel, Lozan, C. 2, İstanbul, 1953
• Türkiye Dış Politikası’nda 50. Yıl, Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935-1939), Ankara 1974
• Mehmet Gönlübol-Cem Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası; Türkiye Dış Politikasınada 50 Yıl
• Cumhuriyet’in İlk On Yılı ve Balkan Paktı (1923-1934), Dışişleri Bakanlığı Yayını, Ankara, 1974
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, (C. A.), A: IV-18 c, D: 74-1 F: 20-101
• Tekin, Harf İnkılâbı, Türk Ocaklarının Çalışmaları ve Hatay’da Yeni Yazı, Ankara, 1988
• Rene Massİngli, La Turquİe Devant )a Guerre, Paris, 1964. s. 43.; Stefanos Yerasimos. Milliyetler ve Sınırlar. Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, Çeviren: Şirin Tekeli, İstanbul, 1994
• Damar Arıkoğlu, Hatıralarım, İstanbul, 1961
• Nuri Aydın Konuralp, Hatay’ın Kurtuluşu ve Kurtarılış Mücadelesi Tarihi, İskenderun, 1970
• Feridun Cemal Erkin, Dışişlerinde 34 Yıl, Anılar-Yorumlar, C. 1, Ankara, 1980
• Yusuf Sarınay; “Atatürk’ün Hatay Politikası I- (1936-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XII, S. 34, Mart 1996
• Cengiz Yavuzcan, Türkiye İle Yabancı Devletler Arasında Hukuki ve Cezai Sahalarda Yapılan Antlaşmalar (1920-1967), Ankara, 1967
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, 2. Baskı, Ankara, 1961.