Millî Mücadele Yıllarında İngiliz ve Fransızların İşgal Ettikleri Güney Bölgesi’nde Haberleşmeye Yönelik Sansür Uygulamaları

Yıl 2020, Cilt: 36 Sayı: 101, 1 - 28, 01.05.2020

Ömer Fatih Başkan

https://doi.org/10.33419/aamd.732710

Cited By: 1

Öz

I. Dünya Savaşı’ndan sonra harp Güney Bölgesi’nde devam etti. Daha savaş esnasında planlamalara giren İngiltere ve Fransa kendi aralarında Sykes-Picot Gizli Anlaşmasıyla Güney Bölgesi’ni işgal etmeyi düşündü. Bu amaçla bölgeyi belirli bir sınırsal tanımı olmayan “Kilikya” olarak tanımlayan işgalci devletler, ucu açık bir bölgesel tanımlamayla genişleyebilmeyi tasarladılar. Güney Bölgesi’ni işgal eden İngiltere ve Fransa, şehirler arasında ve hükûmetle kurulacak bağlantının bölge ahalisini heyecanlandıracağı gibi kendilerine karşı oluşabilecek tepkiden çekindi. Bu amaçla İngiliz ve Fransız işgal kuvvetleri; Antep, Adana, Maraş ve Urfa’nın dış dünyayla bağlantısını posta ve telgrafı sansürleyerek denetimi altına aldı. Her türlü muharebatın sansürlendiği gibi hükûmetle kurulacak resmî haberleşme de sansürlendi. Böylece dış dünyayla bağlantısı kesilen bu şehirlerde haberleşme yok denecek ölçüde azaldı. Ancak koşullar ne kadar zor olsa da vatanın selameti için haberleşmenin sağlanması gerekiyordu. Bu nedenle İngiliz ve Fransız askerinin yanısıra bölgenin haberleşme noktalarını çok iyi bilen Ermenilerin atlatılması lazımdı. Bunun için bölge ahalisi İngiliz ve Fransız sansürünü, farklı güzergah yolları veya şifreli haberleşmelerle atlatmaya çalıştı.

Bu makalede Millî Mücadele döneminde İngiliz ve Fransızların Güney Bölgesi’nde haberleşmeye uyguladığı sansür ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Maraş, Antep, Urfa, Adana, Sansür, Haberleşme

Censorship Applications for Communication in the Southern Region Occupied by the British and French during the Years of National Struggle

Öz

After WWI the war continued in the southern regions. Before the war was over Britain and France to invade the southern territories with the Sykes-Picot secret treaty. For this purpose, they gave the name of the region without the boundary definition of “Kilikya” and they planned an unlimited expansion. After the occupation, according to occupation forces, the relationship between the government and in other cities as well to excite the people were afraid of the reactions that can ocur against them. For this purpose, the Bristish and French occupation forces censored mail and telegraph traffic between the Antep, Adana, Maras and Urfa’s outside wold. Thus, these cities almost lost contact with the outside world. However, no matter what the circumstance were, this contact had to provided for solvation of the homeland. Therefore, in addition to occupation forces, the Armenians who knew the correspondence points of the region had to be overcome. For this purpose, local people tried to overcome the censorship of the occupation forces with different routes or encrypted communications.

In this article, the censorship applied by the British and French in the southern region during the national struggle was explained.

Anahtar Kelimeler

Maras, Antep, Urfa, Adana, Censor, Contact, Communication

Kaynakça

• BOA., BEO.: Babıali Evrak Odası, Defter No: 4550, Gömlek No: 341195.
• BOA., BEO.: Babıali Evrak Odası, Defter No: 4605, Gömlek No: 345373.
• BOA., DH.EUM.AYŞ.: Asayiş Kalemi Belgeleri, Defter No: 35, Gömlek No: 10.
• BOA., DH.EUM.AYŞ.: Asayiş Kalemi Belgeleri, Defter No: 74 Gömlek No: 91.
• BOA., DH.EUM. 6. ŞB.: Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube, Defter No: 48, Gömlek No: 97.
• BOA., DH.İUM.: Dahiliye Nezareti İdare-i Umumi Evrakı, Defter No: 20-22, Gömlek No: 14-12.
• BOA., DH.İUM.: Dahiliye Nezareti İdare-i Umumi Evrakı, Defter No: 20.23, Gömlek No: 14.042.
• BOA., DH. ŞFR.: Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı, Defter No:649, Gömlek No: 45.
• BOA., DH. ŞFR.: Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı, Defter No:653, Gömlek No: 63.
• BOA., MV.: Meclis-i Vükela Mazbataları, Defter No: 217, Gömlek No: 137.
• Anadolu’da Yenigün
• Diken
• Hâkimiyet-i Milliye
• Sebilürreşad
• The Times
• Abadi, Türk Verdünü Gaziantep (Antep’in Dört Muhasarası), Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları, Gaziantep 1959.
• Akbıyık, Yaşar, Millî Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999.
• Akyüz, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1975.
• Aslan, Kadir, Millî Mücadelede İlk Kurşun ve Dörtyol, Dörtyol Belediyesi Yayınları, Hatay 2008.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, 1. Cilt, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1970.
• Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 1986.
• Bağdatlılar, Adil, Uzunoluk İstiklal Harbi’nde Kahramanmaraş, Kervan Yayınları, İstanbul 1974.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No: 130, İstanbul 2013.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri (1918-1919) II, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No:61, Ankara 2003.
• Çelik, Kemal, Millî Mücadele’de Adana Havalisi (1918-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Ener, Kasım, Çukurova’da Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Anlaşmaları), 1. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1956.
• Eyicil, Ahmet, “İşgal Döneminde Fransız ve Ermenilere Karşı Maraş Mücadelesi”, Millî Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, Gaziantep, 25-27 Aralık 2013, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, ss.57-81.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken Mondros Mütarekesinden Sivas Kongresine, Türk Tarik Kurumu Yayınları, Ankara 1959.
• Gökhan, İlyas, Koç, Kemallettin, Tarihî Coğrafyası ve Kültürü ile Türkoğlu, Öncü Basımevi, Ankara 2009.
• Gönen, Cengiz, Ulusal Kurtuluş Savaşının İlk Kahramanı Maraş, Lazer Yayınları, Ankara 2005.
• Güllü, Ramazan Erhan, “Millî Mücadele’de Güney Cephesi’nde Kılıç Ali Bey’in Faaliyetleri” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 16, S 2, Gaziantep 2017, ss.490-507.
• İstiklal Harbimizde PTT, Gökçe Ofset, Ankara 2009.
• Kalyoncuoğlu, Zeynep, “Antep’te Kuvayımilliye’nin Oluşumu”, Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu, Gaziantep, 25-27 Aralık 2013, Atatürk AraştırmaMerkezi Yayınları, Ankara 2015, ss.761-794.
• Korkmaz, Ender, “Mondros Mütarekesi Döneminde Sansür”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S 19-20, İstanbul 2011, ss.29-55.
• Lohanlızade Mehmet Nurettin, İstiklal Sevgisinin Abidesi Gaziantep Müdafaası, Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları, Gaziantep 1974.
• Özalp, Yalçın, Gazilerin Dilinden Millî Mücadelemiz, Semih Ofset Yayıncılık, Ankara 1986.
• Özçelik, İsmail, Millî Mücadele’de Güney Cephesi Urfa (30 Ekim 1918-11 Temmuz 1920), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• Özkaya, Yücel, Millî Mücadelede Atatürk ve Basın, Yenigün Basın ve Yayıncılık, İstanbul 2001.
• Öztürk, Ayhan, Millî Mücadele’de Antep, Geçit Yayınları, Kayseri 1994.
• Pamuk, Bilgehan, Bir Şehrin Direnişi Antep Savunması, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009.
• Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, 2. Cilt, MEB Yayınları, İstanbul 1991.
• Ursavaş, Ali Saip, Kilikya Dramı ve Urfa’nın Kurtuluş Savaşları, çev. Hüseyin Işık, Genel Kurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• Ünler, Ali Nadi, Gaziantep Savunması, Kardeşler Matbaacılık, İstanbul 1969.
• Yakar, Serdar, Maraş Millî Mücadelesinde Şeyh Ali Sezai Efendi, Öncü Basımevi, Ankara 2012.
• Yetişgin, Memet, “Osmanlı Çöküş Sürecinde Güney Bölgesi’ne Yönelik Paylaşım Projeleri”, Millî Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, Gaziantep, 25-27 Aralık 2013, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, ss.715-743.
• Yetişgin, Memet, “Ermenilerin Maraş’tan Ayrılmaları 1920-1922”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 20, S 58, Ankara 2004, ss.65-82.